CECYLIA

Wspomnienie 22 listopada.

Według tradycji męczennica rzymska, II/III w. Zapewne jednak pochodziła ze znacznego i bogatego rodu rzymskiego, była hojna dla Kościoła, zasłużyła tym na pochowanie obok papieży.

Patronka muzyki kościelnej, organistów, organów, muzyków, śpiewaków, poetów, lutników, producentów instrumentów muzycznych. Jest patronką wielu chórów i zespołów muzyki kościelnej.

Imię Cecylia spotykane było w źródłach średniowiecznych, poświadczone od XIII wieku, a stało się bardziej popularne w XVII wieku. Obecnie w Polsce imię to jest rzadkie i popularność jego spada.

Św. Cecylia czczona była już w średniowieczu jako patronka muzyków. W XVI w. powstał poemat „Św. Cecylia, rzymianka, panna i męczennica.” Kompozycje na jej cześć tworzono w XIX i XX w. Jest i obecnie patronką wielu chórów, kult jej jest nadal żywy.

„O świętej Cecylii” pisze współcześnie ks. Jan Twardowski:

Niewidoma święta Cecylio
         nie ma rozpaczy
         jest muzyka
co po ciemku
Boga zobaczy

W kościele w Kobułtach (Wm), obchodzony jest jej odpust.

Zanotowano 67 jej wizerunki. Można tu wymienić następujące wizerunki św. Cecylii:

-         renesansowy posążek w kościele św. Idziego w Krakowie,

-         obraz z XVII w. w kaplicy św. Cecylii w katedrze poznańskiej, w polu głównym ołtarza,

-         rzeźbę rokokową z XVIII w katedrze w Sandomierzu ukazująca ją siedzącą przy organach,

-         figurę późnobarokową w kościele w Malujowicach (Wr), przedstawiającą ją jako patronkę muzyki.

Wizerunki św. Cecylii, w wielu kościołach, znajdują się często na chórze kościelnym.W Katalogach Zabytków wymienieonych jest ich ok. 90. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Osiem miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Cecylia.

CHRYSTIAN (KRYSTYN, KRYSTIAN

Patriarcha Antiochii, XII w., dominikanin, zabity w czasie inwazji Saracenów.

Św. Chrystian przedstawiony jest w Wąwelnie (Pe) na predelli ołtarza. Postać jego figuruje też w herbie Grudziądza.

CHRYZANT

Wspomnienie 25 październik.

Chryzant był zapewne przybyszem w Rzymie. Nawróciwszy się przywiódł do wiary żonę Darię
i innych mieszkańców Rzymu. Prześladowanie ogarnęło ich za panowania Waldensa. Na śmierć zostali skazani oficjalnie za to, że zbierali się na modlitwach. Wyrok wykonano w sposób szczególnie okrutny; wrzucono ich do dołu, który pozostał po nieużywanym akwedukcie i żywcem zakopano.

W XVII wieku był przedstawiany w teatrach jezuickich (Witebsk, 1693 r.).

CYPRIAN

Wspomnienie 16 wrzesień.

Urodzony w północnej Afryce, III w., biskup Kartaginy. Był zwolennikiem nie odrzucania wiernych, którzy zaparli się wiary w czasie prześladowań. Przeorganizował gminy chrześcijańskie. Był autorytetem w całym kościele w sprawach dyscypliny i moralności. Odmówiwszy złożenia ofiary bożkom zginął za wiarę.

Chronił ongiś przed dżumą.

Imię jego jest rzadko spotykane, ale popularność jego rośnie. Poświadczone było w źródłach średniowiecznych od XII w.

Wizerunek jego znajduje się w kościele odpustowym w Koszęcinie (Gl), w ołtarzu głównym z XVIII w. Jest to rzeźba z XVI w.

Nazwy 6 miejscowości pochodzą od imienia Cyprian.

CYRIAK (CYRIAKUS, QUIRIACUS)

Wspomnienie 8 sierpień.

Męczennik rzymski, III/IV w., zamęczony w czasach prześladowań Dioklecjana w Rzymie, przy drodze prowadzącej do Ostii.

Pomaga w walce ze złem i w godzinie śmierci. Patron ciężko pracujących rolników, robotników przymusowych. Jeden z 14 Wspomożycieli.

Imię jego nie występuje w Polsce.

Święty Cyriak jest związany z legendarną histrią powstania Zakonu Kanoników Regularnych od Pokuty, którzy w XIII wieku byli sprowadzeni do Czech i tam nazywani Cyriakami, później sprowadzeni do Polski i tu nazywani markami (od kościoła pod wezwaniem św. Marka w Krakowie, przy którym zostali osadzeni).

W średniowieczu w teatrach jezuickich przedstawiany był jak głosił Ewangelię ze św. Janem i św. Wincentym. Według Pruszcza jego relikwie były w katedrze wawelskiej i w kościele karmelitów „Na Piasku” w Krakowie.

Kaplica pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego i Świętego Cyriaka z XX w. znajduje się w Kapicach w parafii Osowiec (Łż), odbywa się tu odpust w święto św. Cyriaka.

Przedstawiony jest w Dzierżoniowie (Wr) w ołtarzu bocznym z XVIII w. kościoła św. Jerzego; Na obrazie z XVIII wieku, który znajduje się w ołtarzu bocznym kościoła św. Marka w Krakowie, przedstawiony jest z innymi świętymi zakonu marków (Quiriacus); Jest także pokazany na fresku z XVII w. w kościele jezuitów w Kłodzku (Wr).

CYRYL I METODY

Wspomnienie 14 luty.

Bracia urodzeni w Macedonii, IX w., misjonarze. - Konstantyn (Cyrylem został dopiero na łożu śmierci), po studiach wykładał filozofię, był także bibliotekarzem na dworze cesarskim. Tęskniąc jednak za życiem kontemplacyjnym, wstąpił do klasztoru na górze Olimp. – Metody był starszym bratem Konstantyna Cyryla. W młodości zapowiadał się na świetnego prawnika, ale zmęczony światowym życiem tak jak jego brat schronił się do klasztoru.

Prowadzili działalność misyjną wśród Chazarów, na Morawach, w Panonii (wówczas słowiańskiej). Opracowali dla Słowian pismo głagolicę i na ten język przełożyli Pismo Święte.

Współpatronowie Europy. Patroni drugorzędni Śląska opolskiego. Chronią w czasie burzy.

Imię Cyryl znane było w średniowieczu, poświadczone od XV wieku, obecnie jest spotykane w Polsce bardzo rzadko.

Święta Jadwiga Królowa sprowadziła w 1389 roku do Krakowa mnichów obrządku wschodniego. Myślała o nawróceniu Rusi. Osiedli oni przy kościele Świętego Krzyża. Z tego czasu pozostał mało rozwinięty kult św. Cyryla i Metodego, choć biskup Zbigniew Oleśnicki zaliczył ich do patronów Królestwa Polskiego. Legendę o św. Cyrylu i Metodym ogłoszono na przełomie XIII i XIV wieku. Pierwsze modlitwy liturgiczne pochodzą z XV w. Święto ich notują kalendarze z XV i XVI w. w Gnieźnie, Krakowie, Płocku, Poznaniu i Włocławku. Hymn o świętych pochodzi z 1500 roku. Na początku XVII wieku dzień św. Cyryla i Metodego zaznaczano jako święto lokalne.

W 1860 roku postanowiono w Wielkopolsce obchodzić 13 września 1863 roku milenium powstania dynastii Piastów, początku zaprowadzenia w Polsce chrześcijaństwa i rozpoczęcie misji Cyryla i Metodego. Komitet obchodów tej „manifestacji religijno - narodowej”, jak ją nazwano w społeczeństwie polskim, poparty przez arcybiskupa Leona Przyłuskiego, zaplanował m. in. odbudowę kościoła Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu z kaplicą Apostołów Słowian świętych Cyryla i Metodego. Także założenie Towarzystwa św. Wojciecha, mającego na celu podniesienie oświaty wśród ludzi. Nie doszło do tego przez wybuch Powstania Styczniowego.

O dawnym kulcie świętych Braci na Śląsku świadczy to, że ludność nazywa „cyrylikami” granitowe krzyże pokutne. Kult świętych w południowej Polsce wywodzi się z Moraw.

Kult Świętych został wznowiony po ogłoszeniu Ich współpatronami Europy w 1980 roku.

Pod wezwaniem św. Cyryla i Metodego zanotowano 11 kościołów i kaplic. Parafialne w miejscowościach: Sahryń (ZL), Hajnówka (Dr), Katowice-Załęska Hałda (Kt), Knurów (Kt), Bolesławiec (Le), Żyrardów (Ło), Poznań – Jeżyce (Po), Radom (Ra); filialne: Ostrów Stary (Gn), Suszkowice (Op), oraz parafialny kościół pod wspólnym wezwaniem Śś. Benedykta, Cyryla i Metodego w Przemyślu Kazanowie (Pr)

         Na przełomie XIX i XX wieków były dość liczne wizerunki Świętych Braci na Śląsku.

CYRYL JEROZOLIMSKI

Wspomnienie 18 marzec.

Urodzony zapewne w Jerozolimie, IV w., biskup, doktor Kościoła. Trzykrotnie wyganiany przez cesarzy sprzyjających arianizmowi. Autor znakomitych homilii i głębokich katechez.

Wizerunek jego znajduje się w kościele pw śś. Ap. Piotra i Pawła w Krakowie, w ołtarzu głównym posąg z XVII wieku. Przedstawiony jest również na polichromii z XVII w. w Chwalęcinie (Wm). Znajdujemy go również w kościele św. Barbary w Krakowie na polichromii z XVIII wieku.

CZESŁAW

Wspomnienie 20 lipca.

Polak, XIII wiek, dominikanin. Możliwe ale naukowo nie potwierdzone, że był bratem św. Jacka i bł. Bronisławy, krewnym Iwona, biskupa krakowskiego. Zapewne był prowincjałem dominikanów we Wrocławiu. Kult jego został zatwierdzony w 1713 r.

Patron Wrocławia i drugorzędny patron diecezji opolskiej.

Imię Czesław, poświadczone w źródłach historycznych od XIII wieku, należy do grupy imion bardzo licznie występujących, ale popularność jego nieco spada.

Kult jego rozpoczął się bardzo wcześnie. Już niecałe sto lat po śmierci w 1330 roku, biskup Nanker podniósł relikwie Czesława z grobu, umieszczając je w osobnej kaplicy. Występuje w źródłach od XIV w. i już wówczas przybywały do Wrocławia do bł. Czesława pielgrzymki. Z XV w. zachowało się oficjum o św. Czesławie, ułożone przez ojca Pawła Meysnera na święto 15 lipca. Lektor Stanisław piszący w połowie XIV wieku żywot św. Jacka, wspominając Czesława nazywa go świętym i dodaje, że po śmierci spoczął on we Wrocławiu i słynie tam niezliczonymi cudami.

Kolejnym świadectwem jest już piętnastowieczna relacja Jana Długosza o cudownej obronie Wrocławia przed Tatrami:

”Gdy Tatarzy już parę dni oblegali Wrocław, nie próbując zresztą go szturmować, Czesław brat zakonu kaznodziejskiego rodem Polak i pierwszy przeor klasztoru św. Wojciecha we Wrocławiu, który wraz ze swymi braćmi i innymi wiernymi schronił się był do grodu, modlitwami swymi ze łzami zanoszonymi do Boga odpędził oblegających. Gdy bowiem trwał on na modlitwie, oto ognisty słup od Boga posłany zstąpił z nieba na jego głowę i dziwnym blaskiem nie dającym się opisać, oświecił miasto Wrocław i okolice. Cudowne to zjawisko tak przeraziło Tatarów, że tracąc odwagę w sercach odstąpili od oblężenia, a nawet wprost uciekli.”

Reformacja zatrzymała dalszy rozwój jego czci, rozbudzonej ponownie dopiero na początku XVII w. przez przeora wrocławskiego Abrahama Bzowskiego (1606 żywot pt. „Tutelaris Silesiae”, 1607 - rozpoznanie relikwii). Sto lat później, w roku 1713 Klemens XI zatwierdził kult błogosławionego Czesława dla diecezji wrocławskiej i całego zakonu dominikańskiego. Niedługo potem również i inne diecezje polskie przyjęły jego święto. W 1723 roku przeniesiono relikwie do konfesji w nowej, bogato przyozdobionej kaplicy, która z pożogi wojennej w 1945 r. ocalała nietknięta, podczas gdy kościół św. Wojciecha legł w gruzach.

O łaskach doznanych za jego wstawiennictwem wspomina „Żywot św. Jacka” napisany przez lektora Stanisława (zm. 1365 r). W 1469 i 1606 r. dokonano rozpoznania relikwii bł. Czesława. Później też pisano „Ozdobił Wszechmocny Bóg darem czynienia cudów bł. Czesława, gdyż wielu chorych modlitwą swą przyprowadził do zdrowia”.

O popularności bł. Czesława może świadczyć czterowiersz z kalendarza z XVIII w.:

16 lipca - św. Czesława Wyznawcy, dominikanina
         Przystąpili pod Wrocław z potęgą Tatarzy,
         Chcąc go wniwecz zrujnować, lecz im się nie darzy.
         Czesław, przeorem będąc, modlił się gorąco,
         Wtem Niebo bomby rzucać poczęło burząco.

Bł. Czesław jest patronem kościołów w miejscowościach: Śmielin (Bd), Górażdże (Op), Opole, w Sworach (Si) kościół nosi wezwanie Bł. Czesława i Najświętszego Serca Pana Jezusa, obchodzone są dwa odpusty dodatkowe. Zanotowano 24 jego wizerunków. Wybrane miejscowości z nim związane przedstawiono w rozdziale 3.

Osiem miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Czesław.

Wrocław

Kościół dominikanów pw św. Wojciecha, ul św. Katarzyny 15. Kościół z XIII w., rozbudowany w XIV i XV w, odbudowany po zniszczeniach wojennych 1945 r. W kościele znajduje się cudowny obraz Matki Bożej z Podkamienia (woj. lwowskie). W 1945 roku kościół legł w gruzach, ocalała tylko kaplica z relikwiami bł. Czesława.

Po prawej stronie kościoła znajduje się kaplica bł. Czesława. Na marmurowej konfesji są reliefy przedstawiające sceny z życia i działalności bł. Czesława. Przedstawione jest jego życie i chwała w niebie, na polichromii z XVIII w. widzimy sceny z nim związane wokół jego medalionu. W kaplicy są też obrazy z XVIII w.:

-         bł. Czesław udziela chrztu dostojnikowi tatarskiemu,

-         bł. Czesław wskrzesza dziecko.

Bł. Czesław jest również przedstawiony w otoczeniu członków rodu Odrowążów na płaskorzeźbie w zwień-czeniu brązowej tablicy z XVIII w. z opisem jego życia. W witrażu z XX w. jest też postać Błogosławionego. Znajdują się tu dwa srebrne relikwiarze z XVIII w. oraz kielich mszalny z roku 1715 z ośmioma scenami z życia bł. Czesława.

Kaplica bł. Czesława zachowała się cudownie zasypana gruzem zburzonego kościoła. Piękny, bogaty barok z kopułą. W kaplicy na ołtarzu jest wieczyste wystawienie - adoracja Najświętszego Sakramentu. Ludzi zawsze sporo, modlących się. Wotów starych nie ma, nowych 2 gablotki. Powojenny napływ polskiej ludności do Wrocławia spowodował ponowne ożywienie kultu bł. Czesława. Szczególnie stało się to widoczne, kiedy w 1951 roku dominikanie polscy z powrotem objęli swą dawną placówkę. Pierwszy przełożony odzyskanego klasztoru już w 1951 roku wprowadził zwyczaj odprawiania przy grobie świętego w każdą środę uroczystej Mszy św. w intencjach próśb zanoszonych do Boga za jego przyczyną, a składanych na specjalnych kartkach. Ponieważ ilość tych próśb i podziękowań wzrasta z każdym rokiem, w 1963 r. wprowadzono księgę, w której wierni mogli wpisywać wszystkie swoje intencje polecane bł. Czesławowi.

Kult bł. Czesława wśród mieszkańców Wrocławia rozrósł się do tego stopnia, że ordynariusz wrocławski, arcybiskup Bolesław Kominek, zwrócił się z prośbą do Stolicy Apostolskiej o ogłoszenie bł. Czesława patronem miasta. Ojciec św. Paweł VI, 3 sierpnia 1963 r. zadośćuczynił przedstawionej prośbie. W 1992 roku obchodzono tu centralne uroczystości 750 lecie śmierci bł. Czesława.

Krapkowice (Op)

Wieś w pobliżu Kamienia Śląskiego.

Parafia w Otmęcie, kościół filialny w Malni. Był tutaj kościółek drewniany. Ksiądz bp sufragan Antoni Adamiuk zaproponował wystawienie kościoła ku czci bł. Czesława, gdyż pochodził on zapewne z Kamienia Śląskiego a nie ma żadnego sanktuarium w Ziemi Opolskiej.

Wystawiono ku czci Błogosławionego nowoczesny kościół poniżej kościółka drewnianego na wzniesieniu. Panorama piękna na całą okolicę. Miejsca dla pielgrzymów na przeszło 50 tysięcy.

CZTERDZIESTU MĘCZENNIKÓW

Wspomnienie 9 marca.

Żołnierze z Sebasty Armeńskiej zamęczeni w czasie prześladowań Licyniusza, III w. Za odmowę zaparcia się wiary zostali pozostawieni nago na zamarzniętym jeziorze.

Ołtarz boczny św. Młodzianków w katedrze w Pelplinie (Pe) w swojej symbolice ujmuje też cześć dla Żołnierzy z Sebasty.

W XIX wieku pod tym wezwaniem był kościół w Sadkowicach (Ło).

CZTERNASTU WSPOMOŻYCIELI

Określa się ich również jako Czternastu Orędowników.

Kult 14 Wspomożycieli powstał w Europie, w średniowieczu, podczas epidemii dżumy. Z Frankonii kult ten przeszedł do Czech, Węgier, na Śląsk, do Małopolski, do Włoch.

Spośród plejady świętych, przede wszystkim tych uważano za Wspomożycieli, którzy w pobożności ludowej uchodzili za szczególnych pomocników wśród przeciwności losu i klęsk. Głoszono, że święci ci zdobyli zasługi szczególne i dlatego cieszą się dodatkowymi przywilejami. Z takich Wspomożycieli pobożność ludowa tworzyła grupy czczone i wzywane razem. Najsławniejszą pod koniec średniowiecza stała się grupa 14 Wspomożycieli i Orędowników:

         AKACJUSZ, żołnierz patron w prześladowaniach i trwodze przed śmiercią,
         BARBARA, patronka wojska, flisaków, górników oraz w niebezpieczeństwie pożaru i burz,
         BŁAŻEJ, patron w chorobach gardła, zębów,
         CYPRIAN, biskup patron w pokusach i opętaniu.
         DIONIZY Areopagita lub biskup Paryża, patron w bólach głowy,
         ERAZM, patron w chorobach wewnętrznych,
         EUSTACHY Rzymski patron leśniczych i myśliwych,
         IDZI, opat patron dobrej spowiedzi, macierzyństwa, pasterzy, zabłąkanych,
         JERZY, patron żołnierzy oraz w chorobach skóry, w czasie epidemii,
         KATARZYNA z Aleksandrii, patronka filozofów i teologów,
         KRZYSZTOF, patron w podróżach, powodzi i braku pogody,
         MAŁGORZATA z Antiochii, patronka kobiet brzemiennych,
         PANTALEON, lekarz patron w bólach głowy i innych chorobach ludzi i zwierząt,
         WIT, patron głuchoniemych, nerwowo chorych i epileptyków.

Czasem w miejsce niektórych patronów wprowadzano innych np. św. Dionizego zastępowano św. Mikołajem z Myrry. Pisano też: „Powodzie, pożary, zarazy, huragany, czy różnego rodzaju dolegliwości fizyczne dotykały zarówno lud jak i zakonników, i wszyscy szukali ratunku u szczególnie uprzywilejowanych męczenników”.

W XVI w. ukazała się pieśń, przytaczamy fragment:

Dałeś też nam wspomożenie
Przez swych świętych przyczynienie,
Gdy modlą się za nami
W każdej naszej złej przygodzie,
Tak w niemocy jak i szkodzie

Cześć liturgiczną odbiera Czternastu Wspomożycieli od około 1477 roku. Liczniejsze ślady kultu zachowały się na Śląsku. W XV w. poświęcono kościół pod ich wezwaniem w Trzebnicy, a w XVII wieku w Lubawce. Pod wezwaniem Czternastu Wspomożycieli są kościoły w Trzebnicy (Wr) i Lubawce Podlesie (Le).

Większość wizerunków, których zanotowano 35, znajduje się w kościołach diecezji wrocławskiej. O przejściu kultu do innych dzielnic kraju świadczą obrazy w kościołach niektórych innych diecezji.

Lubawka Podlesie (Le)

Miasto nadgraniczne nad dopływem Odry, Bobrem. Osada w posiadaniu cystersów z Krzeszowa do XIX w. Prawa miejskie otrzymała w XIII w.

Kościół pw Czternastu Wspomożycieli z XVII w., przebudowany został w XVIII w. W ołtarzu głównym znajduje się płaskorzeźba z XVIII w., a na ścianach ich obrazy również z XVIII w. Są nimi: święte Katarzyna, Małgorzata i Barbara oraz święci Jerzy, Pantaleon, Błażej, Wit, Krystofor Wielki, Erasmus, Eustachy, Cyriak, Idzi, Achacjusz, Sebastian.

Kościół jest w odległości około 2 km od miasta a około 1 km od Góry Świętych. Była tu letnia rezydencja opata. Kościółek barokowy a przy nim klasztor na kilkunastu mnichów cysterskich. Kościół i klasztor z zapleczem gospodarskim wystawił opat Bernard Rosa z Krzeszowa. Przedtem był kościółek (1626) ale opat go powiększył i upiększył w 1687 roku. Ostatnia przebudowa w 1723 roku.

W głównym ołtarzu jest przedstawionych we wspaniałej rzeźbie Czternastu Wspomożycieli. Rzeźba unikalna tych Czternastu Świętych w Polsce.

Na ścianach wiszą duże obrazy z podpisami tychże Wspomożycieli, portrety dobrego pędzla. W tejże kaplicy w kościele są na ścianach trzy obrazy wotywne, świadczące o kulcie, złożone w podzięce. Na jednym jest 14 Świętych a u dołu niewiasta klęczy z dzieckiem, rok 1778. Na drugim pani z niemowlęciem, u góry św. Biskup (Dionizy? Błażej? Erazm?). Obraz trzeci; mąż na łożu śmierci lub umierający. Przy łożu klęczy niewiasta i troje dzieci. U góry 14 Orędowników.

W uroczystość św. Krzysztofa odprawia się tu Msza św. dla kierowców.

CZTERY DZIEWICE

Od początków chrześcijaństwa szczególnym kultem były św. Agnieszka, Agata, Cecylia, Łucja, dla Bliskiego Wschodu - św. Barbara, Małgorzata, otoczone święte dziewice, męczennice. Dla Europy północnej była to św. Urszula, dla Europy południowej Katarzyna.

W Krotoszycach (Le), w kościele z XV w. przebudowanym w XVII i XIX w., w ołtarzu głównym znajduje się obraz Czterech dziewic. Przedstawia on Matkę Bożą oraz święte Barbarę, Małgorzatę, Dorotę i Katarzynę. Święte te najczęściej występują jako Cztery Dziewice. Na Śląsku św. Małgorzatę zastępuje często św. Jadwiga.

W katedrze w Poznaniu, w ołtarzu głównym, pentaptyku z XVI w. (pochodzącym z Wrocławia), przedstawione są wizerunki świętych Katarzyny, Barbary (obok Matki Bożej ) oraz rzeźby świętych Doroty, Agnieszki, Małgorzaty, Kunegundy, Anny Samotrzeć, Klary, Magdaleny, Otylii, Heleny, Urszuli, Jadwigi i Apolonii.

W Bąkowie (Op), w tryptyku z XIV w. przedstawione są święte: Cecylia, Rozalia, Aniela, Urszula, Weronika, Katarzyna, Dorota, Małgorzata, Barbara, Agnieszka, Apolonia, Jadwiga, Elżbieta, Magdalena.

W Krotoszycach (Le) w ołtarzu głównym z 1520 roku jest ich obraz. Święte Dorota, Barbara, Katarzyna przedstawione są w Cegłowie (WP) na tryptyku z XV wieku oraz w Łubnicach (Kl) na tryptyku z XVI wieku.