BARBARA

Wspomnienie 4 grudnia.

Określenie osoby św. Barbary ma charakter legendarny, pochodzi z opowieści z VII w. Rzekomo była córką bogatego poganina, który za nawrócenie się świętej i przyjęcie Chrztu św. pozbawił ją życia, sam zginął od pioruna.

Pomaga w gorączkach, niebezpieczeństwie życia, patronka dobrej śmierci, chroni od nagłej śmierci - kto ją wzywa, nie umrze bez sakramentów. Broni przy burzach i pożarach. Opiekunka grobów i kaplic cmentarnych. Patronka górników, stanu wojskowego, artylerzystów, dawniej załóg fortecznych i rakietników. Patronka strażaków, pompiarzy, węglarzy, robotników budowlanych, murarzy, cieśli, dekarzy, architektów, tkaczy, szczotkarzy, ludwisarzy, kowali, rzeźników, kucharzy, flisaków, marynarzy, więźniów.

Zaliczana była do 14 orędowników, mających stały dyżur ratowania świata.

Nadawanie imienia Barbara upowszechniło się w XV w., nosiły je w XIV i XV w. księżniczki i żony królów. W XVI w. w spisach szlachty imię to spotykamy bardzo często; po Annie, Katarzynie, Elżbiecie a przed Jadwigą i Dorotą. Obecnie imię Barbara należy do grupy imion licznie występujących.

Najstarsze ślady obchodu święta św. Barbary pochodzą z XI wieku. Klaryski w Krakowie, w kościele św. Andrzeja śpiewały sekwencję o niej w XII w. Zachowało się wiele ksiąg liturgicznych związanych ze św. Barbarą z XIV w. i następnych: są to kolekty, sekwencje, antyfony nieszporów. Modlitwy z XV w. zawierają prośbę o przebaczenie grzechów w godzinę śmierci i o przyjęcie wiatyku, obronę przed szatanem i wprowadzenie do radości nieba. Wspomina się w nich o obietnicy danej św. Barbarze przez anioła, że czcicielom jej będą odpuszczone grzechy.

Utwory liturgiczne zawierają prośbę o wstawiennictwo św. Barbary u Chrystusa, odpuszczenie grzechów, szczęśliwą śmierć i wprowadzenie do nieba.

Zachowało się w kościołach wiele relikwiarzy pochodzących z XIII do XVIII w. Najstarszy z nich z XIII w. jest u klarysek w Krakowie.

W XV w. Wydział Teologiczny Akademii Krakowskiej obrał sobie ją za patronkę.

Istniały bractwa św. Barbary. W bractwach tych św. Barbara była czczona głównie jako patronka konających, dlatego rozwijały się one szczególnie w okresie wojen i epidemii. W XVII i XVIII w. bractwa św. Barbary istniały prawie w całej Polsce. Do bractwa św. Barbary w Krakowie, kierowanego przez jezuitów, należeli niektórzy królowie, magnaci, szlachta, duchowni a przede wszystkim mieszczanie. Do końca XVIII w. wpisano do rejestrów brackich ponad 30 tysięcy członków.

Do bractwa św. Barbary należał św. Stanisław Kostka. Kiedy znalazł się śmiertelnie chory na łożu boleści, a właściciel domu nie chciał wpuścić kapłana z wiatykiem, zjawiła mu się św. Barbara z Komunią Świętą.

W XIX w. w Nowem nad Wisłą działało pod patronatem św. Barbary bractwo rybaków. Świętej Barbarze oddawali się pod opiekę przede wszystkim ludzie narażeni przy pracy zawodowej na utratę życia. Stała się patronką górników i „ludzi wodnych” jak Mikołaj Rej nazywa flisaków. Stąd główne ośrodki jej kultu związane są z Pomorzem i Śląskiem.

Istniało wiele zwyczajów związanych ze świętem św. Barbary:

- Ludzie „wodni” na ten dzień szykowali swoje łodzie, a każda z nich musiała mieć obowiązkowo wizerunek świętej Barbary, żeby „żaden majtek bez Barbarki się na wodę nie puścił”. Mikołaj Rej pisze: „Już się marynarz ze świętą Barbarką puści na srogości morskie, chociaj wie, że ich tam ustawicznie wiele tonie.” (Zwierciadło, 1568). Łukasz Gołębiowski zanotuje ku pamięci: „W Kościele Panny Marii na Nowym Mieście w Warszawie w dzień 4 grudnia bywa nabożeństwo rybaków. W dawnym kalendarzyku saskim jest napisane, że kiedy August II w Polszcze panował, rybacy na świętą Barbarę w kościele pomienionym z całymi rodzinami i czeladzią zwykli na rannym i wieczornym znajdować się nabożeństwie; po którym rozdają ubogim ryby jako jałmużnę. Nie wiadomo kiedy ten zwyczaj ustał.”

Do czasów dzisiejszych św. Barbara otoczona jest kultem wśród rybaków morskich. W Łebie wypływający na połów modlą się przed obrazem św. Barbary. W miejscowości Gać panuje przekonanie, że kto przed wyjściem w morze pomodli się do św. Barbary wróci szczęśliwie. Czcili ją jeszcze po II wojnie światowej Słowińcy z Kluk.

Święta Barbara została patronką górników z dwóch względów. Górnicy narażeni są stale na śmierć, św. Barbara broni przed nagłą śmiercią. Według legendy ukrywała się w grocie skalnej, a więc w podziemiach.

Górnictwu soli patronuje św. Barbara od XVII w. Również od dawna jest patronką górnictwa kruszcowego.

Wizerunki św. Barbary spotykamy w kopalniach soli, ale za początki górniczej Barbórki przyjmuje się wybudowanie kaplicy św. Barbary w mieście gwarków - Tarnowskich Górach, w pierwszych latach XVIII w., i założenie tam bractwa św. Barbary, które szybko rozszerzyło swą działalność na cały Górny Śląsk. W latach wielkiej emigracji zarobkowej zostało ono przeniesione na teren Nadrenii i Westfalii.

Kult św. Barbary w górnictwie węglowym datuje się od początku XIX w., rozwinął się w pełni w połowie XIX w. Określano ją jako patronkę kopalni polskich. W cechowniach kopalnianych budowano poświęcone jej kaplice; znajdowały się one także pod ziemią, na chodnikach. Jej postać widnieje na chorągwiach górniczych i na feretronach śląskich parafii. Na wielu z nich przedstawiona jest w szerokim płaszczu (symbolu opieki), pod który przygarnia górników. Na budynku krakowskiej Akademii Górniczo – Hutniczej był posąg jej patronki św. Barbary. W czasie okupacji został przez Niemców usunięty. Odtworzono go i ustawiono ponownie, figurę poświęcił papież Jan Paweł II w 1997 r. W auli AGH jest też witraż św. Barbary, odtworzony wg przedwojennego wzoru w 1981 roku.

Pod koniec XIX w. powstał zwyczaj wspólnej modlitwy górniczej załogi przed zjazdem na dół:

         „Jakech przyszedł do cechowni, toch sie przyżygnoł
         i Barbórce na hołtarzu pozdrowienie doł,
         co by mie uobroniła i z niszczyńścia uchroniła.”

W czasach stalinowskich zaczęto usuwać z kopalń i fabryk krzyże oraz wszelkie wizerunki religijne. Od roku 1980 robotnicy zaczęli je uroczyście wprowadzać, często z udziałem biskupów. Przy kopalni (im. 30-lecia PRL) w Jastrzębiu postawiono okazałą figurę św. Barbary. Dzisiaj nie ma chyba ani jednej kopalni bez obrazu św. Barbary.

Dzień św. Barbary górnicy obchodzą uroczyście Mszą św. Odbywają się też zabawy „Barbórki”, w czasie których następuje przyjęcie młodych do stanu górniczego.

W Wieliczce Msza św. odprawiana jest w kaplicy św. Kingi.

Lud polski z dniem św. Barbary wiązał przysłowia, jak np.:

         „Św. Barbara po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.”
         „Jeśli w św. Barbarę gęś po stawie chodzi,
         to w Boże Narodzenie pływać się po nim jej godzi.”
         „Kiedy na św. Barbarę mróz, sanie na piec włóż”.

W nawiązaniu do tych przysłów ks. Jan Twardowski pisze wiersz „Święta Barbara”:

                   Barbara po wodzie
                   Boże Narodzenie po lodzie
                   raz tak raz co innego
                   a święta biegną razem
                   jednakowo klękają
                   kropla deszczu
                   i gwiazdka śniegu.

Są także przysłowia związane z osobą św. Barbary, jak np.:

         „Barbara święta o górnikach pamięta.”
         „Gdy górnik pracuje w nocy to święta Barbara stoi ku pomocy.”

W czasie II wojny światowej św. Barbara była patronką niektórych ugrupowań podziemnej armii polskiej walczących z okupantem.

Św. Barbara patronuje 147 kościołom i kaplicom a współpatronką jest w około 20, obchodzone są 24 dodatkowe odpusty jej poświęcone.

Według Katalogów Zabytków w Polsce jest ok. 960 wizerunków Świętej. Najgłośniejszym jej pomnikiem w sztuce jest słynny poliptyk. Część jego zaginęła w 1945 r., ale zachowała się część środkowa, znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Poliptyk jest datowany na rok 1447. Był w nieistniejącym już kościółku św. Barbary we Wrocławiu. Był to bodaj najbogatszy zespół rzeźbiarski scen z życia św. Barbary. Istniało aż 12 scen z jej życia.

-         1 obraz: Kamieniarz buduje wieżę, gdzie ma zamknąć św. Barbarę ojciec jej Dioskur na czas swojej nieobecności;  Święta prosi kamieniarza by zrobił 3 okna - symbol Trójcy Św., na znak przyjęcia przez nią nowej wiary.

-         2 obraz: Zatarg ojca z córką chrześcijanką.

-         3 obraz: Dioskur ogląda zniszczone przez Barbarę posągi pogańskie.

-         4 obraz: Ucieczka Barbary z miasta. Anioł wyprowadza ją z więzienia w wieży.

-         5 obraz: Dioskur na koniu poszukuje Barbarę. Pasterz zdradził jej miejsce.

-         6 obraz: Dioskur znalazł córkę w grocie i wlecze ją za włosy.

-         7, 8 i 9 obraz: Tortury zadawane Świętej, by ją „nawrócić” na pogaństwo.

-         10 obraz: Barbara wleczona na miejsce jej śmierci.

-         11 obraz: Śmierć Świętej. Barbara klęczy, ojciec mieczem ją zabija.

-         12 obraz: Grom na zabójcę. Ogień z nieba go spalił.

Wybrane miejscowości związane z jej kultem podano w rozdziale 3.

16 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Barbara.

Chełmno (To) - kościół farny.

Miasto nad Wisłą. Gród średniowieczny, był potem siedzibą biskupstwa misyjnego. Prawa miejskie otrzymało w XIII w. Własność biskupów chełmińskich w XVI - XVIII w.

Parafia erygowana w XIII w. Kościół archiprezbiterialny z XIII w., przebudowywany w ciągu wieków, restaurowany był w XIX i XX w. bazylika Najświętszej Maryi Panny. W kościele znajduje się koronowany obraz Matki Bożej Bolesnej. W ołtarzu bocznym barokowym z końca XVII w. jest obraz św. Barbary z końca XVII, odnowiony w 1860 r., z metalową koroną i srebrną plakietką wotywną w kształcie serca z 1810 r. W kościele znajduje się feretron Bractwa Rybackiego ludowo - barokowy z pocz. w. 19, w którym jest obraz św. Barbary, odnowiony w 1884.

W XIV - XVI w. istniał tu szczególny kult św. Barbary. Działało Bractwo św. Barbary. Święta Barbara doznawała tu kiedyś wielkiej czci. Łączyła się ona z relikwią kosztowną św. Barbary. Istnieje tradycja o sprowadzeniu relikwii głowy św. Barbary z Rzymu, przechowywanej od czasów Światopełka na zamku książąt pomorskich w Sartowicach. Przybycie jej opisywano w trzech wersjach:

-         relikwie zabrano pielgrzymom powracającym promem z Rzymu,

-         książę otrzymał je od Papieża po przyjęciu chrztu przez Pomorzan,

-         relikwie zabrano legatowi papieskiemu płynącemu do Danii a zapędzonemu przez burzę do Gdańska.

Po zdobyciu przez Krzyżaków Sartowic w 1319 r., jako łup wojenny, zabrali oni ze sobą stamtąd relikwię głowy (czaszki) św. Barbary, którą jeden z książąt pomorskich otrzymał od papieża. Krzyżacy relikwię tę umieścili w farze chełmińskiej. Potem wszakże dla bezpieczeństwa przenieśli ją do Malborka, gdzie umieścili w kaplicy wielkiego mistrza. Kiedy król polski Kazimierz Jagiellończyk zdobył Malbork na Krzyżakach, zabrał ze sobą relikwię św. Barbary i podarował w nagrodę za wierność miastu Gdańskowi. Umieszczono ją w kościele Mariackim.

Kult św. Barbary w diecezji chełmińskiej był kiedyś tak żywy, że dzień jej święta obchodzono jako uroczystość. Do jej relikwii urządzali pielgrzymki: - król czeski Wacław II oraz Małgorzata, małżonka księcia Witolda. Koniec kultu Świętej zgotowali sfanatyzowani luteranie w 1577 roku.

Sartowice (Pe)

Wieś nad Wisłą, w pobliżu szosy Świecie - Nowe. Książę Światopełk zbudował na stromym brzegu Wisły gród warowny, by przeciąć Krzyżakom żeglugę na Wiśle. Kościół jest zbudowany na starym grodzisku.

Parafia erygowana w XX w. Kościół w Sartowicach pw św. Barbary istniał dawno (w 1243 r. była wzmiankowana kaplica pw św. Barbary). Flisacy płynący do Gdańska zatrzymywali się tutaj, by oddać się pod opiekę św. Barbary.

W kościele jest barokowa rzeźba św. Barbary z XVIII wieku oraz obraz Świętej w feretronie z 1858 r.

Toruń - Barbarka (To)

W średniowieczu celem pielgrzymek była kaplica św. Barbary w Barbarce, oddalonej wówczas od Torunia o 7 km. O kulcie tym pisano w pierwszej połowie XX w.

Jest podanie w starych aktach przechowywane, że tu za dawnych czasów objawiła się przy jednym ze źródeł św. Barbara. Odtąd owo źródło do dziś dnia zwie się święte źródło, cudowne; jest wielkim młyńskim kamieniem przykryte, wodę nabierają przez otwór w środku kamienia. Podług akt już w roku 1299 stawiano tu kaplicę św. Barbary. Miejsce to słynęło potem z licznych pielgrzymek. Nawet z dalekich stron przychodzili do tego cudownego miejsca. Ofiary pielgrzymów były tak obfite, że biskup Wincenty w 1475 roku dokonał podziału ofiar między kapitułę i proboszcza kościoła Najświętszej Maryi Panny. Przed reformacją osobny proboszcz mieszkał przy kaplicy. Papieże i biskupi nadawali jej znaczne odpusty. Największy odpust był obchodzony w 3 dzień Zielonych Świąt. Dziś jeszcze odprawia się nabożeństwo w ten dzień ale już nie tak okazale. Tylko wielki jarmark świadczy o dawniejszych pobożnych pielgrzymkach.

Obecny kościół filialny pochodzi z XIX w. Znajduje się w nim obraz mal. według figury św. Barbary z XV w., która jest w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. W niedzielnych Mszach św. uczestniczy wielu wiernych.

Częstochowa

Kł par śś. Andrzeja i Barbary oraz dawny klasztor paulinów i kaplica „Nad Źródłem”. Kościół został wzniesiony w XVI - XVII wieku, rozbudowany w następnych wiekach, odnowiony w XX wieku. Na narożniku fasady kaplicy, od zach. na wysokim postumencie rzeźba św. Barbary, kamienna, o charakterze w. XVIII.

W ołtarzu głównym (pierwotny z 1643 r., obecny z 1882 r. z rzeźbami z ok. 1747 r.) pod zasuwą jest obraz św. Barbary z dwoma aniołkami unoszącymi nad jej głową wieniec i trzecim, podającym kielich, barokowy po poł. w. XVII, (mal. zapewne Jan (Felicjan) Ratyński, paulin jasnogórski, restaurowany 1904), w sukience srebrnej trybowanej z w. XVIII (po 1733 r.). Na ścianach prezbiterium wiszą obrazy barokowe, cykl przedstawiający sceny z legendy żywota św. Barbary: 1. Spotkanie z cesarzem; 2. Pojmanie i sąd; 3. Ścięcie i porażenie oprawcy; 4. Alegoria tryumfu św. Barbary nad śmiercią. (opatrzone kartuszem z inskrypcją łacińską, barokowe z 4 ćwierci w. XVIII, sygn. Kazimierz Kędzierski, przemalowane 1892, odnawiane 1904). Dwa ołtarze - w kaplicy Najświętszego Sakramentu z końca w. XIX i ołtarz w kaplicy św. Anny z ok. poł. w. XVIII, przerabiany w XIX wieku - mają rzeźby Świętej z końca XIX wieku. Też na konfesjonale z 1894, rzeźbionym, widnieje w zaplecku malowana postać św. Barbary.

W kościele znajduje się relikwiarz Krzyża Św. manierystyczno – barokowy, z 1641 r., fundacji o. Andrzeja Gołdonowskiego dla nowicjatu jasnogórskiego, kilkakrotnie restaurowany, trybowany i grawerowany, z elementami odlewanymi, częściowo złocony, w kształcie krzyża z promieniami w narożach, przeszklona puszka na relikwie w kształcie krzyża, wewnątrz analogicznego kształtu kryształowy relikwiarzyk; na nodusie figurki z brązu śś. Barbary i Sebastiana (2 poł. w. XIX); stopa późnogotycka, na jej otoku łacińska inskrypcja fundacyjna oraz data.

Obok kościoła wybudowano w XVIII w. kaplicę zw. „Nad źródłem”. Kaplica jest nakryta kopułą, w podniebiu kopuły malowidła zapewne z ok. 1747 r., (odnowione w 1896 r., gruntownie przemalowane w. XX) można oglądać cztery obrazy, ilustrujące wydarzenia z historii obrazu Jasnogórskiej Matki Bożej i powstanie źródełka. Widać tu kolejno przedstawiony napad husytów na klasztor, wywiezienie obrazu, jego porzucenie i odnalezienie przez zakonnika. W ołtarzu jest umieszczony tryptyk (z 1521 r.) z zachowanym jednym skrzydłem, na drugim rekonstruowanym w 1976-7 przedstawiono postaci Matki Bożej i św. Barbary. Jest także obraz z w. XVII św. Barbary oraz Jej relikwiarz regencyjny z ok. 1720-40, w kształcie monstrancji promienistej zwieńczonej krzyżem z rubinem, puszka na relikwie owalna, z sygnetową pieczęcią lakową z h. Kościesza pod kapeluszem biskupim.

Kościół i kaplica powstały na miejscu czczonym już od dawna, a związanym z jednym z wydarzeń z historii cudownego wizerunku jasnogórskiego. Jak mówią przekazy historyczne w dzień Wielkanocy 1430 r. na Częstochowę napadła grupa rabusiów, jak sądzono powszechnie, husytów, którzy - według przekazu Jana Długosza - nie poprzestawszy na złupieniu klasztoru „sam nawet obraz Najchwalebniejszej Pani naszej odarli ze złota i klejnotów, którymi go ludzie pobożni przyozdobili”, a nawet „oblicze obrazu mieczem na wylot przebili”. Późniejsze wersje historii tego wydarzenia podają, iż miało to miejsce w czasie próby wywiezienia obrazu z Jasnej Góry - konie ciągnące wóz, na którym złożono obraz nie chciały ruszyć z miejsca i rozwścieczeni rabusie zrzucili wizerunek na ziemię. W miejscu tym wytrysnęło cudowne źródło a zakonnicy odnalazłszy sprofanowany obraz obmyli go i następnie wywieźli do Krakowa, gdzie z inicjatywy króla Władysława Jagiełły został naprawiony, na nowo ozdobiony i wreszcie z powrotem umieszczony w kaplicy sanktuarium jasnogórskiego.

Legenda ta, niewątpliwie oparta na autentycznych wydarzeniach spowodowała, że wkrótce upamiętniono to miejsce - zapewne wznosząc krzyż, a może nawet niewielką kaplicę drewnianą. Z podaniem tym wiąże się również do dziś żywa wiara w uzdrawiającą moc wody z cudownego źródła. Wodę z tego źródełka piją nieomal wszyscy pielgrzymi. Działa ona głównie na oczy, przede wszystkim jednak ogólnie wzmacnia organizm, choć stwierdzonych jest wiele przypadków cudownych uzdrowień.

O dawnym kulcie świadczy spis inwentarza, w 1717 roku były zatem:

Kościół św. Barbary i znajdująca się przy nim kaplica z cudownym źródełkiem są do dziś często odwiedzane przez pielgrzymów przybywających do Częstochowy.

Gdańsk

Bazylika Mariacka. Kościół z XIV w., rozbudowany w XVI w., zniszczony w 1945 r., odbudowany, konkatedra.

Przed zajęciem bazyliki przez protestantów w XVI w., św. Barbara była otaczana szczególną czcią wiernych całego Pomorza. W osobnej kaplicy, głośnej wówczas na całe Pomorze, znajdował się relikwiarz św. Barbary. Wraz z kosztownościami ważył on około cetnara. Pielgrzymował tu król Czeski Wacław.

Pochodzenie relikwiarza omówiono przy miejscowości Chełmno.

Gdynia Oksywie (Gd)

Parafia erygowana w XIII w. Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła. W głównym ołtarzu obraz św. Barbary. Zwieszone na feretronie wotum głosi podziękowanie za uzdrowienie z ciężkiej choroby, „za pomoc cudownego obrazu w kościele oksywskim.”

W XVII w. działało tu bractwo św. Barbary, wtedy zakupiono obraz do feretronu. W pierwszej połowie XX w. podawano, że w feretronie był cudowny obraz św. Barbary.

Wilkowyja (Kl)

Wieś przy szosie Jarocin - Giżałki.

Kościół neogotycki pw św. Wojciecha z wieku XIX. Przy kościele kapliczka z figurą św. Barbary. W ołtarzu bocznym jest obraz św. Barbary, bez sukienek i bez wotów. W niedzielę po 4 grudnia jest odpust, na który przychodzi około tysiąca osób spoza parafii, łącznie bierze udział wszystkich wiernych około 3 tysięcy. Kramy odpustowe, mimo zimy.

Istnieje dotąd Bractwo św. Barbary, liczy około 100 członków, którzy biorą udział ze świeckimi w każdej procesji eucharystycznej i na pogrzebach.

Karczówka (Ki)

Wzgórze na zach. od Kielc, w pobliżu szosy Kielce - Kraków. Na szczycie wzniesienia zespół pobernardyński zajęty obecnie przez Siostry Serca Pana Jezusa. Obok pomnik powstańców z 1863 r. Na zboczach góry widnieją ślady dawnych robót górniczych.

Parafia pw św. Karola Boromeusza z 1939 r. pod opieką palotynów. Kościół pochodzi z XVII – XVIII w., odnowiony w. XX. W kaplicy św. Barbary, w rokokowym ołtarzu z ok. poł. XVIII w., znajduje się rzeźba św. Barbary w ołowiu barokowa z 1646 r., dodane złote atrybuty zdobiące figurę skradziono. Tablica marmurowa w kaplicy objaśniająca figurę św. Barbary z w. XVIII. Relikwiarz w kształcie blatu stolika (zapewne przygotowany do podróży) z relikwiami śś. Barbary i Teodory opatrzony jest pieczęcią Kurii Krakowskiej z 1789 r.

Z rzeźbą św. Barbary związana jest legenda: W pobliżu Karczówki górnik Mala kopał rudę. Było to pod koniec panowania Władysława IV. W drugi dzień Wielkanocy siadł Mala i odpoczywał. Nagle na jego oczach szum, grzmot, otwiera się ziemia i wyskakuje z niej 3 jeźdźców na koniach. Przecwałowali po górze i znikli pod ziemią na tym samym miejscu. Zawiadomił górnik generała, który z polecenia biskupa krakowskiego miał dozór nad kopalniami kieleckimi, że pewnie to znak z nieba, że na tym miejscu jest kruszec. Zaczęto energicznie kopać, a kruszcu nie ma, więc zaczęli śmiać się z górnika. On jednak się zawziął i kopał sam. Tak było do 7 grudnia. Wraca na Karczówkę i kopie dalej, ufny że Matka Boża w przeddzień swego święta go pocieszy. Rzeczywiście pod wieczór natrafił na czarną żyłę. Kopalnia odtąd ruszyła w pełni.

Rzeźba pochodzi z pierwszej połowy XVII w. Wykonana została z rudy ołowiu, waży kilkaset kilogramów, ma ponad metr wysokości. Posiadała kiedyś pozłacany miecz i koronę. Święta jest oparta na prawej nodze z lekko pochyloną głową w lewo. Ubrana jest w długą suknię oraz płaszcz przerzucony przez lewą rękę, w której trzyma kielich, w prawej ma miecz. Po lewej stronie jest wieża.

W kaplicy znajduje tablica, na niej napis z XIX w. Mówi on, że gwarek Hilary Mala dnia 7 grudnia 1646 r. znalazł dwie bryły rudy ołowiu. Ich wielkość zdumiała, gdyż normalnie rocznie wydobywano drobnego urobiska około 200 kg, a tu wydobyto w dwóch kawałkach kilkaset kilogramów ołowiu naraz. Uważano to za cud. Zawiadomiono zaraz starostę Stanisława Czechowskiego a ten biskupa Gembickiego. Czechowski był wtedy zarządcą 30 wsi (klucz kielecki), należących do biskupstwa krakowskiego. Do niego też się zwrócił, a ten polecił z jednej bryły wykonać figurę św. Barbary dla Karczówki. Z wielkiego odprysku jaki powstał przy wydobywaniu tej bryły ludowy artysta zrobił rzeźbę Matki Bożej z Dzieciątkiem, którą wmurowano do ściany kolegiaty kieleckiej. Z drugiej bryły wydobytej wówczas, ludowy artysta wykonał figurę św. Antoniego dla kościoła w Borkowicach (Ra).

Autorem figury św. Barbary był zapewne Sebastian Sala, Włoch z Como, który przebywał w Krakowie szereg lat i miał tam swój warsztat. Miał tytuł „architekta zamkowego i Budowniczego Jego Królewskiej Mości”. Jemu to polecił biskup krakowski Piotr Gembicki tą figurę wykonać. Figura św. Barbary od dawna była otoczona kultem.

Łęczna (Lb)

Wieś położona 28 km na wsch. od Lublina. Miejscowość wzmiankowana w XIV w. Główny ośrodek administra-cyjny i mieszkaniowy Lubelskiego Okręgu Węglowego, którego pierwszą kopalnię uruchomiono w miejsco-wości Bogdanka.

Parafia została erygowana w XIV w. Kościół pw św. Marii Magdaleny z XVII w. Od 1989 r. istnieje w diecezji druga parafia św. Barbary, kościół parafialny wybudowany w latach 1988 - 1903.

W Łęcznej był dawny kult św. Barbary. W 1905 r. mieszczanie ufundowali do bocznego ołtarza obraz św. Barbary, u której szukali pomocy przeciw klęsce pożarów. Kult ten wznowili górnicy z Bogdanki.

Widać również dynamizację jej kultu w sąsiednim Łuszczowie, gdzie istnieje kościół z 1741 r. pw św. Barbary.

Odolanów (Kl)

Miasto położone na południowy zachód od Kalisza. Prawa miejskie uzyskał w XV w., był własnością królewską.

Przylegające od wschodu do centrum miasta przedmieście Górka powstało w pierwszej połowie XVII wieku. Zbudowano je dla przybyłych ze Śląska, w okresie wojny trzydziestoletniej, polskich protestantów. Posiada nieforemny trójkątny rynek, zwany dzisiaj Placem św. Barbary, bowiem u jego podstawy stoi nowa kapliczka przydrożna z barokową kamienną figurą Świętej z XVII w.

W roku 1621 księżna Gryzelda Rozdrażewska z Sobieszowa ufundowała właśnie tutaj na Górze drewniany kościół pw św. Barbary.

Kult św. Barbary potwierdza przywilej króla Zygmunta III, który postanowił dn. 20 lutego 1629 r. umieścić na urzędowej pieczęci Jej wizerunek.

Drugi kościół, również drewniany, wzniesiono w roku 1784. Kościół „na Górce”, tak potocznie go nazywano, był kościołem cmentarnym o dwuspadowych gontowanych dachach, stojącym wśród pięknych starych drzew, jednonawowy o nawie zakończonej węższym prezbiterium. Restaurowany i remontowany w XIX i XX wieku. Ołtarz główny wykonano w drugiej połowie XVIII w., z bramkami, rzeźbami, obrazami. Widzimy na nim rzeźby świętych Piotra, Pawła, Stanisława i Wojciecha oraz obrazy św. Wojciecha i św. Barbary. Obraz patronki parafii jest zrobiony na drzewie z datą 1618.

Wizytacja z 1684 r. mówi o nim:  „Za miastem Odolanowem znajduje się kościół pod tytułem św. Barbary PM. ... Jest to miejsce szczególnej dewocji pobożnych, zwłaszcza podczas święta św. Barbary nawiedzają go niezliczone tłumy ludzi, kolatorem jego jest król I.M.”

Borek Wielkopolski (Po)

Miasto nad dopływem Obry, Pogonią. Miasto Zdzież wzmiankowane w XIV w., po XV w. występuje jako Borek.

Parafia erygowana w 1392 r. Kościół istniał na początku XV w. Kościół pw Pocieszenia Najświętszej Maryi Panny z XVII w. został rozbudowany w XVIII w. W ołtarzu głównym cudowny obraz Matki Bożej Boreckiej koronowany w 1931 i rzeźby z ok. 1857; rzeźba św. Barbary. W kaplicy św. Barbary z XVIII wieku obraz Świętej

Na początku XX w. pisano, że „w kościele zdzierskim cudowny jest obraz Bogurodzicy, który podczas pożaru ocalał. O tym obrazie i o obrazie św. Barbary utrzymuje się tradycja z XVI w. według której dziedzic ówczesny, przeszedłszy do wyznania protestanckiego kazał za namową predykanta kalwińskiego obrazy kościelne na rynku boreckim spalić. Dwa jednakże, wspomniany obraz Matki Bożej i św. Barbary nie stały się pastwą płomieni. Uniesione cudownie przez ogień ocalały, cokolwiek tylko okopcone.”

Kraków

        Kościół pw św. Barbary z XIV w., rozbudowany w XVII w., gotycki, jednonawowy z dwiema kaplicami. Jezuici od drugiej połowy XVI w. Na przełomie XVI i XVII w. rektorem był tutaj ks. Piotr Skarga. Polichromia z 1765, na drugim przęśle, w polu środkowym: Apoteoza św. Barbary, po bokach stiukowe korony ze skrzyżowanymi mieczami i gałęziami palmowymi.

        Ołtarze z drugiej połowy XVII w. W ołtarzu głównym z 1764-67, z pilastrami, rzeźbami, płaskorzeźbami i obrazami, Krucyfiks z początku XV w. oraz obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem i świętymi Biskupem i Barbarą oraz aniołkami, z pierwszej połowy XVII w. (1634), sukienka i korony metalowe. Obraz fundacji Zbylitowskiej i Kościnkówny, przemalowany w XIX w., odnowiony w 1933 r

        Relikwiarz św. Barbary z w. XVIII/XIX, w kształcie skrzynki o ściętych narożnikach, z atrybutami świętej na pokrywie. W klasztorze znajdują się obrazy: Apoteoza św. Barbary, późnobarokowy z 2 połowy XVIII w., owalny; Wnętrze kościoła Św. Barbary, sygn. Matylda Siech 1880; Kopia głowy św. Barbary z Madonny Sykstyńskiej Rafaela, zapewne z 1 połowa XIX w.

        Bazylika śś. Michała Arch., i Stanisława bpa oraz klasztor paulinów, „Na Skałce”. Polichromia i dekoracja stiukowa z lat 1744-5, w płycinach przedstawienia odnoszące się do wezwań ołtarzy bocznych, atrybuty św. Barbary (wieża, kielich z hostią, miecz, palma męczeńska, krzyż i lilie). W ołtarzu bocznym kolumnowym z 1742 r., z posągami, w polu środkowym jest obraz św. Barbary malowany w 1890 r., sygn. W kościele znajdują się trzy obrazy przemalowane z w. XVI – XVIII - Św. Barbara, patronka dobrej śmierci oraz obraz św. Barbary z 2 połowy w. XVIII, owalny w ramach z ok. 1800 r.

BARBARA LANGA

Świątobliwa Barbara Langa urodzona w Krakowie w 1567 r. w dzieciństwie miała wypadek i „na całe życie chromą została”. Od 14 roku życia umartwiała się pościła, modliła się całymi nocami leżąc krzyżem. Zmarła w 1621 r. W krakowskim kościele św. Barbary, w kaplicy Matki Bożej Bolesnej zbudowanej w 1608 r. (pierwotnie św. Anny), umieszczono w krypcie grób Barbary Langi. „Do zmarłego Barbary ciała zbiegli się ludzie z wielkim nabożeństwem a niektórzy osobliwe łaski a te zbawienne otrzymali”.

W XVIII w. pisał Pruszcz o jej związku z kościołem św. Barbary w Krakowie:

„W tymże jest drewniany Krucyfiks wielki, cudowny, który przedtem był w środku kościoła wystawiony a do modlącej się Barbary Langi, świątobliwej panny, przemówił. Miała ona w kaplicy w domu z drzewa inny cudowny Krucyfiks”.

W 1655 r. Stanisław Makowski napisał „Kwiat świątobliwego życia szlachetnej panny Barbary Langi wystawiony ku chwale Bożej”.

Wizerunek jej znajduje się w kościele archiprezbitalnym w Chełmnie (To) w stallach z XVII w., obok św. Stanisława Kostki, św. Kingi i bł. Doroty z Mątowów (patrz też rozdział 5).

BARNABA

Wspomnienie 11 czerwca.

Barnaba nie należał do grona Dwunastu, ale uważany jest za apostoła. Był Żydem z pokolenia Lewiego, stryjecznym bratem św. Marka Ewangelisty, urodził się na Cyprze. Towarzyszył św. Pawłowi w ewangelizacji w Antiochii, Judei, na Cyprze, w Azji Mniejszej. Według tradycji zginął ukamienowany na Cyprze.

Imię to często znajdujemy w źródłach z końca XII w.

W XIX w. był w Polsce jeden kościół pw św. Barnaby. Obecnie pod jego wezwaniem jest kościół w Warszawie, ul. Łodygowska 1.

Wizerunki jego spotykamy w Chełmnie, parafia św. Ducha, obraz z XVIII w., Brodnicy (To), rzeźba z trzeciej ćwierci XIV w., Mrzygłodzie (Cz), w stallach z XVIII w.

BARTŁOMIEJ APOSTOŁ

Wspomnienie 24 sierpnia.

Bartłomieja do Pana Jezusa przyprowadził Filip apostoł. W Ewangelii Filip przyprowadził Natanaela, którego później utożsamiano z Bartłomiejem. Według apokryfów głosił Ewangelię w najbardziej barbarzyńskich krajach Wschodu, dotarł do Indii. Śmierć męczeńską miał ponieść w Mezopotamii.

Patron bartników, winiarzy, rzeźników, tynkarzy, krawców, introligatorów, grabarzy, dawniej białoskórników i rękawiczników.

Imię Bartłomiej należy do imion najczęściej spotykanych w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce, jest poświadczone od XIII wieku. Obecnie imię to należy do grupy licznych imion a popularność jego rośnie. W średniowieczu było bardzo popularne.

Do Polski kult św. Bartłomieja miał wcześnie dotrzeć dzięki duchownym z otoczenia Ottona III, który brał udział w 1000 roku w translacji relikwii Świętego w Italii. Wczesny kult jego spotykamy na Śląsku. Cesarz Henryk V przeszedł w 1109 r. Odrę pod Głogowem, gdy cały lud miasta modlił się w czasie Mszy św. do św. Bartłomieja. Szczególną czcią otaczał go w XIII w. Henryk Brodaty. Wezwanie jego nosiły kościoły w Trzebnicy (Wr) (1202 r.), Wrocławiu (1288 r.), Głogówku (Op) (pierwsza połowa XIII w.). Bractwa św. Bartłomieja zaczęły pojawiać się w XV w. W Jezioranach, na Warmii, było bractwo budowniczych kościołów. Święty Bartłomiej był uważany za patrona rodu Piastów.

W średniowieczu jego święto obchodzono uroczyście. Kazania gnieźnieńskie w XV w. zawierają na dzień św. Bartłomieja jedno z najobszerniejszych kazań. Czytamy tam: „ale wy ji bartodziejem nazywacie, a w tem wy bardzo miłego Krysta gniewacie”. W czasach reformacji był określany jako skuteczny obrońca wiary.

Pierwsze przedstawienia św. Bartłomieja pochodzą z XIII i XIV w. Figurował też w pieczęci Nowego Miasta Gdańska (1387 - 1429). W Legnicy odbywał się coroczny targ na św. Bartłomieja.

Przysłowie mówi: „Od św. Bartłomieja lepsza w stodole nadzieja”.
Z jego świętem lud łączył powiedzenie:
         „Powiedział Bartek, że dziś tłusty czwartek,
         A Bartkowa uwierzyła dobrych pączków usmażyła”.

Pod jego wezwaniem zanotowano 163 kościoły i kaplice, współpatronm jest dla 13 kościołów, obchodzono 3 dodatkowe odpusty. Przedstawiony jest na około 160 wizerunkach. Wybrane miejsca związane z kultem św. Bartłomieja podano w rozdziale 3.

Jest 57 miejscowości których nazwa wywodzi się od imienia Bartłomiej.

Polskie Łąki (Pe)

Wieś w pobliżu szosy Świecie - Tuchola.

Parafia wzmiankowana była w XIV w. Kościół pw św. Bartłomieja z XIX w.

Dawny kult św. Bartłomieja. Jeszcze na początku XX w. notowano że: „Na ten odpust św. Bartłomieja przybywają liczni pątnicy z dalszych stron”.

Łopiennik (Lb)

Wieś przy szosie Krasnystaw - Lublin.

Parafia istniała w 1430 r. Po kościołach z XVII w., obecny kościół pw św. Bartłomieja pochodzi z XX w. Obraz św. Bartłomieja, barokowy z XVIII w., jest zasłaniany. W kościele znajduje się relikwiarz rokokowy z ok. połowy XVIII w. z rytą postacią św. Bartłomieja Ap. na rewersie.

Istniał tu od dawna kult św. Bartłomieja, jest on żywy do czasów obecnych. W odpuście bierze udział wiele tysięcy wiernych, również z dalszych okolic.

Niedrzwica Kościelna (Lb)

Wieś przy szosie Lublin - Kraśnik.

Parafia istniała w 1430 r. Po kolejnych kościołach z XVI, XVII i XVIII w., obecny kościół pw św. Bartłomieja pochodzi z XIX w., restaurowany w XX w.

Istnieje tu dawny, bardzo żywy do dziś kult św. Bartłomieja. W odpuście biorą udział liczni wierni. Przybywają oni też z dalszych okolic. W parafii bardzo popularne jest imię Bartłomiej. Zamawiane są Msze św. z intencjami do św. Bartłomieja.

BAZYLI WIELKI

Wspomnienie 2 stycznia.

Arcybiskup, doktor Kościoła, IV w. Urodzony w Kapadocji. Założył w Poncie klasztor, którym kierował 5 lat, ułożył regułę zakonną, która okazała się najtrwalszą na Wschodzie - bazylianie. Był arcybiskupem Cezarei. Odznaczał się szeroką wiedzą, niestrudzoną pracowitością, był znakomitym oratorem i człowiekiem ogromnego miłosierdzia.

Imię Bazyli występuje w XIV wieku, obecnie w Polsce imię należy do dość częstych, lecz popularność jego szybko maleje.

Pod jego wezwaniem znajduje się jeden kościół w Świerszczowie (Lb).

Św. Bazyli przedstawiony jest w ikonostasach cerkwi prawosławnych i unickich. Widzimy go też w kościele archiprezbitalnym w Chełmnie (To) na relikwiarzu, w Gidlach (Cz) na obrazie z przełomu XVII i XVIII w., w Krakowie - w kościele franciszkanów na szafie z XVIII w., i w kościele misjonarzy na Stradomiu, na polichromii z XIX w. W Belsku (Wa) jest jego obraz z końca XVIII w., w ołtarzu bocznym z tegoż czasu.

BEATA

Wspomnienie 06 wrzesień.

Hiszpanka, III w. Gorliwa chrześcijanka, z bratem Sankcjanem udała się do Galii, gdzie włączyła się do gminy chrześcijańskiej w Sens. Tam poniosła śmierć męczeńską o czym świadczy umieszczenie Jej w aktach Kościoła Galijskiego.

Wprawdzie brak danych o kulcie św. Beaty w Polsce, ale imię to obecnie występuje powszechnie, popularność jego jest duża.

BEDA CZCIGODNY

Wspomnienie 25 maja.

Kapłan, benedyktyn, doktor Kościoła, VII w. Uważany za najbardziej uczonego człowieka swoich czasów. Napisał wiele dzieł, obejmujących niemal wszystkie gałęzie wiedzy: historię, gramatykę, ortografię, retorykę, poezję, filozofię, egzegezę, hagiografię, muzykę, astronomię, kosmografię. Komentował też Pismo Św.

Obecnie w Polsce imię należy do rzadkich.

Jego wizerunek znajdujemy na stallach z XVII w. w Drużbinie (Wł).

BENEDYKT I JAN  patrz PIĘCIU PIERWSZYCH POLSKICH MĘCZENNIKÓW

BENEDYKT PUSTELNIK  patrz też  ANDRZEJ ŚWIERAD

Wspomnienie 13 lipca.

Mnich, męczennik XI w. Towarzysz Andrzeja Świerada, żył przez pewien czas z nim w pustelni, znajdującej się w pobliżu jego klasztoru. Zamordowany przez zbójców w 1037 r. Kult zaaprobowano w 1083 r.

„Ma moc przedziwną przeciwko pokusom, nieszczęściom, chorobom.”

Obecnie w Polsce imię należy do dość częstych.

Kult św. Benedykta występuje od XVI w. łącznie z kultem św. Andrzeja Świerada.

Pod wezwaniem świętego jest kościół w Tropiu (Ta). Patronuje mu wraz ze św. Andrzejem Świeradem, podobnie w Częstochowie, Zakopanem (Kr). W Tropiu wraz ze św. Andrzejem Świeradem jest przedstawiony na obrazie w ołtarzu głównym, posiada też swój osobny ołtarz. W obrazie z XVI w. na Jasnej Górze św. Benedykt Pustelnik przedstawiony jest jako pustelnik w habicie paulińskim klęczący przed krzyżem, w tle scena męczeństwa św. Benedykta Pustelnika: Benedykt modli się za oprawców, nadlatują orły, które według legendy miały trzymać straż i dzięki temu, po roku, ciało świętego znaleziono nietknięte.

Obraz jego z XIX w. znajduje się w Kielcach, figuruje również na polichromii z XVII w. kościoła w Orawce (Kr).

Krzesławice (Ta)

Miejscowość w parafii Góra Św. Jana, w pobliżu Szczyrzyca. Znajduje się tam „Pustelnia św. Benedykta”. Założona jest w połowie XIX w., jakoby o tradycjach dawniejszych. Usytuowana poza wsią, na zalesionym wzgórzu.

Kaplica drewniana wzniesiona w drugiej połowie XIX w., zamknięta trójbocznie, nakryta dachem siodłowym krytym gontem, z niewielką czworoboczną wieżyczką na sygnaturkę. Ściany zewnątrz ozdobnie szalowane. Wewnątrz dwa relikwiarze rokokowe z drugiej połowy XVIII w. Na ścianach kaplicy, domku pustelnika oraz w otoczeniu rozmieszczone szafki z obrazami Stacji Drogi Krzyżowej, ludowymi z XIX w. W naturalnej grocie skalnej posąg św. Benedykta, barokowy, zapewne z XVIII w.

U stóp wzgórza przy ścieżce wiodącej do pustelni kapliczka wzniesiona w drugiej połowie XIX w., drewniana, kwadratowa, ozdobnie szalowana, nakryta daszkiem siodłowym z maleńką wieżyczką. Ponad wejściem zawieszony Krucyfiks ludowy z XIX w.

BENEDYKT Z NURSJI

Wspomnienie 11 lipca.

Włoch, V w. eremita. Zaczął gromadzić wokół siebie mnichów, z którymi założył klasztor na Monte Cassino. Autor podstawowej reguły zakonu benedyktynów, pierwszy organizator nowoczesnego życia klasztornego, wywarł wielki wpływ na rozwój zakonów: kamedułów, cystersów, trapistów, kartuzów, norbertanów, celestynów i wielu innych.

Chroni przy zapaleniach, zatruciach, opiekun umierających. Patron wydawców, speleologów, inżynierów, architektów, kowali w miedzi, cieśli.

Główny patron Europy (ustanowiony w 1964 roku).

Imię często spotykane w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce od XII w. Obecnie również należy do grupy dość licznie występujących imion ale popularność jego bardzo maleje.

Kult św. Benedykta jest ściśle związany z działalnością benedyktynów. Pierwsze opactwa powstawały w XI w., w Tyńcu i Mogile (Kr), Lubiniu (Po), Płocku, Kruszwicy (Gn), Jędrzejowie (Ki). Później benedyktyni osadzili się na Św. Krzyżu (Ki), w Sieciechowie (Ra), Legnicy, Lubiążu (Kr).

Świadectwem dawnego kultu jest kościół pw św. Benedykta w Krakowie - Podgórzu.

W XVII w. rozpowszechnił się w Polsce, pochodzący z XIV w., zwyczaj używania medalu św. Benedykta zwanego karawaką. Na awersie medalu jest wizerunek św. Benedykta, na obrzeżu napis po łacinie („Niech Jego obecność broni nas w chwili śmierci”). Przy postaci Świętego „Krzyż świętego Ojca Benedykta”. Poniżej napisu widoczny jest pęknięty kielich, z którego wypełza wąż – nawiązanie do rozpoznania przez św. Benedykta trucizny, podanej mu przez wrogów w Vicovaro. Po lewej ręce kruk z rozpostartymi skrzydłami obok chleba – przypomnienie wydarzenia, gdy św. Benedykt nakazał krukowi ukryć zatruty chleb, przeznaczony dla niego. Na rewersie w centrum Krzyż, nad nim napis PAX – dewiza zakonu. Na czterech polach wyznaczonych przez krzyż litery CSPB – skrót łacińskiego napisu (w tłumaczeniu: „Krzyż Świętego Ojca Benedykta). Na belce pionowej krzyża” „Krzyż święty niech będzie mi światłem”; na belce poziomej: „Diabeł (smok) niech nie będzie mi przewodnikiem. Na obrzeżu litery oznaczające skrót zdania – egzorcyzmu, które wypowiedział Święty: „Idź precz szatanie, nie kuś mnie do próżności, złe jest to co podsuwasz, sam pij truciznę”.

W Małopolsce kult ten był żywy w czasie II wojny światowej gdyż, według mniemania gestapowcy nie przekraczali progu domów, w których wisiał krzyż św. Benedykta. Obecnie medal (karawakę) można otrzymać w Tyńcu.

W Polsce zakładano, przy kościołach benedyktyńskich, bractwa wieczystej adoracji Przenajświętszego Sakramentu pod opieką św. Benedykta.

W jego święto gromadzą się w kościołach edytorzy i pracownicy wydawnictw.

O świętym Benedykcie pisze ks. Jan Twardowski:

Mądrość ludowa mówi:

         Benedykt w pole z grochem,
         Wojciech z owsem jedzie.
         Marek ze lnem a Filip z tatarką.

Pod wezwaniem św. Benedykta zanotowano 9 kościołów i kaplic, z tego 2 w diecezji Płockiej (Płock Radziwie i Sierpc). Przedstawiony był na ok. 110 wizerunkach, pierwsze spotykamy na polichromiach z XIV w. Wiele obrazów powstało w XVII i XVIII w. Wybrane miejsca kultu zawiera rozdział 3.

Kraków - Podgórze, Krzemionki.(Kr)

W północnej części Krzemionek, na tzw. „Wzgórzu Lasota”, wznosi się kościół pw św. Benedykta. Zbudowany został na miejscu rotundy z końca X lub XI w. W kościele znajduje się obraz św. Benedykta otoczony kultem okolicznych mieszkańców. Msze św. odprawiane są w uroczystość św. Benedykta i w dzień „Rękawki”, tj. we wtorek po Wielkanocy.

W XVIII w. pisano o nim: „Na górze jest przed miastem kościół św. Benedykta, odprawują Msze św. w piątki, na Sekstę, księża od Świętego Ducha, jest tu niedaleko grób Krakusa księcia co Kraków założył, nazwany Rękawką, dlatego iż ludzie z nabożeństwa pogańskiego rękawami nanieśli ziemie na ciało jego, i tak wysoko usypali, jako teraz widzieć”.

Kraków - Tyniec (Kr)

Dzielnica Krakowa.

Parafia erygowana około 1076 r. Po kościołach z XI i XV w. obecny kościół benedyktynów jest z XVII w. restaurowany w XX wieku. Postać św. Benedykta jest wyobrażona na obrazie z wieku XVIII, w rokokowym ołtarzu bocznym. Na zapleckach wczesnobarokowych stall widzimy cykl 10 scen z życia Świętego i dziejów zakonu. W kapitularzu polichromia z w. 18 przedstawia dwie sceny z życia św. Benedykta. U stóp opactwa od wsch. ogród ze śladami założenia geometrycznego opadający tarasami, otoczony murem kamiennym z bramką rokokową, na której kamienny posąg św. Benedykta.

Pruszcz pisze w XVIII w.:

„Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła na Tyńcu. Gdzie zamek był przedtem na górze pięknej skalistej, pod którą Wisła płynie, teraz jest klasztor wielkiego Patriarchy i Ojca wielu zakonów Benedykta świętego, który Kazimierz Pierwszy król Polski fundował. Ten albowiem w zakonie tegoż wielkiego Patriarchy Benedykta św. w klasztorze kluniaceńskim we Francji leżącym, postulantem i diakonem będąc, potem dla wielkich ucisków i najazdów nieprzyjacielskich, które na Koronę Polską przez siedem lat podczas Interregnum przypadły, za uproszeniem i otrzymaniem od Benedykta IX, Stolice Apostolskiej na ten czas rządzącego dyspensy, wzięty był z tegoż klasztoru na Królestwo Polskie, i roku 1041 pomaszczony; dla czego chcąc się wdzięcznym pokazać dobrodziejstw wziętych od Majestatu Boskiego, umyślił klasztor założyć Braci Benedykta św. Jakoż za uspokojeniem Państwa swego, we dwie lecie na znak wychowania swego, przyzwawszy ich dwunastu z Kluniaku, w którym sam był zakonnikiem, miejsce im to podał, i na nim klasztor zbudował, aby się w nim służba i chwała Boża we dnie i w nocy, na wieczne czasy nie ustając, odprawowała. Między którymi przybył on wielki w świątobliwości zakonny brat Aáron - Francuz, a ten najpierwszym opatem będąc, potem wzięty jest na arcybiskupstwo krakowskie, które szczęśliwe przez lat 13 rządząc na tejże godności żywota swego w wielkiej świątobliwości dokonał. Roku 1071 pochowany jest w katedralnym kościele krakowskim. Tenże klasztor król Kazimierz I, wielkiemi dochodami i majętnościami nadał i ubogacił, których teraz bardzo wiele odpadło.”

Stefan Żeromski pisał w 1920 r.: „Gruzy Tyńca zadumane, prastare a na stokroć starszych wzniesione popiołach; dla dzisiejszych ludzi niepojęte gruzy, a stały się tak niezłomnymi, iż czas, mgła i zapomnienie już ich bardziej zniweczyć nie mogą. Dziurami okien jak ślepe oczy patrzą w szmat żywej wody, co u stóp skały białej wieczystą swą toczy beztroskę...”

Ostatnie kilkadziesiąt lat to okres gruntownej odbudowy opactwa. W 1970 r. w Tyńcu odbył się centralny obchód jubileuszowy 1500 rocznicy urodzin św. Benedykta.

BENIGNA

Wspomnienie 20 czerwca.

Cysterka, XIII w., mniszka w klasztorze w Trzebnicy (Wr). Zapewne zginęła w czasie najazdów tatarskich. Śmierć męczeńską poniosła we Wrocławiu.

Jest patronką Włocławka i Kujaw. Uważana była za patronkę w trudnych sprawach. W XVII w. uważana była za patronkę Polski, stawiana na równi ze św. Wojciechem i św. Stanisławem.

Imię Benigna obecnie w Polsce należy do dość częstych.

Pierwszy zapis o Benignie pochodzi z XII w. W XIV w. imię jej zamieszczano w litanii do Wszystkich Świętych. Czczono ją we Wrocławiu i na Kujawach od XVI w. W katedrze włocławskiej święto jej obchodzono osobno do końca XIX w. Tam też kapłan w stroju liturgicznym wynosił relikwie na wielki ołtarz by błogosławić nimi wiernych. Obecnie relikwie pozostają stale w ołtarzu głównym.

W Świbiu (Gl) jest kaplica pod wezwaniej Świętej. We Włocławku w kościele seminaryjnym znajduje się jej popiersie.

Relikwie jej znajdują się w katedrze włocławskiej, relikwiarz pochodzi z XVIII w. Herma jej ozdobiona była, na znak męczeństwa, wieńcem srebrnych kwiatów wysadzanych drogimi kamieniami. W XVII w. stała się łupem Szwedów, w XVIII w wykonano nowy relikwiarz. Relikwie jej znajdują też w Koronowie (Pe).

Świbie (Gl)

Wieś przy szosie Zawadzkie - Pyskowice.

Parafia pw św. Mikołaja. Kaplica pw św. Benigny została ufundowana w 1669 r. Do 1792 r. była obsługiwana przez specjalnego kapłana. Odnawiana była w 1935 i 1979 r.

BENON (BENO)

Wspomnienie 16 czerwca.

Saksończyk, XI wiek, biskup miśnieński. Nękany wygnaniem w czasie sporu cesarza Henryka IV z papieżem. Zapewne pracował nad nawróceniem Wenedów. Kanonizowany w 1523 r.

Chroni przed posuchą, suszą. Patron rybaków, dawniej producentów płótna. W poznańskim czczono go jako opiekuna zwierząt domowych.

Imię Benon pojawia się w XIII wieku, poświadczone jako Beno, obecnie należy do dość rzadko spotykanych.

Na początku XV w. istniała w Poznaniu fundacja dla dziewcząt, zwana Fundacją Ubogich Dziewic, pod wezwaniem św. Benona. Początkowo nazywały się beginkami. Na początku XVII w. powstało bractwo św. Benona w Warszawie mające na celu niesienie pomocy cudzoziemcom ale też szeroko pojętą pomoc charytatywną. Zasłużyło się szczególnie w czasie epidemii nawiedzających Warszawę w XVII i XVIII w. Święty czczony był wówczas jako jeden z głównych patronów miasta, chroniących je od zarazy. W połowie XVII w. wzniesiono na Nowym Mieście bracki kościół. Bp Wężyk polecił odprawiać tu w każdą środę Mszę św. za ocalenie miasta od moru. Bractwo św. Benona istniało też od XVIII w. w Górze koło Żnina, jest tu obraz Świętego w srebrnej sukience.

Pod wezwaniem św. Benona jest kościół w Warszawie – Nowe Miato i w Broniszewie (Wł), odpusty dodatkowe obchodzone są w 3 kościołach: Buczu (Po), Solcu (Po) oraz w Wąsoszy (Wł). W 1914 roku pod tym wezwaniem było 6 kościołów.

Świętego przedstawiono na ok. 37 wizerunkach, większość z nich znajduje się w kościołach diecezji poznańskiej. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Od imienia Benon 5 miejscowości wywodzi swoją nazwę.

Bucz (Po)

Wieś położona przy drodze lokalnej ze Śmigła.

Parafia erygowana w 1641 r. Po kaplicy wzmiankowanej w XV w., obecny kościół z XVIII w. nosi wezwanie św. Barbary. W ołtarzu bocznym z 1787 r. jest obraz św. Benona z początku XVIII w., przybrany sukienką drewnianą. Na monstrancji barokowej z datą 1702 r., w glorii znajduje się plakietka św. Benona.

Jest około 30 wotów z wieków XVII do XIX związanych z kultem św. Benona. Wotum z drugiej połowy XVII w. ze św. Benonem i trzodą. Wotum rokokowe ze świętym z lat 1762 - 1766. Dawny kult św. Benona. W XIX w. obraz jego był notowany jako cudowny.

Kościan (Po)

Miasto nad Kanałem Kościańskim, położone na południowy wschód od Poznania. Osada u przeprawy przez Obrę traktu kupieckiego z Poznania na Śląsk wzmiankowana w XIII wieku, prawa miejskie w XIII w.

Kościół pw Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XIV wieku został rozbudowany w XV i XVI w. W ołtarzu bocznym jest obraz św. Benona z XVIII w. w sukience drewnianej. W kościele znajduje się monstrancja barokowa z datą 1702 r., cechą Poznania; na glorii plakietki - w zwieńczeniu grupa Chrztu Chrystusa, św. Barbara i św. Benon po bokach.

Jest też zespół wotów z XVII - XIX w. związanych z kultem św. Barbary i Benona: m. in. z postacią św. Barbary i klęczącymi donatorami z drugiej połowy XVII wieku, ze św. Benonem i trzodą z końca XVII wieku, z postaciami Matki Bożej z Dzieciątkiem adorowanej przez św. Barbarę, rokokowe ze św. Benonem,
z cechą Poznania.

Warszawa (Wa)

Kościół pw Świętego Benona pochodzi z XVII wieku, został odbudowany w 1944 r., po zniszczeniu w czasie drugiej wojny światowej. W ołtarzu obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, do której trwa tutaj szczególne nabożeństwo. Był to kościół bracki św. Benona, przejęty przez redemptorystów. Był tu dawny kult św. Benona.

Od 1824 roku bractwo św. Benona działało w kościele paulinów pw Świętego Ducha. Informator Archidiecezji Warszawskiej z 1999/2000 wymienia kościół św. Benona jako Jego sanktuarium.

BERNADETTA SOUBIROUS

Wspomnienie 16 kwietnia.

Francuzka, zakonnica, XIX w. 1844-1879) pochodziła z wielodzietnej rodziny młynarza z Lourdes. Aby pomóc zapracowanym rodzicom, przez pewien czas zajmowała się pasaniem owiec u swojej krewnej. W dniu 11 lutego 1858 r. w grocie Massabielle nad rzeką Gave po raz pierwszy ukazała się jej Matka Boża. Przedstawiwszy się słowami „Jestem Niepokalane Poczęcie”. W ciągu 5 miesięcy 1858 roku miała 18 objawień, w tym potwierdzenie dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny. Matka Boża wzywała do modlitwy różańcowej i do uczynków pokutnych za nawrócenie grzeszników. Chcąc ukryć się przed ciekawskimi, Bernadetta schroniła się do klasztoru Sióstr od Miłości i Nauczania Chrześcijańskiego w Nevers, gdzie pełniła proste posługi. W 1878 r. złożyła śluby wieczyste. Beatyfikowana w 1925 r., kanonizowana
w 1933 r.

Do grobowca św. Bernadetty przychodzą stale wierni z rozmaitymi prośbami, składają kwiaty i świece. Co dzień przy końcu wieczornych modlitw zakonnicy zwracają się do Niej o wstawiennictwo w różnych powierzanych im intencjach.

Imię Bernadetta pojawia się w XIX wieku pod wpływem wydarzeń w Lourdes. Obecnie należy do rzadko spotykanych.

W Zburzynie (Si), w ołtarzu głównym z XX w., znajduje się obraz św. Bernadetty z XIX w.

W Polsce kult Matki Bożej z Lourdes rozpoczął się w kościele księży misjonarzy w Krakowie (na Kleparzu). W setną rocznicę ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny zbudowano grotę w Trzemesznie Lubuskim (ZG). W Żaganiu (ZG) jest kaplica Matki Bożej z Lourdes z 1849 r.

W Porąbce Uszewskiej (Ta) jest kaplica - grota Najświętszej Maryi Panny z Lourdes. Wzniesiona została w 1904 r., we wnęce ściany zewnętrznej jest posąg Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej. Obok groty studzienka w obudowie kamiennej. Historia tego sanktuarium rozpoczęła się od wygranej na loterii. Miejscowy wikary, późniejszy proboszcz, wygrał na loterii dobroczynnej w Lourdes makietę tamtejszego sanktuarium. Natchnęło go to myślą, by w Porąbce skopiować słynną grotę i źródło. Docierają tu pielgrzymi
z różnych miejsc Polski, zapisano przeszło 100 łask.

„O świętej Bernadetcie” – pisze ks. Jan Twardowski:

Święta Bernadetta
Matkę Boską spotkała

Na cudownych obrazach
takiej nie widziała.

Kraków, Księża misjonarze.

W 1872 r. postawiono w kościele księży misjonarzy (na Kleparzu, Kraków Centrum) pierwszy w Polsce ołtarz poświęcony Matce Bożej z Lourdes. Zainstalowano tam figurkę Matki Bożej Niepokalanej.

Istnieje niepotwierdzone podanie, że figurka znajdowała się w grocie w Lourdes i została podarowana rzeźbiarzowi Fabichowi, który ofiarował ją misjonarzom.

Obecnie wezwanie Matki Bożej z Lourdes nosi kościół misjonarzy wzniesiony przy ulicy Misjonarskiej (Kraków Bronowice). W ołtarzu głównym z XIX w. znajduje się figura Matki Bożej z Lourdes, obok setki wotów.

BERNARD Z CLAIRVAUX

Wspomnienie 20 sierpnia.

Francuz, XII w., cysters, doktor Kościoła. Po pobycie w opactwie w Citeaux założył klasztor
w Clairvaux. Rozszerzył zakon cystersów na całą Francję i na dalsze kraje. Dotarli także do Jędrzejowa. Brał żywy udział w rozwiązywaniu trudności wewnątrzkościelnych. Wybitny kaznodzieja o wielkim wpływie na słuchających. Autor traktatów teologicznych. Kanonizowany w 1174 roku.

Broni w klęskach żywiołowych, opiekun chorych psychicznie. Nazywano go doktorem miodopłynnym, opiekun pszczół, patron pszczelarzy, później również producentów świec. Patron Pelplina.

Imię Bernard poświadczone w XIV wieku, należało w Polsce w średniowieczu do grupy imion często spotykanych. Obecnie w Polsce imię należy do dość częstych a popularność jego maleje.

Kult św. Bernarda był ściśle związany z zakonem cystersów. Cystersi przybyli do Polski w pierwszej połowie XII w. Do końca XII w. założyli 25 bogato uposażonych klasztorów. Pierwsze klasztory powstawały w Wielkopolsce (Łękno, Ląd, Paradyż, Bledzewo, Obra, Zemsko, Wieleń) i Małopolsce (Brzeźnica - od 1153 r. zwana Jędrzejowem, Sulejów, Wąchock, Koprzywnica, Mogiła, Ludźmierz). Główną rolę w dobrach cysterskich pełniła od początku gospodarka chłopska. Obecnie istnieją cztery opactwa w Jędrzejowie, Wąchocku, Krakowie - Mogile i w Szczyrzycu. W Gdańsku Oliwie i Henrykowie znajdują się przeoraty.

Cystersi prowadzili skryptoria, gdzie kopiowali księgi liturgiczne. W skryptorium w Henrykowie powstała w latach 1270 - 1310 tak zw., Księga Henrykowska. Znajduje się w niej pierwsze zdanie napisane w języku polskim: „day ut ya pobrusa a ti poziwai” - daj, niech ja pomielę, a ty odpocznij.

W 1882 r. w Krakowie - Mogile powstało bractwo św. Bernarda.

Obchody jubileuszu 900-lecia urodzin św., Bernarda odbyły się w Mogile w 1990 roku.

Pod wezwaniem św. Bernarda jest 6 kościołów i kaplic - Sopot (Gd), Karwik (Eł), Gdańsk Oliwa (Gd), Kęsowo (Pe), Wieżyca (Pe) oraz pod wspólnym wezwaniem ze św. Idzim w Głubczycach (Op). Odpust dodatkowy obchodzony jest w 2 kościołach. Istnieje ok. 115 jego wizerunków. Wybrane miejsca kultu przedstawiono w rozdziale 3.

13 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Bernard.

Ląd (Gn)

Wieś nad Wartą, przy drodze lokalnej Słupca - Zagórów. Wczesnośredniowieczna osada grodowa. Opactwo cystersów z XII w., obecnie salezjanie.

Parafia została erygowana w 1889 r. Po kościele z XIV w., obecny kościół z XVII w. pw NMP i św. Mikołaja został rozbudowany w XVIII, restaurowany w XIX i XX w. W kościele, na sklepieniu transeptu, w klasztorze i krużgankach znajdują się freski z w. XIV, na których przedstawiona jest postać św. Bernarda oraz sceny z życia św. Bernarda (z pocz. w. XVIII). W ołtarzu bocznym drewnianym z pocz. XVIII w. jest w zwieńczeniu obraz św. Bernarda z XVIII w. W ołtarzu bocznym stiukowym z 1730 roku znajduje się obraz św. Bernarda, sygn. malowany w Rzymie w 1733. Ambona z 1735 roku, z rzeźbami; m.in. św. Bernarda.

Figura św. Bernarda, kamienna z około poł. w. XVIII znajduje się obok kościoła.

Tysiące ludzi ściągały do Lądu na odpusty św. Bernarda. Niezeliczone tłumy wiernych z różnych warstw społecznych, zarówno z Królestwa jak i z Poznańskiego przybyły w roku 1859 na św. Bernarda. Przybywały kompanie, było do 15 tysięcy ludzi. Wybierało się jeszcze więcej ludzi, lecz obawiano się wojska rosyjskiego.

Obra (Po)

Wieś jest położona na południowy zachód od Wolsztyna. W okresie od XIII do XVIII wieku należała do klasztoru cystersów.

Pierwotny kościół istniał w XIII wieku, obecny pw. św. Jakuba St., pochodzi z XVIII, restaurowany w XX wieku. W fasadzie, w niszach wieży są kamienne rzeźby św. Bernarda z Clairvaux i św. Romualda z XVIII w. Na polichromii w prezbiterium, wyk. 1753-4, widzimy św. Bernarda karmionego mlekiem przez Matkę Bożą a krwią przez Pana Jezusa Zmartwychwstałego. W pierwszym przęśle nawy są sceny z życia św. Bernarda:

-         św. Bernard zwycięża wojska księcia Wilhelma z Akwizgranu,

-         św. Bernard przy nowoobranym papieżu Eugeniuszu III,

-         śmierć Świętego.

W ołtarzu głównym rokokowym z ok. poł. XVIII wieku ustawiono po bokach figury świętych Benedykta i Bernarda. W ołtarzu bocznym (z 1762-4), z kolumnami, rzeźbami, w polu środkowym jest obraz Wizji św. Bernarda, 1766 (?), sygn.

Pelplin (Pe)

Stolica diecezji. Miasto położone na południe od Gdańska, wzmiankowane w XIII w., własność cystersów. Liczne przywileje udzielane przez królów polskich, zniszczone przez Szwedów. Stolica diecezji Chełmińskiej od 1824r. Pocysterski zespół klasztorny.

Święty Bernard z Clairvaux jest patronem miasta.

Bazylika katedralna pw Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z XIV - XVI w. trzynawowa.

W ołtarzu świętych Bernarda, Benedykta i Roberta predella ukazuje drobne, zagubione w przestrzeni figurki siedmiu zakonników; - to św. Bernard wysyła do Szwecji kilku współbraci. Wobec ich wahania dokonuje cudu z pateną, która się wyszczerbia na znak, że Szwecja odpadnie od Kościoła. Informuje o tym napis. Misja do Szwecji jest potwierdzona proroctwem i cudem św. Bernarda.

Obraz główny przedstawia św. Bernarda w ekstazie unoszonego wśród obłoków, widzi on Matkę Bożą, która ukazuje mu Dzieciątko.

Henryków (Wr)

Wieś położona nad dopływem Odry, rzeką Oławą, przy szosie Ziębice - Strzelin. Była tu osada klasztorna założona w XIII wieku przez cystersów. Miejsce powstania „Księgi Henrykowskiej”, w tekście której jest zapisane pierwsze zdanie w języku polskim: „day ut ja pobrusa a ti pożiwaj” - daj, niech ja pomielę a ty odpocznij.

Kościół cystersów pochodzi z XIII wieku, rozbudowywany w XIV, XVII i XVIII w. (kaplice boczne). W nawie głównej i transepcie znajduje się cykl obrazów z XVIII wieku:

-         św. Bernard dyktuje księgi, mal. ok. 1730, sygn. Jan Bonora;

-         Ucałowanie św. Bernarda;

-         św. Bernard uzdrawia chorych;

-         Przyjęcie św. Bernarda przez św. Stefana Hardinga;

-         Powołanie św. Bernarda;

-         św. Bernard przyjmuje do zakonu;

-         Uwielbienie Maryi;

-         Nawrócenie księcia Wilhelma Akwitańskiego (?);

-         Dysputa w Palermo;

-         Apoteoza św. Bernarda.

Na filarach w prezbiterium obrazy z XVII wieku (mal. przez Jana Krzysztofa Liszke, ok. 1690-1702):

-         św. Bernard przyjmuje z powrotem Roberta do zakonu;

-         św. Bernard poucza swą siostrę Humbelinę;

-         św. Bernard w pustelni;

-         św. Bernard dyktuje Księgi święte.

Ołtarz główny z ok. 1684 r., z obrazem Matki Boskiej w polu środkowym. Obok obrazu stoją duże figury świętych i tam figura św. Bernarda. W ołtarzu bocznym Olejów Św., barokowym z ok. 1690 roku był obraz Wizji Św. Bernarda, kopia wg Willmanna (obraz skradziono w 1978 r). W miejsce brakującego obrazu umieszczono figurę Matki Boskiej słynącej łaskami, zwaną Matką Języka Polskiego, jest to rzeźba ludowa z XVIII w. W innym barokowym ołtarzu bocznym św. Bernarda jest Jego barokowa rzeźba.

BERNARD Z WĄBRZEŹNA

Wspomnienie 14 września.

Benedyktyn, XVI w. Urodzony w Wąbrzeźnie w wielodzietnej rodzinie mieszczańskiej w 1575 r. Wstąpił do benedyktynów w Lubiniu. Był tam mistrzem nowicjatu, później ojcem duchownym opactwa. Zdecydowanie wymagał przestrzegania reguł zakonnych. Podejmował surowe umartwienia. Był wzorem obserwancji zakonnej. Odznaczał się wielkim nabożeństwem do Męki Pańskiej, szczególnie czcił Eucharystię. Spoczywa w kościele benedyktynów w Lubiniu.

Kult jego zaczął się szerzyć wkrótce po śmierci, na początku XVII w. W kościele w Lubiniu znajduje się jego grobowiec z XVIII w. W 1608 r. napisano jego żywot. Proces informacyjny rozpoczęto w 1631 r., wznowiono po wojnach szwedzkich i kontynuowano od 1834 r. Notowane były cuda uzyskane za jego przyczyną. Do 1815 r. przychodziły pielgrzymki. Kult jego trwa do czasów obecnych szczególnie w okolicach Lubinia (Po), Wąbrzeźna (To) i Grodziska (Po). Była legenda, „że mieszkańców miasta Grodziska piwem obdarzył, co się atoli z prawdą nie zgadza”.

W roku 1957 wznowiono działania mające na celu uruchomienie procesu beatyfikacyjnego.

Wizerunki jego znajdują się w Górce Duchownej (Po) - polichromie z XVII w., w Lubiniu obraz z XVII wieku i w Wąbrzeźnie - polichromia z XX w.

BERNARDYN ZE SJENY

Wspomnienie 20 maja.

Włoch, franciszkanin, XIV/XV wiek. Reformator zakonu Braci Mniejszych, inicjator obserwantów zwanych w Polsce bernardynami. Wielki kaznodzieja, pociągał ludzi do dobrej wiary, dobrego życia. Autor dzieł teologicznych. Poruszył w nich zagadnienie pośrednictwa Matki Bożej , prekursor nauki o Niepokalanym Poczęciu, nabożeństwa do św. Józefa. Kanonizowany w 1450 r.

Pomaga w chorobach piersi, płuc, krwotokach. Dawniej patron tkaczy wełny.

Imię Bernardyn należy do imion rzadziej spotykanych.

Kult św. Bernardyna był szerzony przez bernardynów sprowadzonych do Polski w 1455 r. przez św. Jana Kapistrana. Świadectwem tego może być bractwo św. Bernardyna założone we Lwowie w 1462 r. W tymże czasie do kościoła bernardynów w Krakowie przybywały pielgrzymki.

Rocznica jego śmierci gromadzi co roku przez tridium liczne grono parafian i pielgrzymów. Pod jego wezwaniem budowano kościoły i klasztory w Krakowie, Poznaniu i Łowiczu.

Już w XV w. przedstawiano Jego postać w wizerunkach. W pieśni z XV w. śpiewano:

         Święty Bernardynie
         Twoja chwała słynie,
         Twe gorące kazanie
         Nam grzesznym na zbawienie.

Bernardynami byli Szymon z Lipnicy, Jan z Dukli, Władysław z Gielniowa, Rafał z Proszowic.

Wezwanie św. Bernardyna posiada kościół w Krakowie i kościół w Przecławiu (Ta). Święty Bernardyn przedstawiony jest na ok. 34 wizerunkach. Wybrane miejscowości podano w rozdziale 3.

Grybów (Ta)

Miasto położone na wschód od Nowego Sącza, założone zostało w XIV w. przy szlaku handlowym na Ruś i na Węgry.

Parafia erygowana w XIV w. W obecnym kościele parafialnym z w. XX pw św. Katarzyny jest obraz Matki Boskiej Przedziwnej, otoczony kultem. Jest tam też obraz św. Bernardyna z 1716 roku, w Jego święto obchodzony jest odpust.

W nieistniejącym kościele pw św. Bernardyna z połowy XV w., spalonym w 1945 roku, był obraz św. Bernardyna, przyozdobiony w srebrną sukienkę, były przy nim wota. Obraz określano w XVIII w. cudownym. Na odpusty, 20 maja, przybywały wtedy pielgrzymki również z odległych stron.

Kościółek stał nad rzeką Siołkówką, Miejsce to upamiętnia dziś kamienna podmurówka biegnąca obrysem jego ścian. Data fundacji - 1455 rok jak i wezwanie św. Bernardyna wskazują, że powstanie jego można wiązać z pobytem św. Jana Kapistrana w Polsce. Tradycja mówi o jego pobycie w Grybowie i o tym, że polecił sprowadzić ten obraz św. Bernardyna. Legenda mówi też, że w kościele obok głównego ołtarza zachował się krzyżak modrzewiowy, na którym miał siedzieć św. Bernardyn (prawdopodobnie chodziło o św. Jana Kapistrana).

Najwięcej wiadomości o kościele i obrazie przynosi wizytacja z roku 1766 która opisuje również sposób odprawiana uroczystości odpustowej ku czci św. Bernardyna. Oto fragmenty opisu wspomnianej wizytacji (za Tarnowskimi Studiami Teologicznymi, 1983):

„Kościół Świętego Bernardyna senenskiego łaskami na tym mieyscu wsławionego, zszedłszy od kościoła Farniego Grybowskiego na dół za rzeczkę Siołkówkę nazwaną jest ten kościół św. Bernardyna drewniany, w ścianach dobry, niedawno sporządzony w przyciesiach, od zachodu słońca mający dzwonniczkę w facyacie nad drzwiami wielkiemi podwójnymi nad chórem, na którey wieżyczce jest dzwon pomierny, drugi w kopułce nad dachem pomnieyszy na środku kościółka wystawioney, dach na tym kościele jest dobry. Drzwi do tego kościoła jedne wielkie podwoynie od Zachodu słońca, drugie od południowey strony, trzecie od wschodu słońca od probostwa grybowskiego y z przysianeczkiem małym z tarcic, te wszystkie drzwi dobrze się zamykają. Posadzka w kościele św. Bernardyna z tarcic mieyscami przetlała. Powała także z tarcic. Okien z południa sześć. Siódme od wschodu słońca za Wielkim Ołtarzem. Ósme okrągłe zabite. Ołtarzów w tym kościele jest trzy. Pierwszy św. Bernardyna łaskami z dawna słynącego, ten Ołtarz staroświeckiey roboty. Obraz przednio malowany, jakoby żywy był ten Święty, mensa konsekrowana. Ten obraz zamyka się zasuwą, to jest powtórnim obrazem tegoż Świętego. Na wierzch obraz św. Józefa, y gradusy dwa drewniane. Drugi ołtarzyk mały Najśw. Panny od północnej strony, od południowej św. Antoniego Padewskiego, mensy ich potyrane i niekonsekrowane, o jednym gradusie drewnianym każdy z tych. Przy ołtarzu Najśw. Panny w chórze wielkim jest ambona malowana w gwiazdę zrobiona. Chór prostą robotą odmalowany, na tym jest pozytyw o głosach siedmiu reparacyi potrzebujący. Ławki wielkie przed wielkim ołtarzem koło ścian stojące staroświeckie, także ku drzwiom podwoynim wielkim z obidwóch stron stoją ławki prostey roboty. Zakrystya z północney strony, w mnieyszym chórze, w ścianach zdrowa o jednym maleńkim oknie z kratą żelazną. Prasy dwie z szufladami w tey zakrystyi”.

O wielkiej żywotności kultu św. Bernardyna świadczą też różnorodne wota, które zdobiły jego obraz. Zachowany ich wykaz z XVIII wieku ma wielkie znaczenie dla wyobrażenia sobie wyglądu tego nieistniejącego obrazu.

Pisano:

„obraz św. Bernardyna cudom w tym miejscu wsławiony, sukienka na nim srebrna, promienie wyzłocone koło głowy, sandały na nogach srebrne. Troista infuła i kawałek pastorału srebrne, litery IHS w promienie wyzłocone, wota srebrne dwa, wotum w serce duże jedno, wotów w serca mnieyszych i większych jedenaście, nóżek srebrnych sześć. Wota kwadratowe srebrne z różnymi przedstawieniami według łask odebranych 32, ząb srebrny jeden. Krzyżyków srebrnych dwa, obrączka szczerozłota, portrecik w srebro oprawny na łańcuszkach srebrnych 1. Było daleko więcej tych wotów, tylko że oneż blisko sztuk 100 wzięto na potrzeby fary, jako w Inwentarzu Farnim nowe srebro jest opisane. W tym kościele jest kielich srebrny staroświecki, wszystek z pateną wyzłocony z pasyjką srebrną”.

Pisano też:

„Gromadzili się tu pielgrzymi z okolicznych parafii szukać pomocy u Matki Bożej i u szczególnie tu czczonego św. Bernardyna”.

Cudowny obraz św. Bernardyna spalił się wraz z całym kościołem w 1945 roku.

Kraków

Kościół pw św. Bernardyna. Klasztor bernardynów został założony przez Jana Kapistrana, wikariusza generalnego franciszkanów obserwantów, (zreformowanej we Włoszech gałęzi zakonu braci mniejszych św. Franciszka z Asyżu, w Polsce zwanych bernardynami), który przybył do Polski w 1453 roku na zaproszenie Kazimierza Jagiellończyka i kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. W czasie jego pobytu do klasztoru zgłosiło się 130 nowicjuszy. W 1453 roku zbudowano na obecnym miejscu drewniany kościół pw św. Bernarda ze Sjeny. W XV wieku ukończono budowę korpusu kościoła, który przebudowano całkowicie w połowie XVII wieku.

Kościół został zrujnowany w czasie najazdu szwedzkiego, obecny wzniesiono w 1680 roku. W portalu fasady umieszczono posąg św. Bernardyna.

W ołtarzu głównym (oddzielającym chór zakonny, z lat 1758-66, z kolumnami, bramkami, posągami) znajduje się posąg św. Bernardyna, przy kolumnie, możliwe, że wcześniejszy niż ołtarz. Obraz Świętego z 2 połowy w. XVIII umieszczono w ołtarzu bocznym, kolumnowym z XVIII wieku. Na parapecie chóru z w. XVII/XVIII, w płycinach są malowane na desce postacie świętych, m.in. - św. Bernardyn ze Sieny. W kościele znajduje się pacyfikał późnobarokowy z 1 tercji w. XVIII, z przedstawieniami: Ukrzyżowania i symboli czterech ewangelistów na awersie oraz śś. Bernardyna, Jana Kapistrana, bł. Jakuba Strepy i bł. Jana z Dukli (?) na rewersie.

Nazwa bernardyni pochodzi od krakowskiego kościoła, który był pierwszym w Polsce kościołem franciszkanów obserwantów.

Leżajsk (Pr)

Kł parafialny pw Najświętszej Maryi Panny i klasztor bernardynów, w. XVII, XIX, XX. Polichromia z 1758, w kruchcie zach., na sklepieniu Spotkanie śś. Franciszka, Dominika i Bernardyna. Ołtarz główny z 1637, (z bramkami i obejściem, kolumnami, rzeźbami, obrazami) w niszy między kolumnami znajduje się rzeźba św. Bernardyna. W ołtarzu bocznym wystawionym po 1757 r., w polu głównym pomieszczono obraz Wizji św. Bernardyna ze Sieny, w tle obrazu scena zatwierdzenia reguły Braci Mniejszych. Chór muzyczny w nawie głównej z 1689 r., na parapecie w płycinach malowane postacie świętych, wśród nich postać św. Bernardyna ze Sieny. Na parapecie chóru w nawie pn. ( z 1693 r.), przedstawieni są święci bernardyńscy, w przyłuczu św. Bernardyn. W kaplicy św. Franciszka, w ołtarzu z 2 ćw. w. XVII, (dwukondygnacyjny z kolumnami, rzeźbami w obu kondygnacjach), w drugiej kondygnacji znajduje się rzeźba Świętego z czasu ołtarza.

W klasztorze, w sieni na polichromii z 1 poł. w. XVIII (przemalowanej olejno 1911 r.), z wierszowa-nymi napisami polskimi, na ścianie pd. przedstawieni są święci bernardyńscy, wśród nich postać św. Bernardyna ze Sjeny. Znajdują się tu także obrazy św. Bernardyna ze Sieny: - z widokiem miasta w tle z 2 poł. w. XVII; - sygn. 1756, malowany na blasze (przywieziony ze Sieny 1931 r.); - z 2 poł. w. XVIII.

W kościele jest monstrancja z pocz. w. XVII, późnogotycka, wieżyczkowa z nodusem w kształcie kapliczki, stopa ośmiolistna z przedstawieniami śś. bernardyńskich: Bernardyna ze Sieny, Antoniego Padewskiego, Franciszka z Asyżu, Ludwika z Tuluzy, oraz z główkami czterech aniołków. Według napisu na rewersie stopy od 1728 r. w klasztorze bernardynów w Zasławiu (przywieziona z Zasławia). Kielich gotycki z 1481 r. (wg zeznania Mariana Choińskiego na procesie beatyfikacyjnym w 1649r. należał do bł. Jana z Dukli), z czarą w koszyczku ażurowym, powyżej którego napis z datą, nodus spłaszczony, zdobiony kwiatonami i kaboszonami, stopa siedmiolistna z rytami przedstawiającymi anioła z Chustą św. Weroniki, Stygmatyzację św. Franciszka, św. Bernardyna oraz z plakietką z Grupą Pasji dodaną w XVI wieku (ze Lwowa). Pacyfikał z datą 1617 r. i sygnaturą złotnika rzeszowskiego, odnowiony w XVIII wieku (dodano plakietki z półszlachetnymi kamieniami na rewersie), o ramionach zamkniętych trójlistnie z plakietkami z czterema ewangelistami, zwieńczony figurką Pelikana, nodus z trzema aniołkami, stopa ośmiolistna z czterema plakietkami większymi, zapewne z medali florenckich w. XVI, przedstawiającymi św. Annę Samotrzeć, Chrystusa Zmartwychwstałego, Trójcę Św. i personifikację Caritas oraz z czterema mniejszymi z śś. Franciszkiem, Bernardynem, Matką Boską i Chrystusem, współczesnymi z pacyfikałem; na trzonie, na rewersie nałożone ażurowe plakietki z aniołkami, zapewne włoskie z XVI w.; wizerunek Chrystusa na krzyżu w kształcie Drzewa życia w. XIX; na stopie daty, sygnatura i napis dot. renowacji (z Leżajska).

Odcinek muru (z 1980) oddzielający dziedziniec odpustowy od ogrodu klasztornego, przy nim rzeźby barokowe z 1 poł. w. XVII, kamienne: Matka Boska z Dzieciątkiem i św. Bernardyn ze Sieny.

BERNARDYNA MARIA JABŁOŃSKA

Wspomnienie 23 września.

Polka. Urodziła się w 1878 r. w przysiółku Pizuny w parafii Lipsko k/ Narola (ZL). Współzałożycielka albertynek - Zgromadzenia Sług Posługujących Ubogim III Zakonu św. Franciszka. Zmarła w 1940 r. Błogosławioną ogłosił ją 6.06.1997 roku w Zakopanem papież Jan Paweł II, w czasie pielgrzymki do Polski.

Imię Bernardyna należy do dość rzadko spotykanych.

Prosta, wiejska dziewczyna poznała św. Brata Alberta (Adama Chmielowskiego) na odpuście ku czci św. Antoniego w sanktuarium bernardynów w Horyńcu. Jego osobowość, poświęcenie ubogim wywarły na niej wielkie wrażenie. Postanowiła wspierać go. Zorganizowała w Krakowie przytulisko dla kobiet. Prowadziła prawie 20 domów opiekuńczych.

Siostry Albertynki wznoszą w latach osiemdziesiątych XX w. w Krakowie kościół pw „Ecce Homo” i sprowadzają doń obraz malowany przez św. Brata Alberta przedstawiający Chrystusa cierniem koronowanego. W kościele tym spoczywają relikwie św. Alberta i bł. Bernardyny.

Obecnie Albertynki prowadzą około 70 domów, pracuje w nich blisko 700 zakonnic.

BERTOLD Z KALABRII

Wspomnienie 29 marca.

Włoch, XII w. karmelita. Drugi generał zakonu karmelitów, zmarł na Górze Karmel. Kult został zaaprobowany w 1576 r.

Imię to pojawia się w XIII wieku, obecnie w Polsce imię należy do rzadkich.

W kościele św. Tomasza w Krakowie (duchaczki), oraz w Oborach są jego wizerunki. Patrz rozdz. 3.

BERTRAND

Wspomnienie 3 lipca.

Pochodził z okolic Rouen, VI w. Był biskupem w Le Mans. Wiele wycierpiał broniąc przestrzegania praw. Był wielkim fundatorem kościołów. Imię to nosił też bł. Bertrand, patriarcha z Aquile.

Imię jego pojawiło się w XIV w. Obecnie należy do imion bardzo rzadkich.

Wizerunek jego znajduje się w Ratowie (Pł), w ołtarzu głównym z XVIII w.

BŁAŻEJ

Wspomnienie 3 luty.

Biskup Sebasty (Armenia), zapewne męczennik z IV stulecia.

Wspiera w wyrzutach sumienia. Pomaga przy bólu gardła, kaszlu, bólu zębów, kolce. Prosimy go o pomoc gdy chorują dzieci. Opiekuje się też bydłem. Patron lekarzy, rzeźbiarzy, kamieniarzy, krawców, dawniej gręplarzy, pończoszników. Należy do 14 Wspomożycieli.

Imię jego znajduje się w grupie imion dość licznie występujących w średniowieczu, poświadczone jest od XIV wieku. Obecnie jest spotykane dość rzadko, ale popularność jego rośnie.

Św. Błażej notowany jest wśród 14 Wspomożycieli od 1477 r., kult jego istniał niewątpliwie wcześniej. Świadczy o tym również wczesny przekład jego legendy z końca XIV w.

Piotr Włostowic fundował w Oławie (Wr) kościół pod jego wezwaniem. Najwcześniejszy wizerunek św. Błażeja znajduje się na XV wiecznym tryptyku w Starym Paczkowie (Op). Obrazy jego umieszczone są też w ołtarzach bocznych w Opalenicy (To) XVII wiek, Wysokiej (To) XVIII wiek, i Krasnosielcu (Łż) XVIII wiek. Widzimy go także na polichromii z XVIII wieku we Fromborku.

Kult św. Błażeja znalazł odbicie w zwyczajach ludowych. W dzień św. Błażeja, patrona od bólu gardła, święcono w kościele jabłka, których używano następnie jako lekarstwa; gdzie niegdzie organiści roznosili po domach święcone jabłka, otrzymując za to datki. W niektórych okolicach zamiast jabłek święcono małe świeczki, tzw. błażejki, którymi potem okrążano gardło chorego; zdarzało się też, że i ksiądz trzymał w ręce dwie świece zapalone, związane na krzyż, i podstawiał je parafianom pod brodę, co miało chronić od bólu gardła. „Drudzy lepak błażejki ony sobie około gardła wieszali, a chrapieliny i inne gardłowe niemoce sobie tym leczyli”, wspomina Rej.

Jest przysłowie:

         Deszcz na świętego Błażeja,
         słaba wiosny nadzieja.

Pod wezwaniem św. Błażeja jest kościół w Januszkowicach (Op). Przedstawiony jest na ok. 22 wizerunkach. Świętego widzimy, między innymi, w kościołach: w Starym Paczkowie (Op), na skrzydle tryptyku późnogotyckiego z 1494 r.; w Wysokiej (Pr) w zwieńczeniu ołtarza z XVIII w.; w Międzylesiu (Sd) na obrazie z XVIII w.; w Krasnym (Pł) na polichromii z XVIII w.; w Krasnosielcu (Łż) na obrazie umieszczonym w środkowym polu bocznego ołtarza z XVIII w.

26 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Błażej.

BOGUMIŁ Z DOBROWA

Wspomnienie 10 czerwca.

Aktualne hipotezy ostrożnie utożsamiają bł. Bogumiła z Dobrowa z arcybiskupem gnieźnieńskim Piotrem II. Według tradycji ludowej był on w XIII w. arcybiskupem gnieźnieńskim, po czym 12 lat spędził w pustelni w Dobrowie (Wł). Kult zaaprobowany w 1925 r.

Patron rekolekcji i skupienia religijnego. Pomaga w różnych potrzebach, zwłaszcza w zagrożeniach zdrowia. Pomaga w połowach ryb, opiekuje się końmi i bydłem.

Jest patronem archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej oraz diecezji włocławskiej.

Imię jest w źródłach historycznych poświadczone od XII wieku. Obecnie w Polsce imię należy do dość częstych.

Cześć bł. Bogumiła od początku była bardzo żywa. Stał się on typowym ludowym Świętym, oddawano mu cześć jeszcze za życia. Wyrazem wdzięczności były składane dary chleba, jajek, sera. Do Dobrowa przybywały pielgrzymki po śmierci bł. Bogumiła. W XV w. stał się Dobrów ośrodkiem kultu, który obejmował swoim zasięgiem Wielkopolskę; Gniezno, Uniejów (Wł), Ląd (Gn), Koło (Wł), Janiszew (Wł), Koźmin (Po), a za pośrednictwem cystersów i czcicieli bł. Bogumiła sięgał na Warmię; Frombork(Wm), Ostróda (Wm), i na południe – Nienaszów (Rz), w diecezji przemyskiej Sanok. Arcybiskupi gnieźnieńscy uznawali publiczny kult, w XV, VI i XVII w. nazywano Bogumiła błogosławionym. Kult jego szerzył się wśród szerokich rzesz ludu, który czcił go jako wizjonera, cudotwórcę i patrona zdrowia ludzi, koni, bydła, i połowu ryb. Lud rwał gałązki drzew rosnących „Na Puszczy” w Dobrowie dla bydła, by uchronić je od zarazy i chorób. Oprowadzano konie i bydło dookoła kościoła dobrowskiego w roku 1748. Jeszcze w latach 1903 - 1912 proboszcz miejscowy kropił bydło wodą ze źródełka, z którego bł. Bogumił miał czerpać wodę. Uciekano się do świętego pustelnika przede wszystkim aby uprosić zdrowie dla żywego inwentarza oraz o szczęśliwe połowy ryb.

Dzieła sztuki i wota jemu poświęcone świadczą o kulcie w warstwach wyższych. Łaski notowano od XIV w. W latach 1668 - 1926 relikwie były w kościele w Uniejowie - przeniesiono je tam ze względu na niebezpieczeństwo powodzi w Dobrowie.

Arcybiskup Pełka (1232 - 1258) kazał w uroczystej procesji przenieść relikwie Bogumiła do kościoła w Dobrowie. W roku 1443 prymas Wincenty Kot przeznaczył wota i ofiary, złożone u grobu bł. Bogumiła na budowę nowego kościoła w Dobrowie. Musiało więc być ich sporo. Nadto polecił proboszczowi w Turku, aby prowadził księgę łask. W roku 1462 kapituła gnieźnieńska przeznaczyła część darów wotywnych na odbudowę spalonego kościoła w Uniejowie i na katedrę gnieźnieńską. W tak krótkim czasie musiało ponownie zebrać się sporo darów wotywnych, co najwymowniej świadczy o żywym kulcie Błogosławionego.

Prymas Jakub Uchański (1562 - 1581) w czasie badania relikwii Błogosławionego wyjął z jego sarkofagu mitrę i pierścień biskupi z szafirem oraz złotą blachę z napisem pośmiertnym. Wszakże proces kanoniczny rozpoczął dopiero w roku 1625 prymas Maciej Łubieński. Akta tegoż procesu zostały przesłane do Rzymu w roku 1651. Z tej okazji opracowano żywot Błogosławionego. Niestety księga cudów, którą wypożyczył Sebastian Głębocki, spłonęła wraz z dworem w Głębokim nad Kruszwicą. Nowy proces rozpoczął w roku 1908 biskup kujawski Stanisław Zdzitowiecki. Dopiero papież Pius XI 27 maja 1925 roku zatwierdził starodawny kult Błogosławionego.

Kult bł. Bogumiła jest żywy do czasów obecnych.

Miasto Koło uczciło błogosławionego, nazywając jego imieniem ulicę prowadzącą w stronę Dobrowa. W Dobrowie nowe osiedle nazwano Osiedlem Bogumiłowym. Szpital Miejski w Kole miał dawniej za patrona bł. Bogumiła, był pod jego wezwaniem. Jego rzeźba umieszczona była na terenie przed szpitalem. Tytuł szpitalowi odebrały władze komunistyczne, a rzeźba błogosławionego znalazła gościnę w prezbiterium kościoła farnego w Kole. W okolicach Koła pokazywany jest „kamień ze stopką” bł. Bogumiła.

Stara tradycja podaje, że Bogumił już za życia swego wsławił się cudami, co znalazło wyraz w wezwaniu litanijnym: Błogosławiony Bogumile Wielki Cudotwórco - módl się za nami. Jego wstawiennictwu przypisywano cudowne uleczenia z ciężkich chorób, jak epilepsja, wrzody. Po dzień dzisiejszy wierni zwracają się o pomoc, odbywają pielgrzymki do Dobrowa. Niestety liczne wota, wyraz wdzięczności, zaginęły podczas wojny.

W czasie II wojny światowej dobrowianie ukryli relikwiarz błogosławionego w grobie na cmentarzu grzebalnym. Przy rozbieraniu metalowych ogrodzeń grobów relikwiarz został odkryty, ale nadzorujący pracę Niemiec nie spostrzegł trumienki, co uznano za cudowne jej ocalenie. Mieszkańcy Dobrowa wspominają także cudowne, za wstawiennictwem Bogumiła, ocalenie grupy mężczyzn, przeznaczonych w czasie okupacji na rozstrzelanie. W ostatniej niemal chwili przyjechał oficer niemiecki z ułaskawieniem. Świadkowie tego wydarzenia żyją do dnia dzisiejszego.

Pod wezwaniem bł. Bogumiła są kościoły w Gnieźnie, Szczytnikach (Kl) i Kole (Wł) a w Poznaniu jest kaplica. Miejscami szczególnego kultu Błogosławionego w diecezji włocławskiej są Dobrów - kościół pw Trójcy Świętej i Uniejów - kościół pw Św. Floriana i Wniebowzięcia NMP, obchodzony jest odpust dodatkowy w święto Błogosławionego. Zanotowano 18 jego wizerunków.

17 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Bogumił.

Dobrów (Wł)

Wieś przy szosie Koło - Turek. W XII i XIII wieku była własnością cystersów, później arcybiskupów gnieźnieńskich.

Parafia została erygowana przed XII w. Po wcześniejszym kościele, obecny został rekonstruowany w XVIII wieku a rozbudowany w XIX w. W kościele znajduje się obraz bł. Bogumiła z XVII wieku ze 16 scenami z jego życia i cudów. Pokazano na nich jak:

- Przewodniczy w katedrze gnieźnieńskiej modlitwom kapituły.

- Przeniesiony przez aniołów do Dobrowa

- Przeprowadza parafian przez wody Warty na nabożeństwo do Dobrowa.

- Głosi słowo Boże w kościele dobrowskim.

- Rozdaje ludziom ryby w czasie głodu.

- Cudowne przeniesienie z Dobrowa do Gniezna.

- Wybór na arcybiskupa Gniezna (1167).

- Obrona przed żołnierzami dóbr kościelnych.

- Daruje Dobrowo i inne wsie Cystersom.

- Rezygnuje z arcybiskupstwa.

- Osiedla się na puszczy.

- Umiera w eremie 10 czerwca 1182 roku.

- Pogrzeb w kościele dobrowskim.

- Cud przywrócenia konia do życia kupcowi z Koła.

- Ocalenie od pożaru.

- Liczne cuda.

W części środkowej przedstawiony jest bł. Bogumił stojący nad rzeką, po której pływają ryby. Błogosławiony wpatrzony jest w obłok gdzie ukazuje się Matka Boża z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych, wśród nich św. Wojciech.

Jest też rzeźba bł. Bogumiła gotycka z przełomu XIV i XV w., zapewne z dawnej tumby oraz relikwiarz srebrny z końca XVIII wieku w kształcie trumienki. Rzeźba została umieszczona w głównym ołtarzu, w pozycji leżącej. Ukazuje biskupa w mitrze, na piersi oraz w pantoflu znajdują się okienka na relikwie.

W odległości pół kilometra znajduje się kaplica bł. Bogumiła z XVIII w., położona jest na wzgórku, otoczona doliną Warty. Przy kościółku jest źródełko „na puszczy”. Pagórek był kiedyś wyspą położoną wśród rozlewisk Warty. Obecnie otoczony jest łąkami i jeziorkami. Błogosławiony miał tu mieszkać i umrzeć. W ołtarzu z XVIII w. jest rzeźba z początku XVII w. sarkofag kamienny z rzeźbą Błogosławionego pochodzi z końca XIX w. Odpust główny odbywa się tutaj, przy ołtarzu polowym.

Na cmentarzu przykościelnym jest studnia ogrodzona żeliwną kratą i napis: „Ta studnia została wykopana przez św. Bogumiła, z której on czerpał wodę do picia przez 12 lat swego pobytu na tej puszczy”. Dalej jest napis jak Stefan Łętowski, kasztelan brzeziński w roku 1728 odzyskał zdrowie w nogach, gdy jego i całą wieś Drzewce przywieziono pielgrzymką do Dobrowa, gdzie u bł. Bogumiła zdrowie dla niego uprosili.

Jako przykłady dawnego kultu bł. Bogumiła w Dobrowie mogą świadczyć następujące cuda wymienione przez Marcina Baroniusza w pierwszym drukowanym po łacinie, w roku 1610, żywocie bł. Bogumiła wraz z 25 Braćmi Kamedulskimi:

-         W niedziele i święta przenosił się cudownie z katedry gnieźnieńskiej, po odbyciu tam funkcji, do Dobrowa o 15 mil, by odprawić tu Mszę św. i wygłosić kazanie;

-         Przechodził suchą nogą przez Wartę i karmił głodny lud rybami, które same wychylały się ku niemu z wody.

W roku 1647 arcybiskup gnieźnieński Łubieński udał się sam do Dobrowa „ znalazł na wyspie Warty kościół parafialny, drewniany pw Świętej Trójcy, zbudowany przez bł. Bogumiła w jego własnych dobrach dziedzicznych. Oglądał też w kościele grób Bogumiła ustawiony na chórze po stronie południowej - i co godne uwagi - wzniesiony ponad podłogę kościoła. Znaczy to, że kiedyś, dawniej dokonano już aktu podniesienia kości z ziemi... Grób, a raczej grobowiec był obwiedziony kratą grubej roboty, na której wisiały liczne wota od pospolitego ludu; woskowe ręce, nogi, itp. Przy końcu każdego roku przetapiano je na świece. Ale najwięcej było lasek i kul drewnianych, które chorzy i kalecy zawieszali po uzdrowieniu na ścianach kościoła.  Ponad skrzynią grobowca stała figura Bogumiła, drewniana, wyrzeźbiona prostą robotą, obwiedziona żelazną obręczą i przytwierdzona do skrzyni, aby jej kto nie ruszył. Na piersiach figury było widać partykułę kości pod szkłem; zaś głowa i większe kości Bogumiła były schowane od niepamiętnych czasów w tumbie wielkiego ołtarza....” Biskup sporządził akt urzędowy swojej wizytacji. Miała ona służyć jako wstępny materiał do beatyfikacji bł. Bogumiła.

Sprawozdanie prymasa Łubieńskiego z roku 1651 stwierdza, że w kościele znajdują się 3 obrazy Błogosławionego ufundowane przez mieszczan Koła i Uniejowa. Nadto było wiele obrazów wotywnych, „jak rycerzowi konia uzdrowił, a innego z topieli ocalił, i znowuż jak mieszczan kolskich od ognia wybawił i tłumy ludzi przez głęboką wodę przeprowadził...”

Przystąpili potem do arcybiskupa dobrowianie i opowiadali cuda, o których wiedzą od ojców, a mianowicie:

- o mieszczaninie kolskim Stanisławie Wachu. Ten trudnił się przewożeniem towarów, a gdy pewnego razu wiózł w 6 koni ładunek płótna, stało się, że jeden koń zachorował i zdechł. Żeby więc resztę 5 od podobnego wypadku uchronić, zdarł z tamtego skórę i poniósł ją Bogumiłowi na ofiarę. Ledwie jednak wyszedł z kościoła zobaczył, że koń zdrów stoi przy wozie. Mamy też w kruchcie naszego kościoła resztę tej skóry, a ludzie ucinają z niej po kawałeczku na pasek dla ochrony bydła od zarazy, śmierci, inni zaś przyprowadzają tu swoje konie i oprowadzają je kilkakrotnie wokół kościoła, aby były zdrowe.

Prosili wreszcie arcybiskupa: „Nie zabierajcie nam ciała świętego Bogumiła, bo przez niego mamy tu taki dostatek ryb, jakiego nigdzie indziej nie ma. I mamy też ryby wszelkiego gatunku oprócz tylko węgorza, bo ten pewnego razu owinął się świętemu wokół ręki, a on poznał, że to diabeł kusiciel, więc zaklął go, aby się w tych stronach nie pokazywał.”

Po odjeździe arcybiskupa komisja przystąpiła do przesłuchiwania świadków już nie tylko z ludu, ale i szlachty okolicznej. Okazało się przy tym, że Bogumiłowi oddawano cześć jako świętemu nie tylko w archidiecezji gnieźnieńskiej ale w całej Wielkopolsce; bo wszędzie znajdują się po kościołach stare obrazy Bogumiła czy to z rybami, czy z kościółkiem w ręku, ówdzie w mitrze i z pastorałem, a gdzie indziej w habicie kamedulskim.

W roku 1443 arcybiskup Wincenty Kot wydał dekret, by pleban dobrowski z jednej połowy ofiar składanych przy grobie Błogosławionego z pieniędzy i wosku, składał fundusz na wyposażenie kościoła, a drugiej używał na utrzymanie służby ołtarza. To rozporządzenie wznowiono w roku 1462. „Co się zaś dotyczy owego nakazu spisywania księgi cudów, to jeszcze w procesie inkwizycyjnym w roku 1647 stwierdził pod przysięgą świadek Sebastian Głębocki, skarbnik brzeski, że posiadał księgę ze spisem cudów, którą był wziął z kościoła dobrowskiego, aby ją oddać do druku; ale spaliła się z całym dworem we wsi Głębokie.”

W XVII w. na kratach otaczających grobowiec wisiały liczne wota a na ścianach kule i laski zawieszone przez uzdrowionych z choroby lub kalectwa. Do eremu „Bogumiła” położonego na wyspie na Warcie przychodziły tłumy wiernych, stawiano ołtarz, na którym składano ofiary: chleb, sery, jaja. W 1728 r. komisja biskupia nakazała spalić kule „by nie zawadzały w kościele”. W r. 1748 było przy obrazie Błogosławionego zawieszonych „dużo tablic i srebrnych wotów różnej wielkości mających kształt: ludzi, serc, rąk, nóg, krowy, konia, owiec.

Na niektórych tabliczkach były napisy. Np. „O życie Cię prosiłem i otrzymałem je”. Najstarsze wotum było z roku 1637 Piotra Łaszcza kasztelana lądeckiego, inne z 1650 r., z roku 1666 dar burmistrza z Sieradza, inne z 1668 r. Inne były z XVIII w., z miast; Pabianic Łęczycy, Piątku, Sieradza, Warty, Szadku.

Odpust główny obchodzony jest przy licznym udziale czcicieli, w niedzielę po 10 czerwca na miejscu jego życia i śmierci „na puszczy”. Nabożeństwa odprawiane są przy ołtarzu polowym przy kościółku. Odprawiana jest litania do Błogosławionego, śpiewane pieśni i godzinki jemu poświęcone. W 800 rocznicę śmierci po terenie parafii peregrynował obraz świętego.

W okolicach Koła (Wł) pokazywany jest kamień ze stopką bł. Bogumiła.

Uniejów (Wł)

Miasto nad Wartą. W XII wieku wieś w posiadaniu arcybiskupów gnieźnieńskich. Prawa miejskie nabyła w XIII w. Znajdowały się tu od XIV w. zamki arcybiskupów.

Parafia została erygowana przed 1173 r. Kościół istniał w XII w. był wzmiankowany jako kolegiata. Obecny kościół pochodzi z XIV w., został rozbudowany w XV i XVII w. Obraz z drugiej połowy XVII w. przedstawia procesję z relikwiami bł. Bogumiła na tle widoku Uniejowa. Na tumbie z czarnego marmuru znajduje się postać Błogosławionego w pozycji półleżącej, w szatach biskupich. Z barokowego baldachimu zachowane zostały kolumny, 8 aniołów i kilka główek anielskich. Na sarkofagu znajdują się napisy mówiące o życiu Błogosławionego. Osobno na tablicy z 1802 r. przedstawiono jego życiorys. Jest też tu relikwiarz z 1663 r. w kształcie trumienki.

W Uniejowie znajdowały się w latach 1668 - 1926 relikwie bł. Bogumiła. Kult jego trwa tu nadal. Jest odmawiana litania i śpiewane pieśni o bł. Bogumile, odpusty są licznie uczęszczane. Odprawiana jest nieustająca nowenna do Błogosławionego.

BOLESŁAWA MARIA LAMENT

Wspomnienie 29 stycznia.

Polka, założycielka Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny, XIX/XX w. (1862-1924). Urodzona w Łowiczu, córka szewca. Należała do Sióstr Rodziny Maryi, pracowała jako nauczycielka.

Założone przez nią zgromadzenie prowadziło zakłady opiekuńczo - wychowawcze w Rosji, na wschodnich terenach Polski. Była nadzwyczaj wrażliwa na ludzką biedę. Miała szczególne nabożeństwo do Męki Pańskiej, była wielką czcicielką Serca Jezusowego. Spoczywa w Ratowie (Pł). Beatyfikowana w Białymstoku 5.06.1991 roku przez papieża Jana Pawła II, w czasie jego pielgrzymki do Polski.

Imię w źródłach historycznych jest poświadczone od XV wieku. Bolesława należy do imion dość rzadkich, popularność jego maleje.

Sanktuarium bł. Bolesławy znajduje się w Białymstoku. W Ratowie (Pł) w kaplicy kościoła pw św. Antoniego znajdowały się przed beatyfikacją jej relikwie. Kościoły pod jej wezwaniem znajdują się w Nidzicy (Wm), i w Białymstoku, w Karwiach (par. Mrągowo, Wm) jest kaplica pod Jej wezwaniem. Relikwie jej przeniosła w 1991 r. do Grodna piesza pielgrzymka z Białegostoku. Odbyła się w tym czasie peregrynacja relikwii z Warszawy do Łomży i do Białegostoku.

BONAWENTURA Z BAGNOREGIO

Wspomnienie 15 lipca.

Włoch, franciszkanin, biskup kardynał, XIII w., doktor Kościoła. Urodzony we Włoszech wcześnie związał się z franciszkanami. Wiele lat był generałem Zakonu, kodyfikował ustawy zakonne, walczył w obronie praw i ideałów franciszkańskich. Był cenionym kaznodzieją. Wybitny teolog, w dziełach swoich bliski był augustianizmowi. Kanonizowany w 1482 r.

Patron teologów. Dawniej patron tragarzy i fabrykantów lnu. W XVIII w. czczono go jako opiekuna kobiet ciężarnych. Pruszcz pisze o ołtarzu św. Bonawentury w kościele franciszkanów w Krakowie „u którego ołtarza Matrony Ciężarne łaski doznają”.

Imię to w źródłach historycznych nie występuje. Obecnie jest rzadko spotykane a popularność jego zmniejsza się.

Już w XV w. były rozpowszechnione w Polsce jego pisma ascetyczne. W następnych wiekach zainteresowaniem cieszyły się pisma dewocyjne. Kult św. Bonawentury był związany z zakonem franciszkanów. Przedstawiony był na wizerunkach w kościołach franciszkańskich, istniały jego ołtarze.

Pod jego wezwaniem znajduje się kościół w Pakości (Gn), obchodzony jest dodatkowy odpust
w Barczewie (Wm).

Zanotowano ok. 73 wizerunków św. Bonawentury. Wybrane miejscowości z nim związane przedstawiono w rozdziale 3.

Barczewo (Wm)

Miasto nad Pisą, prawa miejskie nabyło w XIV w. Od XVI do XVIII w. było własnością biskupstwa warmińskiego.

Parafia istniała w XIV w. Kościół pw św. Andrzeja, pofranciszkański pochodzi z XIV w. Znajdował się tu ołtarz a w nim, otoczony czcią, obraz św. Bonawentury.

Istniał tu kult Świętego. Odpust jego gromadził wielotysięczne rzesze. Jest to jedyne miejsce w Polsce, gdzie św. Bonawentura odbierał szczególną cześć.

BONIFACY

Wspomnienie 5 czerwca.

Biskup, męczennik, benedyktyn, VII/VIII w. Urodzony w Anglii głosił Ewangelię we Fryzji a następnie w Turyngii i Hesji. Apostoł Niemiec. Był legatem papieskim na całe państwo Frankońskie. Założył lub zorganizował szereg biskupstw i klasztorów. Zamordowany przez fanatycznych Fryzów.

Patron księgarzy, kasjerów, krawców, piwowarów. Trzeci „zimny święty”.

Imię Bonifacy było spotykane w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce ale bardzo rzadko. Poświadczone w źródłach było w XIII w. Obecnie imię to jest dość rzadkie i popularność jego maleje.

W XIX w. w diecezji tarnowskiej istniała konfraternia św. Bonifacego. W XVII wieku teatry jezuickie wystawiały sztuki Jemu poświęcone.

Pierwsze przedstawienia jego na wizerunkach pochodzą z XV w., wybito też medal ze św. Bonifacym. Większość wizerunków pochodzi z XVIII w. Obrazy Świętego z XIX wieku znajdują się w Olszanach (Le), Brańszczyku (Łż), rzeźba z XVIII wieku w Nowogrodźcu (Le) a witraż z w. XIX w Brzeziej Łęce (Wr), i w Gorzowie Wlkp., w Święciechowej jest rzeźba w ołtarzu z XVIII w., w W Izdebnie (Wa) w nowym ołtarzu bocznym znajduje się obraz Męczeństwo św. Bonifacego pochodzący z XVIII wieku. Zanotowano ok. 17 wizerunków św. Bonifacego.

Wezwanie jego noszą kościoły w: Zgorzelcu (Le), Barlinku (SK), Rybnem (Wm) i Wrocławiu – pod wspólnym wezwaniem ze św. Leonem w Gołdapi (Eł), ze św. Stanisławm w Świnoujściu (SK), jest jeden odpust dodatkowy. W 1914 r. było 5 kościołów pw św. Bonifacego.

 

Jest też św. Bonifacy męczennik.

Wspomnienie 14 maja.

Przypuszczalnie pochodził z Tarsu, miejsca rodzinnego św. Pawła. Poniósł śmierć w czasie prześladowań Dioklecjana (III w.). Poddany torturom został w końcu ścięty.

W Warszawie na Czerniakowie jest kościół św. Bonifacego pod wspólnym wezwaniem ze św. Antonim. Informator warszawski z 1999 – 2000 r. wymienia kościół bernardynów na Czerniakowie jako sanktuarium św. Bonifacego.

Warszawa Czerniaków

Kościół bernardynów pw św. Antoniego i św. Bonifacego, pochodzi z XVII w. W kościele jest cudowny obraz Matki Bożej przywieziony z Fragi nad Dniestrem. W niewielkiej krypcie pod ołtarzem znajduje się szklana trumienka z relikwiami św. Bonifacego.

Szczególną czcią otoczyła Polska św. Bonifacego. Zapoczątkował ją Stanisław Herakliusz Lubomirski (1642 - 1702), marszałek wielki koronny, znany prozaik i komediopisarz. Mając zamiar wystawić dla siebie i swojej rodziny kościół - mauzoleum, na wzór tego jaki był w Wilanowie, sprowadził z Rzymu relikwie św. Bonifacego, męczennika z Tarsu - dar papieża bł. Innocentego XI. We wnętrzu ołtarza, w jego dolnej tylnej ścianie, umieszczono relikwie Męczennika w kryształowej trumnie.

Do tego kościoła 14 maja ruszała cała Warszawa na odpust i na majówkę. Musiała to być duża atrakcja dla stołecznego miasta, skoro tak żywo opisali ją: Brodziński i Wójcicki. Ten ostatni tak między innymi pisze:

„Od 14 maja począwszy co roku tłumy mieszkańców od świtu wysuwają się na tę wędrówkę. Powozy, bryczki, wozy ciągną bez ustanku a piesze gromady i gromadki z zieloną gałązką, z kwiatami i pakami żywności dążą do tej ulubionej wioski oddać się pobożnym uczuciom i oddychać świeżym, majowym powietrzem na brzegach Wisły (...) Świątynia przepełniona ludem (...) Wokoło cmentarza żebracy wyśpiewują odwieczne pieśni (..) Tuż wśród wioski rozstawione szałasy, namioty, kramy, gdzie sprzedają zwykle drobne ozdoby (..) krzyżyki, pierścionki, medale (...) Taki obraz odpustu trwa już przeszło półtora wieku”.

W XVIII w. zanika dawniejszy kult św. Antoniego i w XIX w., wraz z przyłączeniem Czerniakowa do Warszawy coraz częściej zaczyna być stawiany św. Bonifacy jako patron kościoła. Wybito również medal ze św. Bonifacym.

BRAT ALBERT, ADAM CHMIELOWSKI

Wspomnienia 25 grudzień.

Polak, XIX/XX w. (1845-1916), założyciel zgromadzeń Braci i Sióstr Posługujących Ubogim (albertynów i albertynek). Urodzony w Igołomi koło Krakowa w 1845r., syn urzędnika celnego. Studiował w Instytucie Politechnicznym w Puławach. W powstaniu styczniowym stracił nogę. Studiował w Monachium malarstwo. Ostatnie trzydzieści lat życia poświęcił ubogim. Założył Zgromadzenie Braci Albertynów III Zakonu św. Franciszka z Asyżu Posługujących Ubogim oraz analogiczną gałąź żeńską Sióstr Albertynek. Kwestował na rzecz ubogich, organizował dla nich i dla bezdomnych opiekę w schroniskach. Zbudował w Zakopanem domy pustelnicze. Beatyfikowany 22.06.1983 w Krakowie przez papieża Jana Pawła II, podczas pielgrzymki do Polski. Kanonizowany 12.XI.1989 r. w Rzymie.

Pod Jego wezwaniem są kościoły w Mirocinie (Pr), Przemyślu (Pr), Bratianie (To), Sędziszowie (Ki), Raczkach (Eł), a w diecezji krakowskiej w Chabówce, Libertowie, Mnikowie, Myśleniach, Nowym Targu. Kościołów parafialnych pod wezwaniem św. Brata Alberta jest 76, filialnych i kaplic 52, i nadal nowobudowanym świątyniom nadaje się Jego wezwanie. Ilość wezwań w poszczególnych diecezjach podano w rozdziale 4.2.  Obchodzi się 8 odpustów dodatkowych.

Werchrata (ZL).

Wieś położona na południe od Tomaszowa Lubelskiego, przy drodze Lubaczów - Hrebenne. Była tu czczona Matka Boża Werchracka.

Pierwszy klasztorek pustelniczy założył Święty w 1891 roku we wsi Monasterz (Monastyrz, Monaster), koło Werchraty (5 km), u podnóża wzniesienia (380 m), na Roztoczu Lwowsko - Tomaszowskim. Wsie Monasterz i Werchrata należały wówczas do parafii w Potyliczu (arch. lwowska). Ówczesny właściciel tych wsi, hr. Ludwik Dębicki bardzo życzliwie przyjął brata Alberta i jego współbraci. Podarował im nawet skrawek terenu wraz ze znajdującą się tam opuszczoną oborą i małym budynkiem gospodarczym, dał im także na utrzymanie dwie krowy i kilka owiec. W tych to obiektach bracia urządzili dla siebie mieszkanie i warsztat pracy.

Wybór tego miejsca na pustelnię nie był przypadkowy. Przede wszystkim pociągała św. brata Alberta malowniczość i piękno Roztocza; urocze wzniesienia i lasy, świeże powietrze i niezmącona cisza. Tu właśnie widział on doskonałe warunki do wypoczynku i modlitwy dla swych współbraci, a zwłaszcza nowicjuszy zakonnych. Sprzyjającą okolicznością było to, że w niedalekim sąsiedztwie Monasterza, w Horyńcu (około 17 km), istniał kościół i klasztor ojców franciszkanów konwentualnych, duchowych synów św. Franciszka z Asyżu, do którego reguły nawiązywał także brat Albert w swoim życiu i działalności. Tam też bracia mogli, w niedziele i święta uczęszczać na Msze św. i korzystać z duchowej opieki zakonników. Sam św. Albert często modlił się w tym kościele i uczestniczył w Mszy św.

Na płaskim szczycie wzniesienia widniały ruiny klasztoru - monasteru bazylianów, założonego w 1678 roku, najpierw obrządku prawosławnego a potem greckokatolickiego. Na placu klasztornym stała drewniana cerkiew, w której była niegdyś czczona ikona Matki Bożej zwanej Werchracką. W 1810 roku, po kasacie klasztoru w 1806 roku, ikona wraz z bazylianami powędrowała do pobliskiego Krechowa. Klasztor zaś, z biegiem lat popadł w ruinę, pozostała tylko wspomniana cerkiew otoczona resztkami murów klasztornych.

O pustelni pisano wtedy: „Nędza jak nędza, ale bieda wielka istotnie. Główny budynek mieszkalny przerobiony ze stajni, jest taki, że prócz chłopa i to naszego chłopa, nikt inny by mieszkać nie mógł. Z jednej strony „refektarz” z podłogą z ubitej gliny z dwoma zydlami i stołem. Z drugiej dormitarze, których syn bogatego gospodarza ze wsi nie zniósłby. Proszę sobie wystawić wąziutką deskę przy samej ziemi, z cienkim sienniczkiem i kocem na wierzchu, od sąsiednich barłogów oddzielona drewnianymi ściankami, z przodu zasłoniętą płachtą zgrzebnego płótna, to wszystko. Do umycia służy woda przy studni. Obok głównego budynku, małe szopki drewniane, w nich narzędzia, warsztaty różne, przy których pracują bracia oraz parę celek osobnych dla braci chorych na piersi i potrzebujących większej wygody. Te wygodne cele wyglądają tak: połowę każdej zajmuje tapczan, czwartą część stół do roboty, a w pozostałej czwartej części, gdy dwóch gości siedzi na tapczanie, jest miejsce dla Brata Alberta, schylonego dobrze z powodu niskości sufitu, ale czwarty gospodarz stać musi za progiem”.

Pustelnia braci albertynów w Monasterzu istniała do 1905 roku. Wówczas to Bracia zostali stamtąd usunięci przez nowego właściciela tamtych terenów, Emanuela Homoliacza. Znaleźli przytułek w Krechowie, w pobliżu klasztoru bazylianów, w obrębie parafii Żółkiew.

W Monasterzu, w miejscu gdzie kiedyś stała pustelnia albertyńska, widnieje tylko fragment betonowej posadzki, obok stoi pamiątkowy krzyż. W kościele w Werchracie jest tablica ku czci św. Brata Alberta, odsłonięta 8.06.1986 roku.

Pierwszy dom pustelniczy dla sióstr założył Brat Albert pod koniec 1891 roku w Bruśnie Starym (ZL), wsi należącej wówczas do parafii w Płazowie w dekanacie lubaczowskim, leżącej 8 km od Horyńca i około 25 km od Monasterza. Pustelnia mieściła się w niewielkim domku, stojącym z dala od osiedli ludzkich, który wydzierżawił Brat Albert. Trudno dziś jednak dokładnie zlokalizować to miejsce, gdyż cały okoliczny teren porasta las.

Pobyt brata Alberta i sióstr albertynek w Bruśnie Starym upamiętnia tablica na pomniku, stojącym przy kościele parafialnym w Bruśnie Nowym, ufundowana w 1995 roku z okazji 150 rocznicy urodzin św. Brata Alberta.

Pustelnia sióstr albertynek w Bruśnie Starym istniała do 1897 roku. W jesieni tego roku została przeniesiona do Prusia, wsi należącej wówczas do parafii w Potyliczu, leżącej 4 km od Werchraty. Domek znajdował się na odludziu, w leśnej okolicy. Siostry miały tutaj doskonałe warunki do wypoczynku, modlitwy i kontemplacji. Wolne chwile poświęcały na prace domowe, uprawę ogrodu i tkanie sukna na habity. W 1906 roku właściciel wsi E. Homoliacz usiłował usunąć z Prusia siostry albertynki, podobnie jak to zrobił rok wcześniej z braćmi albertynami, ostatecznie do usunięcia sióstr nie doszło. Pozostały one w Prusiu do 1914 roku, tj. do wybuchu pierwszej wojny światowej.

Dziś w miejscu dawnej pustelni i kaplicy sióstr albertynek w Prusiu stoi obelisk z pamiątkowymi tablicami.

Ślady św. Brata Alberta i bł. Bernardyny (Marii Jabłońskiej z Pizun, albertynki) w diecezji zamojsko - lubaczowskiej upamiętnia szlak turystyczny, otwarty 11 listopada 1990 roku przez bpa Mariana Jaworskiego w kościele ojców franciszkanów w Horyńcu. Wiedzie on przez następujące miejscowości: Horyniec, Nowiny Horynieckie, Werchratę, Prusie, Monasterz, Pizuny, Lipsko i Narol.

Kraków (Kr)

Kaplica albertynów pw Św. Krzyża, ul. Krakowska 43. Pomieszczenie adaptowane przez św. Alberta na kaplicę.

Kościół karmelitów bosych, ul. Rakowicka 18. W kruchcie znajdują się relikwie św. Alberta.

Kościół Ecce Homo pw św. Brata Alberta, ul. Woronicza 10. W nowym ołtarzu głównym obraz Ecce Homo, malowany przez św. Alberta, z końca XIX w. Na ścianie obraz św. Alberta, przy nim wota. W kościele znajdują się relikwie św. Brata Alberta oraz relikwie (grobowiec) bł. Bernardyny Jabłońskiej.

Zakopane (Kr)

Kaplica albertynów, Kalatówki 1, przy drodze na polanę Kalatówki (1180 m). Po kaplicy z końca w. XIX, rozbudowanej w 1926, spalonej w 1977, obecna kaplica pw Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.

Kaplica albertynek, Kalatówki 2. Kaplica z końca w. XIX pw Św. Krzyża. Miejsce szczególnego kultu św. Brata Alberta, z którego inicjatywy powstała pustelnia i kaplice.

Mełchów (Ki).

Wieś jest położona w pobliżu drogi Lelów - Koniecpol. Tu został Adam Chmielowski ciężko ranny 30 września 1863 roku.

Przejeżdżając z rozkazem przez polankę leśną został ugodzony granatem, który strzaskał mu nogę i dwa palce lewej ręki. Lekarz widząc wysoką gorączkę i niebezpieczeństwo gangreny, zdecydował się na amputację nogi Chmielowskiemu, ratując mu w ten sposób życie. Nogę odjęto powyżej kolana pospiesznie, bez znieczulenia.

Od szeregu lat nurtowała miejscową ludność myśl, aby uczcić pamięć Adama Chmielowskiego właśnie tam, gdzie padł ranny na polu bitwy. W miejscu tym ustawiono krzyż, a także zaplanowano wzniesienie skromnej kapliczki w Mełchowie, a w niej umieszczenie pamiątkowej tablicy.

Tablica została wykonana w setną rocznicę Powstania Styczniowego, a w dniu 26 maja 1974 roku bp Jan Gruda uroczyście poświęcił kapliczkę i tablicę przy udziale sióstr albertynek i braci albertynów oraz miejscowej i okolicznej ludności parafii Lelów.

BRONISŁAW MARKIEWICZ

Wspomnienie 30.01.

         Polak, w XIX/XX, kapłan. W swojej pracy kapłańskiej zajął się szczególnie upośledzonymi
i zaniedbaną młodzieżą. Uczył katechizmu dzieci, które nigdy nie chodziły do szkół. To zainteresowanie opieką nad najmłodszymi skłoniło go do wstąpienia w Turynie do salezjanów. Po powrocie do Polski, w Miejscu Piastowym założył schronisko dla sierot i dzieci opuszczonych oraz szkołę i warsztaty rzemieślnicze. Na skutek niezrozumienia przez władze zakonu polskich realiów wystąpił ze zgromadzenia salezjanów zakładając nowe zgromadzenia księży michalitów (później jego żeńską gałąź - sióstr michalitek).

         Czowiek wielkiej modlitwy i poświęcenia, szukający stale Woli Bożej. Praca od podstaw, a także powściągliwość i praca stały się programem jego życia.

         Beatyfikowany 19.06.2005 roku przez papieża Benedykta XVI (dekret beatyfikacyjny został ogłoszony podczas uroczystej Mszy św. odprawionej na zakończenie III Kongresu Eucharystycznego w Warszawie przez Prymasa Polski kard. Józefa Glempa, jako legata papieskiego).

BRONISŁAWA

Wspomnienie 1 września.

Błogosławiona, Polka, norbertanka, XIII wiek.

Patronka diecezji opolskiej. Patronka dobrej sławy. Uciekają się do Niej ci, którym krzywdząco odebrano dobre imię, by broniła ich sławy. Kult zaaprobowany w 1839 roku.

Imię Bronisława w źródłach spotykamy w XIII wieku, należy do grupy imion dość częstych ale popularność jego maleje.

Bł. Bronisława według legendy z XVII w. miała pochodzić z rodu Odrowążów, tego samego co św. Jacek i bł. Czesław. Kult jej sięga początku XIV w. Bł. Bronisława wymieniona jest w „Żywocie św. Jacka” wydanym w 1352 roku przez lektora krakowskiego konwentu dominikanów, o. Stanisława. Podaje on, że 15 sierpnia 1257 roku Błogosławiona modliła się żarliwie i w ekstazie ujrzała nad kościołem braci kaznodziejów w Krakowie wielką światłość schodzącą z nieba, w której wielka liczba aniołów wstępowała do nieba. Wśród nich brata Jacka, którego do nieba prowadziła Matka Boża. Chcąc przekonać się, czy św. Jacek faktycznie umarł, Błogosławiona udała się z siostrami Felisławą i Małgorzatą do kościoła dominikanów i zastała tam braci i tłum ludzi przygotowujących się do pogrzebu św. Jacka.”

Kult jej do XVI wieku łączy się z kultem św. Jacka. W wieku XVII po raz pierwszy nazwano ją Błogosławioną. W XVIII wieku wydano litanię do bł. Bronisławy, pieśni, modlitwy i żywoty. W jednym z nich, opata norbertańskiego, przytoczono podanie, że Błogosławionej miał się pewnego dnia pojawić Chrystus i przemówić do niej z krzyża: „Bronisławo krzyż Mój jest krzyżem twoim, ale też i chwała Moja będzie chwałą twoją”.

Kult bł. Bronisławy wiąże się ściśle ze wzgórzem Sikornik i klasztorem norbertanek w Krakowie. Kościół tam był publicznym miejscem kultu bł. Bronisławy, czczono ją też w kościele dominikanów w Krakowie i na Śląsku. Mieszkańcy Krakowa uważali ją za orędowniczkę w czasie klęsk a zwłaszcza epidemii cholery w 1707 r. Od tego czasu nazywano ją patronką Królestwa Polskiego. W XVIII wieku zapisywano otrzymane za jej pośrednictwem łaski:

-         Syn Wacława Szpadnika, obywatela krakowskiego chorował na padaczkę. Po 15 razy na dzień miał ataki. Gdy go zaniesiono do kaplicy Bronisławy na Mszę św., „ostatni raz jak go w ten czas porwała ta choroba, tak jej już więcej nie cierpiał i dotychczas jest zdrów.”

-         Józef Skack, nauczyciel języka niemieckiego został nagle uzdrowiony z reumatyzmu w roku 1763.

-         Jego córka umarła i „za wzywaniem Bronisławy ożyła”.

-         Dnia 29 listopada 1763 roku został uzdrowiony z ciężkiej gorączki Paweł Hermanowski z Woli Justowskiej.

-         Elżbieta de Ingling uzdrowiona z ciężkiej choroby nóg i bólów, wdzięczna ułożyła wiersz ku czci bł. Bronisławy.

Papież Grzegorz XVI zatwierdził w 1839 roku pradawny, oddawany od wieków kult, oznakami tej nieustającej czci były aureole na obrazach, wota, opisy cudów, własna kaplica, żywoty.

Wznowienie kultu nastąpiło po I wojnie światowej, kiedy grób jej stał się celem pielgrzymek z całej Polski. 700 lecie jej zgonu obchodzono uroczyście, szczególnie na Śląsku Opolskim w Kamieniu i we wszystkich parafiach.

Kult jej, jako siostry św. Jacka, spotykamy także w kościele dominikanów w Krakowie.

Pod jej wezwaniem zanotowano kościoły w Damasławku (Gn), Krakowie na Salwatorze, Łąkach Kozielskich (Op), Miedzianej (Op), i w Hoszowie (Pr). Obchodzone są 2 dodatkowe odpusty. Pokazana jest na ok. 37 wizerunkach. Najstarszy obraz u norbertanek z 1707 r. przedstawia ją w aureoli. Klęczy przed Chrystusem, który do niej mówi „Pójdź Oblubienico moja, pójdź będziesz ukoronowana.” Ona odpowiada: „W ręce Twoje powierzam ducha mego”. Występuje na polichromiach z XX wieku wśród patronów Polski: w katedrach w Płocku, Poznaniu, kaplicy św. Zofii na Wawelu, u jezuitów w Krakowie i ze św. Dominikiem we Wrocławiu.

Wybrane miejsca związane z Osobą bł. Bronisławy przedstawiono w rozdziale 3.

Z imieniem jej związane są nazwy 58 miejscowości.

Kraków norbertanki.

Pierwotny kościół został ufundowany przez Jaksę Gryfitę z Miechowa w połowie XII wieku. norbertanie byli tu od końca XII wieku. W 1241 roku Tatarzy zburzyli kościół i klasztor. Odbudowany został w pierwszej połowie XIII w., w XVII wieku został przebudowany.

Na ścianie prezbiterium znajduje się malowidło medalionowe z XIX wieku, przedstawiające świętych norbertańskich, wśród nich medalion z przedstawieniem bł. Bronisławy. Wizerunek jej jest też na medalionie nad ołtarzem z XVIII wieku oraz w stallach z tegoż czasu, ponad fotelami zawieszone drewniane, owalne płaskorzeźbione medaliony w których są profilowane popiersia śś. norbertańskich.

W ołtarzu bocznym z 1 poł. XVIII w. jest obraz „Wizja bł. Bronisławy”, mal. 1849 sygn. (Wojciech Eljasz); na mensie ołtarza znajduje się późnoklasycystyczny, brązowy relikwiarz bł. Bronisławy, w kształcie trumny zwieńczonej koroną i berłem z herbem Odrowąż; na wieku medal papieża Grzegorza XVI. Tablica pamiątkowa z 1839 roku jest poświęcona beatyfikacji Bronisławy Odrowążówny.

W kościele znajduje się również feretron rokokowy z 3 ćw. w. XVIII, z obrazem Wizji bł. Bronisławy z tegoż czasu. Relikwiarze bł. Bronisławy: - w kształcie trumienki, późnobarokowy; - neoromański z 1879, fund. ks. Karola Teligi; - neobarokowy z w. XIX/XX; oraz na głowę bł. Bronisławy, neogotycki z 1840, ośmioboczny, z arkadowymi prześwitami, w jednym półfigurowe przedstawienie św. Norberta, pokrywa kopulasta, kameryzowana, (wyrób sygn. przez złotnika krakowskiego) z fundacji ksieni Ewy Stobieckiej. Jest medal pamiątka beatyfikacji bł. Bronisławy, sygn., oraz tablica pamiątkowa z 1839 r., poświęcona beatyfikacji Bronisławy Odrowążówny i odnowieniu kościoła staraniem ksieni Ewy Stobieckiej.

W klasztorze norbertanek znajduje się obraz Błogosławionej z XVIII wieku, przedstawiający Jej wizję z napisem dotyczącym remontu Jej kaplicy na wzgórzu Sikornik. Znajdują się też tutaj obrazy z XVII i XVIII wieku, przedstawiające wizję Błogosławionej i klasztor na Zwierzyńcu. Wota:

-         z 1814 r., z przedstawieniem klęczącego dziecka adorującego kobietę w stroju zakonnym, zapewne bł. Bronisławę, ofiarowane przez Antoninę Nittmanównę, z dwukrotnie powtórzoną cechą złotnika krakowskiego;

-         z 2 ćw. w. XIX;

-         z kobietą klęczącą przed bł. Bronisławą, ofiarowane przez Marię Sztenberg, z cechą złotnika krakowskiego.

Na hafcie kapy z XVIII wieku szytym koralami i perłami pokazana jest Matka Boża chroniąca płaszczem siostry i braci zakonnych św. Norberta. Rzeźba bł. Bronisława, kamienna, koniec w. XVIII.

W klasztorze znajdują się trumienki bł. Bronisławy: 1. Drewniana, być może z czasu znalezienia kości z 1604 r., barokowa, z malowanymi scenami: Matka Boska z Dzieciątkiem, bł. Bronisława i Judyta (?), Chrystus upadający pod krzyżem i trzy Marie, Chrystus Zmartwychwstały ze śś. Piotrem i Pawłem, Matka Boska bawiąca się z Jezusem i litery IHS; 2. Cynowa, z datą 1782 r.; 3. Drewniana, z tegoż czasu, uszkodzona. Także obrazy:

1.      Wizja bł. Bronisławy z Chrystusem z ok. poł. w. XVIII;

2.    Wizja bł. Bronisławy, z postaciami fundatorów Salomei i Kazimierza Mikołaja Zarudzkich, z datą 1759 r. i napisem dotyczącym remontu kaplicy bł. Bronisławy na wzgórzu Sikornik przez ksienię Petronelę Poniatowską;

3.     Wizja bł. Bronisławy, z 1860r. (sygn. fr. Dobyaschowsky), pochodzący z kaplicy bł. Bronisławy na wzgórzu Sikornik;

4.    Wizja bł. Bronisławy z Chrystusem barokowy z 1707 r., z klęczącymi postaciami fundatorów Salomei i Kazimierza Mikołaja Zarudzkich, półkolisty, na desce, pochodzący z kaplicy na wzgórzu Sikornik, z licznymi podpisami pielgrzymów z w. XVIII i XIX;

5.      powtórzenie tejże kompozycji z datą 1759 r. i literami ksieni Petroneli Poniatowskiej;

6.     rokokowy z datą 1778 r. i h. Odrowąż w kartuszu;

7.      z 1892 r., sygn. Antoni Gramatyka;

8.     z 1959 r., sygn. Kasper Pochwalski; - Wizja bł. Bronisławy z Matką Boską i św. Jackiem;

9.     barokowy, 1 tercja w. XVII, z aniołami;

10.   z w. XVIII o cechach ludowych;

11.   z w. XIX, z widokiem kościoła norbertanek na Zwierzyńcu;

12.Wizja błogosławionej z Matką Boską i św. Jackiem, z widokiem klasztoru norbertanek i kościoła Salwatora;

13. Cud uwolnienia opętanego za przyczyną błogosławionej, w tle scena znalezienia jej grobu; - obrazy (12 i 13) ze scenami z legendy bł. Bronisławy z 1759 r., mal. Andrzej Radwański, z fundacji ksieni Petroneli Poniatowskiej, pochodzą z kaplicy na wzgórzu Sikornik;

14. barokowy, prymitywny, koniec w. XVIII (?);

15.  z roku 1976, sygn. A. Maślakiewicz-Brzozowska.

Obraz bł. Bronisławy z Matką Boską i św. Jackiem oraz widokiem klasztoru norbertanek i dominikanów w Krakowie, w dolnych narożach h. Odrowąż bł. Bronisławy i Gryf, zapewne ksieni Magdaleny Otfinowskiej;

Przy ulicy wiodącej na Kopiec Kościuszki znajduje się kaplica pod Jej wezwaniem.

W roku 1241 zniszczyli Kraków Tatarzy. Zapewne ucierpiał wiele wówczas także klasztor norbertanek. Tradycja potwierdza ten fakt, wspominając o ucieczce bł. Bronisławy wraz z Towarzyszkami do „Skał Panieńskich” w pobliżu Bielan. Nazwa ta ma właśnie pochodzić od zakonnic.

Legenda osnuła je opowieścią, że wejście do groty, w której norbertanki się ukryły, miały zasnuć pająki tak gęstą pajęczyną, że ścigający je Tatarzy ich nie odkryli. Z całą pewnością dla Bronisławy były to dni grozy. Być może, że w czasie żmudnej odbudowy klasztoru bł. Bronisława wraz ze swoimi towarzyszkami zamieszkały tymczasem na wzgórzu obok, zwanym Sikornik. Tam bowiem właśnie rozwinął się jej kult.

Prepozyt zwierzyniecki, Herman Suchodemski, na jego szczycie wystawił w roku 1703 kapliczkę ku czci Błogosławionej, obok usypano w roku 1827 kopiec. W obrazach umieszczonych w kapliczce artysta przedstawił życie bł. Bronisławy:

-         jej widzenia w chwili zgonu św. Jacka,

-         znalezienie trumienki z jej relikwiami (1604),

-         Bronisława przed przemawiającym do niej z krzyża Chrystusem,

-         i wyrzucenie czarta z opętanej osoby za przyczyną Błogosławionej.

W latach 1703 - 1839 kapliczka ta stała się małym sanktuarium Krakowa. Udawały się tam nawet procesje i kompanie. Wyruszały one z kościoła klasztornego. Kiedy w roku 1707 w Krakowie szalała cholera a ominęła dzielnicę Zwierzyniec, mieszkańcy Zwierzyńca przypisywali to orędownictwu swojej patronki. W 1759 roku z okazji 500-lecia śmierci bł. Bronisławy rozbudowano kapliczkę na Sikorniku i zaczęto odprawiać w niej Msze św. Jan Laskiewicz napisał w 1765 r.:

„Idzie cały Kraków, miasto stołeczne tej świętej Pannie oddając się w opiekę. I nie tylko w tutejszym przy klasztorze Zwierzynieckim kościele, ale i na pobliskiej górze, gdzie codziennie a osobliwie dnia 29 sierpnia, który dzień jako jest pamiątką szczęśliwej i błogosławionej śmierci Bronisławy, tak się zwykł uroczystym nabożeństwem odprawiać, znacznymi stanu różnego ludzie skupiwszy się gromadami kapłanów sprowadzają, Msze św. zakupują, wota srebrne zawieszają i Komunie odprawiają, wychwalając moc Boską w Bronisławie Błogosławionej, przez którą od Boga w rozmaitych potrzebach i uciskach odbierają łaski.”

Autor przytacza, że od 1782 roku do 26 września 1787 r. na tej górze zostało odprawionych 1081 Mszy św. zaczęto także prowadzić księgę łask. W 1778 r. przy kaplicy osiadł pustelnik. W 1787 roku nawiedził kaplicę król Stanisław Poniatowski. Po tej wizycie biskup krakowski wydał polecenie powiększenia kaplicy. Dwa lata potem ukazał się żywot Błogosławionej, napisany przez o. Wawrzyńca Teleszyńskiego, dominikanina.

W latach 1820 - 1823 Kraków usypał obok kopiec ku czci Tadeusza Kościuszki.

Na skutek starań papież Grzegorz XVI zatwierdził dawny kult dekretem z dnia 23 sierpnia 1839 roku. Beatyfikację Błogosławionej Bronisławy obchodził Kraków bardzo uroczyście przez kilka dni. Punktem kulminacyjnym był dzień drugiego grudnia 1840 roku. Z kościoła dominikanów wyruszyła procesja przez miasto do kościoła norbertanek. Niesiono w niej trumienkę z relikwiami Błogosławionej.

Odtąd kult bł. Bronisławy przeniósł się z Sikornika do kościoła norbertanek. Kult na Sikorniku zgasł zupełnie, kiedy Austriacy kaplicę przenieśli w wymiarach znacznie mniejszych w obręb fortyfikacji, jakimi otoczyli kopiec Kościuszki.

Papież Pius IX rozszerzył kult Błogosławionej także na diecezję wrocławską a papież Leon XIII na cały zakon norbertański. W roku 1937 relikwiami bł. Bronisławy obdzielono kilka kościołów śląskich. Z tej okazji biskup katowicki, Stanisław Adamski, wydał osobny list pasterski do wiernych. W roku 1959 Polska obchodziła 700 lecie zgonu bł. Bronisławy.

O kulcie bł. Bronisławy świadczy fakt ukrywania jej relikwii w latach wojen. Znaleziono je w roku 1604 zamurowane w kościele. Błogosławiona Bronisława zmarła w 1259 roku ale nie można było odnaleźć jej trumny. Legenda opisuje także cudowne zdarzenie. Murarze naprawiali mur wokół wielkiego ołtarza, nagle nadleciał ogromny rój pszczół, który nie pozwolił im na dalsze prace. Postanowiono zaniechać dalszych napraw i mur rozebrano a w nim znaleziono trumnę ze zwłokami bł. Bronisławy.

Dopiero w 1782 r. dnia 24 kwietnia przy odnawianiu kościoła znaleziono relikwie bł. Bronisławy przy ołtarzu św. Jacka. Umieszczono tablicę pamiątkową za ołtarzem św. Anny z napisem:

         Tu leżą kości Bogu poślubione
         W tyle ołtarza w murze znalezione
         Jacka świętego, z dawna św. Anny
         Jest tu dokument dosyć tego dawny.
         W trumnie podwójnej dobrze okowanej
         Że są te kości Bogu duszy dobrze znanej
         Drugi za furtą miejscu temu dany
         Aż Bóg objawi, kto jest pochowany
         Ognia okrutne kościoła sprawiły
         A przy tym wojny wszystko zatraciły.

Około 1641 r. powstała najstarsza pieśń ku czci bł. Bronisławy:

                   Zdarz Boże, jeszcze jedno pożądane,
                   Aby jej imię było światu znane
                   Przez zapis Pisma Świętego Stolicy w Kościoła liczy.
                   Niech się doczeka dostać w świętych liczbę
                   I napełni wraz Watykańską Izbę
         I swymi czynami z miłosierdzia Boga, któremu droga, bo już
         Pięć wieków płynie jako Bronisławę
         Głoszą przed niebem i wielbią jej sprawę, tej która
         Od morowego powietrza płaszczem lud okopała.
                   Nowa światłości miejsca tutejszego,
                   Drogi klejnocie Królestwa Polskiego
                   O Bronisławo przebłogosławiona, bądź pozdrowiona!
                   Nie opuszczaj nas wzywających ciebie w każdej potrzebie.

W 1779 roku wydano litanię do bł. Bronisławy z dodatkiem pieśni i modlitw (patrz rozdział 7).

Kamień Śląski (Op)

Wieś położona na północny wschód od Gogolina. Był to gród średniowieczny, znany od XII wieku, własność Odrowążów. Uważany jest za miejsce urodzenia św. Jacka, bł. Czesława i bł. Bronisławy.

Kościół parafialny pw św. Jacka był wzmiankowany w 1271 roku. Obecny został zbudowany między 1602 - 1632 r., a całkowicie przebudowany w XX w.

W kościele znajduje się ołtarz bł. Bronisławy. Przedstawiona jest na witrażach, obrazach i polichromii. Trwa nadal kult bł. Bronisławy.

W latach 1949-1977 jej imieniem ochrzczono w Kamieniu Śląskim 15% dziewcząt. 700 lecie jej śmierci uczczono uroczystym nabożeństwem we wszystkich kościołach diecezji opolskiej.

BRUNO

Wspomnienie 6 październik.

Niemiec, XI w., Kartuz. Założył osadę eremicką zwaną Wielką Kartuzją, która wraz z jego późniejszą pustelnią we Włoszech stanowiła początki zakonu kartuzów. Wprowadzony do kalendarza Kościoła w 1623 r.

Imię poświadczone było od XIV wieku, obecnie należy do grupy imion dość rzadko spotykanych.

W Kartuzach (Pe) znajduje się kościół filialny pod jego wezwaniem, odbywa się odpust w Jego święto. W Gidlach (Cz), w pokartuskim kościele pw Matki Bożej Bolesnej, w ołtarzu bocznym jest obraz Świętego z drugiej połowy XVIII wieku. W Goreczynie (Pe) w ogrodzie probostwa kościoła pokartuskiego znajduje się drewniana rzeźba Świętego. Do kościoła pw św. Antoniego z Wozławkach (Wm) dobudowano w XVIII w. kaplicę św. Brunona. Pokazany jest tam w postaci figury na polichromii. We Wrocławiu, w kościele św. Elżbiety jest rzeźba z XX wieku.

W 1914 roku było 5 kościołów pw św. Brunona. Dziś kościół pod Jego wezwaniem jest w Kartuzach.

Z imieniem Bruno związane są nazwy 6 miejscowości.

BRUNON Z KWEFURTU

Wspomnienie 12 lipca.

Niemiec, X/XI w., biskup (przybrał imię zakonne Bonifacy). Przebywał na dworze cesarzy, Ottona III, Henryka II, związany wielorakimi węzłami z Bolesławem Chrobrym. Prowadził misje na Węgrzech oraz u Rusinów i Pieczyngów. Skłonił zapewne będąc w Pereum, świętego Romualda do skierowania misji do Polski. Zabity z towarzyszami w czasie misji u Jadźwingów. Istnieje opinia, że stało się to nad jeziorem Niegocin.

Jest od XVII w. patronem diecezji warmińskiej. Jest głównym patronem diecezji łomżyńskiej o drugo-rzędnym diecezji ełckiej.

Kult św. Brunona tradycja wiąże z jego wyprawą do Jaćwieży. Stąd miejsca jego śmierci szukano pod Giżyckiem (Eł), Drohiczynem lub Łomżą, oraz w pobliżu Niegocina (Pł). Istnieje też hipoteza, że pochowany jest w podziemiach katedry przemyskiej. Kult św. Brunona rozwijał się w kręgu eremickim dość szybko, jak świadczy Jego żywot spisany około 1040 roku przez Piotra Damianiego. Rozwijał się także w kręgu dworskim, wymieniany był w krakowskich i wielkopolskich rocznikach kapituły. W XVII w. kult jego ożywił się w Polsce na ziemiach północnych, wówczas został uznany za patrona katolików na Warmii. Nastąpiło to po umieszczeniu go w „Martylogium” (Spis Świętych Kościoła Katolickiego), z adnotacją:

„W Prusiech św. Brunona, Biskupa Rusinów i Męczennika, kiedy zaczął głosić tam Ewangelię, bezbożni ludzie napadli go, odcięli mu ręce, nogi, głowę.”

W kalendarzach liturgicznych określany był jako „Apostoł Prus, patron Prus”.

W XIX w. w diecezjach niemieckich zaczęły działać „stowarzyszenia św. Bonifacego” mające na celu organizowanie pomocy dla katolików żyjących w rozproszeniu wśród protestantów. Nosiły imię Bonifacego, od imienia zakonnego św. Brunona. Analogiczne było powstanie w diecezji warmińskiej „stowarzyszeń św. Wojciecha. Dzięki ich działalności wybudowano wiele kościołów, ośrodków duszpasterstwa, wsparto wiele inicjatyw. Z czasem (w 1870 roku) połączono te stowarzyszenia w jedno. Zbudowano 3 świątynie pod wezwaniem św. Brunona.

Kult św. Brunona ożywił się bardzo po powrocie Warmii do Polski po II wojnie światowej. W 1980 roku powstał postulat by reaktywować „Dzieło św. Wojciecha i św. Brunona fundacji kościołów.” Pod jego wezwaniem zanotowano 4 kościoły i kaplice; w Elblągu, Giżycku (Eł), Łomży i w Bartoszycach (Wm).

Istnieje ok. 10 wizerunków świętego, m. in. w kościele archiprezbiterialnym pw Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie (To) jest wizerunek świętego umieszczony na stallach z XVIII wieku.

Giżycko (Eł)

Miasto u zbiegu jezior Niegocin i Kisajno. Gród staropruski, osada bartników mazurskich. Prawa miejskie uzyskało w XVII w.

Parafia erygowana w 1926 r. Dawny kościół z XV w. został utracony w czasie reformacji. Obecny jest pw św. Brunona, pochodzi z początku XX w. W kościele obraz św. Brunona na tle jeziora z pastorałem i otwartą księgą w jednej ręce, z krzyżem w drugiej. Ubrany jest w szaty pontyfikalne na których widnieje wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem.

Protestanci w 900 lecie na miejscu domniemanej śmierci św. Brunona nad jeziorem Niegocińskim postawili żelazny krzyż z napisem: „Dzielnemu misjonarzowi niemieckiemu, który jako pionier na Mazurach z 18 towarzyszami poniósł w dniu 9 marca 1009 roku śmierć męczeńską dla Chrześcijaństwa i swojej Ojczyzny, szlachetnemu Brunonowi z Kwefurtu ku chwalebnej pamięci”. Przy nim w doroczny odpust sprawuje się Mszę św. poprzedzoną uroczystą procesją z kościoła św. Brunona, w której idą ewangelicki pastor i katolicki biskup.

BRYGIDA

Wspomnienie 23 lipca.

Szwedka, XIV wiek. Matka ośmiorga dzieci, po śmierci męża oddała się działalności charytatywnej i politycznej. Ostrzegała dwory królewskie, miała wpływ na papieży. Znana była jako wybitna wizjonerka. Uczyniła podwaliny pod rodzinę zakonną Najświętszego Zbawiciela, popularnie zwaną Brygidkami. Była prekursorką nabożeństw do Najświętszego Serca Jezusowego. Kanonizowana w 1628 r.

Wzywano ją w godzinę śmierci, patronka świata dyplomatycznego i idei ekumenizmu, opiekuje się też pielgrzymującymi. Patronka Europy.

Imię Brygida znane było w średniowieczu, poświadczone od XII wieku, obecnie należy do imion dość rzadkich, popularność jego spada.

W Polsce kult św. Brygidy był kiedyś żywszy. Polacy pamiętali Świętej wdzięcznie, że miała odwagę napomnieć Krzyżaków za ich krwawe wyprawy i za „nawracanie” pogan mieczem, tak że po dawnych Prusakach dziś nie ma ani śladu. Król Władysław Jagiełło wystawił w Lublinie kościół pw Matki Bożej Zwycięskiej (w latach 1412 - 1426) jako wotum dziękczynne za zwycięstwo pod Grunwaldem ( 1410) nad Krzyżakami, zapowiedziane przez św. Brygidę. Kościół ten oddał brygidkom. Kult św. Brygidy powstał w XIV w. ale miał znaczenie lokalne. Doznaje ona czci w Gdańsku od XIV w., w Lublinie od XV w. Na przełomie XV i XVI w. klasztor brygidek był też w Elblągu. W XVII wieku klasztory brygidek były na ziemiach wschodnich: we Lwowie, Sokalu, Samborze, Brześciu, Łucku, Grodnie, Wilnie; a również w Warszawie i Lipiach koło Grójca (Wa).

Święta Brygida była w wieku XVII drugorzędną patronką katedry płockiej. Można jeszcze dzisiaj oglądać w tejże katedrze hermę, która zawierała kiedyś jej relikwie. W Gdańsku jest piękny kościół gotycki pw św. Brygidy. Dom zakonny brygidek znajduje się w Częstochowie od 1991 roku.

Pod jej wezwaniem jest jeden kościół, w 14 obchodzone są odpusty dodatkowe. W 1914 r. był również jeden kościół, któremu patronowała św. Brygida. Przedstawiona jest na 22 wizerunkach.

Ze św. Brygidą związana jest nazwa jednej miejscowości.

Gdańsk Kościół pw św. Brygidy.

Z pierwotnej kaplicy z XIV w. rozbudowano kościół w wiekach XV, XVI i XVIII. Został on odbudowany po zniszczeniach w latach 1945 - 1969. W kościele znajduje się obraz apoteozy św. Brygidy i jej relikwiarz z XVIII w.

W roku 1374 św. Katarzyna przewoziła przez Gdańsk do Szwecji relikwie - ciało swojej matki - św. Brygidy. Gdańsk urządził relikwiom Świętej triumfalne przyjęcie w kościele Mariackim. Potem przez pewien czas przebywały te relikwie w kaplicy św. Marii Magdaleny, która powstała w miejscu objawień Matki Bożej, pojawiło się tu źródełko z wodą, której przypisywano moc leczniczą. Przy sarkofagu św. Brygidy pełniła wartę nieustannie szlachta gdańska i elita rycerstwa krzyżackiego. Kontakt bowiem wówczas między katolicką Szwecją a katolickim Gdańskiem był bardzo żywy.

W roku 1390 powstało w Gdańsku bractwo św. Brygidy. W 1392 roku przybyły ze Szwecji z Wadsten do Gdańska brygidki - zakonnice założonego przez św. Brygidę i św. Katarzynę Szwedzką zgromadzenia zakonnego. Przydzielono im klasztor magdalenek, by zajęły się pokutnicami. W 1393 r. było już 40 sióstr zakonnych. Papież Bonifacy IX zatwierdził regułę zgromadzenia bullą z dnia 8 stycznia 1394 r. W roku 1400 powstał obok klasztor męski, oparty na regule św. Brygidy. Na jego czele stał przeor.

Dla obu klasztorów wystawiono wspólny kościół pw św. Brygidy w latach 1396 - 1402 a rozbudowano go w stylu późnogotyckim w 1514 r., prezbiterium przebudowano w 1602 r. Ostatni przełożony klasztoru zmarł w 1838 r. Ostatnia opatka (32) brygidek zmarła w 1806 r., po kasacie rządu pruskiego obu klasztorów. W 1840 roku klasztor zamieniono na koszary. Brygidki miały łącznie 26 klasztorów, w Polsce trzy.

Po kasacie kościół pw św. Brygidy przeznaczono na kościół parafialny. W kościele tym odbyły się uroczystości 600-lecia kanonizacji św. Brygidy. Z kościołem św. Brygidy ściśle jest związana historia powstania ruchu społecznego „Solidarność”.

Lublin

Kościół pw Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (ul. Narutowicza 6). Kościół powstał w XV wieku. Z Lublina pochodzi obraz tablicowy św. Brygidy z XV w. oraz cykl 17 obrazów przedstawiających historię jej życia i charakterystyczne wizje.

Kościół wzniósł Władysław Jagiełło jako podziękowanie za zwycięstwo pod Grunwaldem. Kościół wotywny. Zwycięstwo zostało odniesione 15 lipca 1410 roku, w dzień Rozesłania Apostołów. Dowiedział się król po bitwie, że św. Brygida przepowiedziała klęskę Krzyżakom. Z wdzięczności ufundował tuż przy tym kościele klasztor. Zaznaczył to wyraźnie w przywileju fundacji. Pisze w nim, że funduje klasztor także ku czci św. Brygidy, „za której wstawiennictwem, gdy jej pomocy w różnych sprawach, a osobliwie w wojennych, jakie prowadził za całość ojczyzny i narodu swego przeciw Krzyżakom, wrogom swoim używał, skutek pożądany otrzymał”.

Kościół wystawił król murowany w latach 1412 - 1436. Potem kościół ulegał przebudowom. W roku 1818 nastąpiła kasata brygidek. W roku 1835 rząd carski umieścił tu wizytki po wypędzeniu ich z własnego klasztoru.

Jeszcze w 1797 r. w skarbcu była: puszka szczerozłota, wysadzana kamieniami rubinowymi, 67 perłami i 123 diamentami. Był ornat ze złotogłowia, usiany w kwiaty z pereł, brzegi szczerozłote, dwa razy kosztowniejszy od owej puszki.

BRYCHCY (BRYKCJUSZ, BRYCJUSZ)

Wspomnienie 13 listopad.

Francuz, V wiek, biskup Tours, następca św. Marcina, znacznie przyczynił się do rozwoju życia Kościoła w swojej diecezji.

Uchodził za patrona przeciwko cierpieniom ciała i złym duchom. Opiekuje się chorymi dziećmi, dawniej patron siodlarzy. Zaliczany był do 14 Wspomożycieli.

Imię to należało w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce do rzadko spotykanych. Obecnie w Polsce imię to nie występuje.

Kult św. Brykcjusza związany jest z miejscowością Gościęcin (Op), jest tutaj kościół pątniczy pod jego wezwaniem. Poza Gościęcinem spotykamy jedynie rzeźbę ludową z XIX wieku w Podlesiu i w parafii Łany (Op) w kaplicy z XIX w.

Gościęcin (Op)

Wieś przy drodze lokalnej prowadzącej od szosy Głogówek - Kędzierzyn Koźle, zaliczana jest do najdawniejszych miejscowości ziemi opolskiej.

Parafia powstała w XIII w. Pierwotny drewniany kościół zbudowali cystersi. Obecny murowany z w. XVII, parafialny pw. Wniebowzięcia NMP. Po kaplicy, o której pisano w XVI w., powstał w XVII w. obecny kościół pątniczy pw św. Brykcjusza. Jest on położony przy drodze do wsi Kózki. W ołtarzu bocznym z XVII w. umieszczony jest obraz św. Brykcjusza z XIX w. Obok kościoła, nad studnią św. Brykcjusza, znajduje się kaplica z XIX w., w niej obraz świętego.

Pierwszą wiadomość o istnieniu kaplicy z wizerunkiem św. Brykcjusza na polach koło Gościęcina spotykamy w historycznych źródłach w 1594 r. Przy kapliczce istniało źródło, którego wodzie przypisywano cudowne działanie lecznicze. W związku z tym zaczął rozwijać się też kult św. Brykcjusza. Kaplica oddalona jest od kościoła parafialnego o około 2 km. Jest w niej obraz św. Brykcjusza z XVII wieku.

W XVIII wieku, po wojnach szwedzkich wystawiono dużą kaplicę publiczną. Kapituła wrocławska, do której wieś należała, wyraziła zgodę na budowę kaplicy 11 czerwca 1660 r. Dnia 1 lipca 1661 roku biskup wrocławski Leopold Wilhelm wydał drugi dekret. Budowę usprawiedliwia, że „lud uczęszczał od niepamiętnych czasów do źródła leżącego w pobliżu i doznawał uleczeń różnych chorób, a zwłaszcza chorób ocznych”. Przy źródle zebrano 365 talarów i z tej sumy wystawiono i uposażono kaplicę. Opiekę miał sprawować proboszcz. Kaplicę wystawiono z drzewa w formie krzyża w roku 1661. Konsekrował ją biskup sufragan wrocławski Franc Neanter w 1674 roku. Miała trzy ołtarze, organy, zakrystię. Wizytacja z roku 1687 wymienia, że w odpusty „przybywa tu wielka ilość wiernych”. W roku 1697 przystąpiło w tej kaplicy 1630 osób do spowiedzi św.

Koło źródła znajduje się stara lipa (około 400 lat), na której mieści się obraz Matki Bożej Częstochowskiej.

Przy kościółku św. Brykcjusza jest pustelnia, otoczona sadem owocowym. Założyć ją miał Jan Kossmann, w 1771 roku został tu pustelnikiem. Grunt pod pustelnię podarował sołtys miejscowy. Pustelnik uprawiał ogród naprawiał zegary, strzegł kościółka, dzwonił na modlitwy. Zmarł w 1819 r. w 78 roku życia. Po nim przyszli inni. Znane są ich imiona. Od 1931 do 1945 r. był tu niejaki Kałuża. Obecną pustelnię wystawił w roku 1870 Józef Walloszek.

W kościele parafialnym była osobna „kaplica polska”. W niej wikariusz głosił kazania po polsku (wiek XVII), bo otaczające Gościęcin wsie były polskie. Potem kaplicę zlikwidowano.

Właściwa geneza kultu jest trudna do rozstrzygnięcia i nie jest całkowicie jasna. Możliwe, że koloniści z Flandrii w XIII wieku przynieśli ze sobą na tereny Śląska cześć św. Brykcjusza. Jeśli idzie o kult tego świętego na terenie gościęcińskiej parafii, to ogólnie przypuszcza się, że jakiś szczególniejszy czciciel św. Brykcjusza wybudował koło źródełka pierwszą kapliczkę ku jego czci.

Obecnie wierni gromadzą się tu 24 czerwca i 8 września. Uroczysta suma odprawiana jest w kościele pw św. Brykcjusza w dniu 3 maja.

BURCHARD

Wspomnienie 14 października.

Anglik, biskup, VIII w., ewangelizował Niemcy. Św. Bonifacy wyznaczył go na pierwszego biskupa w Würzburgu.

Pomaga w chorobach kończyn, nerek i w reumatyzmie.

Imię to w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce należało do rzadkich. Imię Burchard notowane było w kalendarzach krakowskich od XII do XVI w. Obecnie w Polsce imię to nosi parę osób.

Wizerunek jego, rzeźba w ołtarzu głównym z XVIII wieku, znajduje się w kościele w Jezioranach (Wm).