FABIAN  patrz też  FABIAN I SEBASTIAN

Wspomnienie 20 styczeń.

Papież w III wieku. Organizator życia Kościoła, wprowadził podział na diakonie, ustalił istniejący do dziś system święceń prowadzących do kapłaństwa. Opiekował się cmentarzami. Zginął śmiercią męczeńską za prześladowań Decjusza.

Był patronem garncarzy.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce imię Fabian było dość często używane, jest poświadczone od XIV wieku. Imię to jest dzisiaj niezbyt często spotykane, i popularność jego maleje.

Imię jego wspominane jest w liturgii wraz ze św. Sebastianem, figuruje tak też w nowym kalendarzu liturgicznym.

O kulcie jego mogą świadczyć wizerunki: na tryptyku z XV wieku w kościele Bożego Ciała we Wrocławiu oraz w kościele w Strzelnie (Gd) - jest to obraz z XIX w.

Z imieniem Fabian związane są nazwy 12 miejscowości.

FABIAN I SEBASTIAN

Połączenie imion tych dwóch Świętych pochodzi zapewne stąd, że w Bazylice pod wezwaniem św. Sebastiana odnaleziono sarkofag św. Fabiana z X wieku (w tym czasie prawdopodobnie przeniesiono tam jego relikwie). Obaj święci ponieśli śmierć męczeńską w zbliżonym czasie i w tym samym dniu obchodzone jest ich wspomnienie.

Pod wezwaniem świętych Fabiana i Sebastiana są kościoły w miejscowościach: Kórnica (Op), Ostrów k/ Przeworska (Pr), Szczuka (To), Krotoszyn (Kl), Kwiatkówka (Op) a wspólnie ze św. Urszulą i Jej Towarzyszkami oraz Legii Tebańskiej, kościół filialny w Głubczycach (Op).

FAUSTYN

Wspomnienie 15 luty.

Męczennicy Faustyn i Jowit, bracia, II w. Pochodzili z wybitnej rodziny w Brezeii (Lombardia), głosili żarliwie Ewangelię. Ścięci w czasie prześladowań Hadriana.

Imię Faustyn, poświadczone od XIII wieku, należy obecnie do rzadkich a popularność jego nadal szybko maleje. Utrzymywało się dawniej wśród drobnej szlachty mazowieckiej.

W średniowieczu czczony był w diecezji kamieńskiej ale kult ten miał znaczenie lokalne. Według Pruszcza relikwie jego znajdowały się w katedrze Wawelskiej. Relikwie jego są w Skotnikach (Sa), Mordach (Si), w Michałowie (Ki) i w Zawichoście (Sa), w kościele franciszkanów. W Okuniewie (WP) relikwie jego znajdują się w krzyżu ołtarzowym z XIX wieku wraz z relikwiami św. Bonifacego.

W Obrazowie (Sa) w ołtarzu z XVIII w. jest rzeźba świętego. Rzeźba jego jest również w Bazylice Katedralnej w Szczecinie.

Od imienia Faustyn bierze swą nazwę 10 miejscowości.

Kamień Pomorski (SK)

Portowy gród Wolinian w IX - X wiekach. Stolica biskupstwa do XII w. Stolica Pomorza Zachodniego.

Kościół konkatedralny pw św. Jana Chrzciciela z XII w. Św. Faustyn przedstawiony jest na skrzydle tryptyku.

Św. Faustyn wymieniany był w rękopiśmiennych brewiarzach z XIV, XV w. Podawano datę przybycia jego relikwii. Były tutaj cenne relikwie św. Faustyna. Był on współpatronem diecezji, śpiewano o nim w antyfonie brewiarzowej.

FAUSTYNA KOWALSKA

Wspomnienie 5 październik.

Polka, wizjonerka, siostra w Zgromadzeniu Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, XX w. (1905-1938). Urodzona w Głogowcu (woj. łódzkie), córka małorolnego chłopa, w wielodzietnej rodzinie. Po paru latach pracy jako pomocnica domowa wstępuje do zakonu. Przy słabym zdrowiu, (była zarażona gruźlicą) spełnia najprostsze posługi. Obdarzona była darem modlitwy kontemplacyjnej i mistycznej. Przeżycia swoje opisuje w „Dzienniczku”, stanowiącym perłę mistyki chrześcijańskiej. Według jej wskazówek wymalowano obraz Pana Jezusa Miłosiernego. Była krzewicielką nabożeństwa do Bożego Miłosierdzia. Wymęczona chorobą zmarła w 1938 roku. Spoczywa w Krakowie - Łagiewnikach.

Imię Faustyna należy do imion rzadkich i najczęściej jest spotykane w zakonach. Po beatyfikacji siostry Faustyny wzrosła znacznie jego popularność.

Kult św. Faustyny powstał wkrótce po jej śmierci. Wzrastał szybko wraz z szerzeniem się nabożeństwa do Bożego Miłosierdzia. Wiele cudownych zdarzeń przypisuje się modlitwom do siostry Faustyny; np. „To może brzmieć niepoważnie – uzdrowienie konia”. Ale koń był wtedy dla sióstr bardzo ważny. Wpisały więc to do „kronik domowych”. Zdychające zwierzę owinęły w prześcieradło siostry Faustyny. Koń wyzdrowiał. To pierwszy zapisany cud. Potem cudów było wiele. Świadczą o tym wota, gabloty z nimi zajmują wszystkie ściany kościółka w Łagiewnikach. Na prawo od wejścia wiszą pozłacane płaskorzeźby w kształcie map Polski i USA. To wota Maureen Digan chorej na nieuleczalną lipkodemię. „Powiedziałam: siostro Faustyno zrób z tym coś. I oto ból ustąpił, a opuchlizna zeszła” – pisała w swoim świadectwie. Uzdrowienie spełniło warunki cudu – było natychmiastowe, całkowite i trwałe. Wykorzystano je w procesie beatyfikacyjnym.

Beatyfikowana 18.04.1993 roku i kanonizowana 30.04.2000 przez papieża Jana Pawła II. Z tej okazji Papież wprowadził do kalendarza całego Kościoła Niedzielę Miłosierdzia Bożego, obchodzoną w drugą niedzielę wielkanocną.

W krakowskich Łagiewnikach uroczystość kanonizacyjna zgromadziła ponad 70 tys. ludzi z całej Polski. Była bezpośrednia łączność (za pomocą telebimów) z placem św. Piotra w Rzymie. W Rzymie było 35 tysięcy pielgrzymów z Polski, wśród koncelebrantów Mszy św. kanonizacyjnej był ks. polskiego pochodzenia Ronald Pytel z USA, który odzyskał zdrowie za wstawiennictwem siostry Faustyny (udowodniony cud za przyczyną kandydata do kanonizacji). Bezpośrednio po mszy kanonizacyjnej odprawiono w Krakowie Łagiewnikach mszę Św. dziękczynną.

Pod jej wezwaniem są 32 kościoły i kaplice, odpust jej obchodzony jest w Łomży w kościele Bożego Miłosierdzia. W kościele pod wezwaniem św. Kazimierza i św. Faustyny w Świnicach Warckich (Wł)znajduje się Sanktuarium Urodzin i Chrztu św. Siostry Faustyny. Ilość wezwań w poszczególnych diecezjach podano w rozdziale 4.2.

Obraz Pana Jezusa Miłosiernego taki, jak objawił się św. Faustynie, został namalowany pod jej kierunkiem w 1934 roku. Po raz pierwszy został wystawiony w Ostrej Bramie w 1935 roku. W latach wojennych znajdował się w kościele św. Michała w Wilnie. Gromadzili się przy nim wierni ze świadectwami doznawanych łask, były liczne wota.

Po II wojnie światowej, gdy kościół zamknięto obraz został ocalony; wycięty z ram i ukryty. Po krótkim pobycie w Nowej Rudzie i Porzeczu dostał się do kościoła Świętego Ducha w Wilnie, gdzie pozostaje do dziś. W 1993 roku modlił się przy nim Ojciec Święty, nazywając go świętym wizerunkiem.

Kopie obrazu Pana Jezusa Miłosiernego są w bardzo wielu kościołach. W homilii Jan Paweł II mówił:

„Kanonizacja siostry Faustyny ma szczególną wymowę. Poprzez ten akt pragnę dziś przekazać orędzie miłosierdzia nowemu tysiącleciu”.

Zgromadzenie Sióstr Jezusa Miłosiernego powstało w 1942 roku. W 1955 r. zostało zatwierdzone na prawie diecezjalnym. Dom macierzysty zgromadzenia znajduje się w Myśliborzu (ZG).

Świnice Warckie (Wł)

Wieś przy drodze lokalnej z Łęczycy. Wieś istniała w XIV w., wzmiankowana jako miasto w XV w.

Parafia została erygowana około 1300 roku. Kościół pw św. Kazimierza z XIX w.

Głogowiec, miejsce urodzenia św. Faustyny, należy do parafii w Świnicach Warckich. W tamtejszym kościele została ochrzczona oraz przyjęła pierwszą Komunię św.

Trwa tu kult św. Faustyny oraz nabożeństwo do Bożego Miłosierdzia.

Kraków Łagiewniki.

Kaplica pw Świętego Józefa, (ul. Wronia 3/9), z XIX w., Siostry Matki Bożej Miłosierdzia. Obraz Chrystusa Pana z podpisem „Jezu ufam Tobie”. Obraz jest określany jako łaskami słynący. Grób św. siostry Faustyny Kowalskiej (1905 - 1938). Miejsce życia i śmierci bł. Faustyny.

Stąd zaczął się szerzyć kult Bożego Miłosierdzia. Tutaj nadal trwa i rozwija się szczególne nabożeństwo do Miłosierdzia Bożego, oraz kult św. Faustyny. Odmawiana jest koronka do Miłosierdzia Bożego, radio i telewizja przekazują codziennie tę modlitwę.

Na przełomie XX i XXI w została wzniesiona bazylika Miłosierdzia Bożego z domem pielgrzyma. 17.08.2002 roku papież Jan Paweł II w czasie pielgrzymki do Polski poświęcił bazylikę i zawierzył cały świat Bożemu Miłosierdziu.

Warszawa.

Kaplica Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia przy ulicy Żytniej. Przebywała tu święta Faustyna. Tutaj też trwa nabożeństwo do Bożego Miłosierdzia.

Płock

W kaplicy Miłosierdzia Bożego (przy Starym Rynku) św. Faustyna miała pierwsze objawienie, tu powstała treść Koronki do Miłosierdzia Bożego.

FELICJA

Wspomnienie 27 kwietnia.

Męczennica z Nikomedii w czasach prześladowań Dioklecjana.

Imię Felicja jest poświadczone w XIV wieku. Obecnie w Polsce imię należy do rzadkich i popularność jego maleje.

W Wyszogrodzie (Wa) znajduje się jej relikwiarz z XVIII w.

Przedstawiona jest też na polichromii z XVII wieku w Tarnowicach Starych (Gl), obecnie dzielnicy Tarnowskich Gór.

FELICJAN

Wspomnienie 24 styczeń.

Męczennik, biskup, III wiek. Prawdopodobnie był pierwszym biskupem Foligno i apostołem Umbrii. Poniósł śmierć męczeńską w czasie prześladowań Decjusza wraz z bratem Prymusem.

Strzeże przed trzęsieniami ziemi.

Imię Felicjan, poświadczone w XV wieku, pojawiło się obok imienia Feliks i w postaci spolszczonej - Szczęsny. Obecnie w Polsce imię należy do rzadkich.

Spotykamy go w teatrach jezuickich w XVIII wieku. Według Pruszcza relikwie jego znajdowały się w krakowskich kościołach św. Idziego i Bożego Miłosierdzia. W Pakości (Gn) na ołtarzu z XVIII wieku jest rokokowy relikwiarz Świętego, w Brzostowie (Pr) znajduje się relikwiarz z wieku XVIII w kształcie trumienki.

FELICYTA

Wspomnienie 7 marzec.

Męczennica z czasów prześladowań przez Septyma Sewera w Kartaginie (obecnie Tunezja). Niewolnica, katechumenka umęczona wraz z Perpetuą, swoją panią oraz z trzema wyznawcami i katechistą. Ponieważ Felicyta była w ósmym miesiącu ciąży, a prawo zakazywało wykonywania wyroku na kobietach ciężarnych, poczekano aż urodzi się dziecko. Przed męczeństwem przyjęły chrzest. Zginęły rozszarpane przez dzikie zwierzęta i dobite mieczem.

Imię Felicyta pojawia się w XIX wieku, jest obecnie bardzo rzadkie, używane raczej w klasztorach.

W XVII wieku relikwie jej były w kolegium jezuickim w Kaliszu, według Pruszcza również w kościele św. Katarzyny w Krakowie.

Postać jej przedstawiona jest wraz z św. Perpetuą na polichromii z XVI w. w kościele w Małej (Ta). Obraz jej z XVIII w. znajduje się w kościele w Zagości (Ki).

FELIKS I ADAUKT

Wspomnienie 30 sierpień.

Najpewniej bracia, męczennicy rzymscy z III wieku, ponieśli śmierć w czasie prześladowań Dioklecjana. Według legendy do wiedzionego na śmierć kapłana Feliksa dołączył się Adaukt i obaj zostali zamęczeni.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce imię Feliks było rzadkie. Spotykane było na początku XIII w. Imię to obecnie należy do grupy imion licznie występujących, choć popularność jego nieco spada.

Święto Feliksa i Adaukta wymieniane jest w trzech najstarszych kalendarzach polskich pochodzących z XI wieku. Kult św. Feliksa i Adaukta przyjął się za czasów Kazimierza Wielkiego. Odbudował rotundę zamku na Wawelu spaloną i zdewastowaną w XIII w. i nadał jej w 1340 r wezwanie Feliksa i Adaukta. Ufundował też altarię ku ich czci.

Obok rotundy wawelskiej wezwanie św. Feliksa i Adaukta nosił kościół w Kowalach (Cz) koło Praszki. Obecnie pod tym wezwaniem jest kościół w Golejowie(Le), parafia Pławno - kościół z XVIII w. W 1914 roku były 2 kościoły pod tym wezwaniem.

Z roku 1477 pochodzi czteroskrzydłowy ołtarz z kościoła pw św. Barbary i śś. Feliksa i Adaukta we Wrocławiu, na którym towarzyszą św. Barbarze (obecnie w muzeum). Charakterystyczne jest, że głowy świętych znamionują pewne cechy słowiańskie, ubrani są w stroje średniowieczne, każdy ma torbę podróżną.

W Szreńsku (Pł) znajdowały się ich relikwie.

FELIKS I, PAPIEŻ

Był biskupem Rzymu od 268 do 273 roku. Grób jego znajduje się w Katakumbach Kaliksta.

Kościół pod wezwaniem Świętego znajduje się w Niedzieliskach (Ta). Przedstawiony jest na feretronie z XIX wieku w kościele w Wylatowie (Gn).

FELIKS III, PAPIEŻ

Wspomnienie 1 marzec.

Włoch, papież, V wiek. Działał w trudnych czasach sporów doktrynalnych z Konstantynopolem.

Przedstawiony jest w stallach z XVII wieku, w kościele Bożego Ciała w Krakowie i prawdopodobnie
w obrazie z XIX w. w Lądzie (Gn).

FELIKS Z CANTALICE

Wspomnienie 18 maj.

Włoch, XVI wiek, kapucyn, kwestarz, wspomagał najuboższych. Był analfabetą ale posiadał wielki dar słowa i niewątpliwy dar rady. Gromadził dzieci na placach i uczył je prawd wiary, układał dla nich specjalne pieśni. Jeden z najpopularniejszych osób ówczesnego Rzymu. Doradzał arystokratom i prawnikom Kurii papieskiej. Beatyfikowany w 1625r., kanonizowany w 1712 r.

Opiekuje się chorymi dziećmi. Patron sióstr felicjanek.

Kult św. Feliksa z Cantalice szerzą ojcowie kapucyni. Otaczany jest też szczególną czcią przez siostry felicjanki. Nazwa „felicjanki” została nadana siostrom, które modliły się przed słynącą łaskami figurą św. Feliksa w warszawskim kościele kapucynów.

Pod jego wezwaniem znajdują się kościoły w Warszawie - Marysinie Wawerskim (WP) i sióstr felicjanek w Krakowie.

Przedstawiony jest na ok. 15 wizerunkach. Należy tu wymienić wizerunki z XVIII wieku w kościołach kapucynów w Rywałdzie (To), Lubartowie (Lb) i Sędziszowie (Rz), gdzie przedstawiony jest w zwieńczeniu ołtarza z XVIII w. oraz na kielichu z XVIII w. Wizerunki jego znajdują się również w Prószkowie (Op) oraz w Leżajsku (Pr). W Krośnie na cmentarzu przy kościele kapucynów znajduje się oryginalna figura, przedstawiająca Świętego z bochenkiem chleba i przytulonym dzieckiem proszącym o jałmużnę. W Słubicach (Ło) jest jego figura z XIX w. Wybrane miejscowości związane ze św. Feliksem przedstawiono w rozdziale 3.

Kraków

Kościół kapucynów pw Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny z początku XVIII w., barokowy. Domek Loretański z pierwszej ćwierci XVIII w. W ołtarzu głównym obraz Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny sprzed 1703r. W kaplicy Matki Bożej Loretańskiej, w ołtarzu figura Matki Bożej z Dzieciątkiem z początku XVIII w., liczne cenne wota. Dawny kult Matki Bożej Loretańskiej

W ołtarzu bocznym z połowy XVIII w., rzeźba św. Feliksa z Cantalice z 1954 r. (w miejsce poprzedniej rzeźby z pierwszej połowy XVIII w.), przy ołtarzu są liczne wota.

         Dnia 10 V 1712 roku Klemens XI kanonizował św. Feliksa z Cantalice. Dekret papieski z 10 VIII zezwalał na odpust zupełny w uroczystość i przez całą oktawę. Dnia 1. X. 1712 r. odbyła się uroczystość
w Krakowie. Wilhelm Flaming wykonał 12 obrazów o życiu Świętego. Umieszczono je na ścianach kościoła. W ołtarzu wielkim ustawiono figurę Świętego. Paliło się 84 świec. Cały kościół wystrojono i oświetlono lampionami. Figurę Świętego z wosku ubraną w habit kapucyński zaniesiono do kościoła Mariackiego i stamtąd w procesji niesiono do kościoła kapucynów. Twórcą figury tej był ojciec Franciszek z Peseii, Włoch. W procesji wzięli udział: kapituła, rajcy, cechy i bractwa krakowskie oraz „ogromne tłumy ludzi”. Na czele procesji niesiono „chorągiew Świętego”.

         Po śmierci św. Feliksa olejem z lampy gorejącej przy jego grobie namaszczano chore dzieci i upraszano im zdrowie. Dlatego też w każdą rocznicę śmierci św. Feliksa (tj. 18.V.) Ojcowie kapucyni poświęcają olej dla namaszczania chorych dzieci.

Kronika krakowskiego klasztoru zanotowała wiele łask uzyskanych za wstawiennictwem świętego Feliksa. W ich liczbie - uzdrowienie księżniczki Lubomirskiej, urszulanki, siostry fundatora klasztoru kapucynów w Rozwadowie. Świadczyły o tym również liczne wota, które jednak w listopadzie 1847 roku zostały zrabowane. Są nowe wota. W 1937 roku usunięto tę figurę, bo była zbyt zniszczona. Obecna jest z roku 1954. Na zasuwie jest obraz św. Feliksa nieznanego autora.

         Dawny kult św. Feliksa z Cantalice, pochodzący z pierwszej połowy XVIII w., jest żywy do czasów obecnych. Szczególnie modlą się tutaj matki chorych dzieci, uzyskują za przyczyną Świętego wiele łask.

FELIKS Z NOLI

Wspomnienie 14 stycznia.

Syryjczyk, kapłan, III wiek. Bronił wiernych w czasie prześladowań Decjusza, zaskarbił sobie ich miłość.

Chroni przed skutkami krzywoprzysięstwa. Opiekun zwierząt domowych.

Według Pruszcza relikwie jego były w Krakowie, w kościele duchaczek, św. Tomasza.

Na stallach z wieku XVII są jego wizerunki w kościołach w Niepołomicach (Kr) oraz w Pułtusku (Pł). Obraz z XVIII wieku znajduje się w zwieńczeniu ołtarza bocznego w kościele w Skułach (Ło), a obrazy z XIX wieku są w Krośnie (Pr) i w Zembrowie (Dr). Rzeźby Świętego z XVIII wieku znajdują się w kościołach w Leżajsku (Pr) i w Warszawie Grodzisku (WP).

FELIKS WALEZJUSZ

Wspomnienie 20 listopad.

Francuz, XII wiek. Podobno, razem ze św. Janem z Mathy, miał być współzałożycielem Zakonu Od Wykupu Niewolników, późniejszych trynitarzy. Kult Jego zaaprobowany w 1666 r.

Kościół pod jego wezwaniem jest w Guzowie (Ło) a w Wiskitkach (Ło) wezwanie to nosi kaplica.
W 1914 roku był jeden kościół, którego był patronem.

Obraz jego znajduje się w głównym ołtarzu z XVII wieku w Tomaszowie Lubelskim (ZL), oraz
w kościele bonifratrów w Krakowie.

FIDELIS Z SIGMARINGEN

Wspomnienie 24 kwiecień.

Urodzony w Szwabii, XVII wiek. Po ukończeniu studiów (uzyskał dwa doktoraty) i okresie pracy
w charakterze wychowawcy synów arystokracji, przyjął święcenia kapłańskie i wstąpił do zakonu kapucynów. Prowadził pracę ewangelizacyjną wśród kalwinów. Zabity przez fanatycznych chłopów, czczony jest jako męczennik. Kanonizowany w 1746 r.

Rzecznik propagandy wiary, patron prawników.

Imię Fidelis poświadczone w XIV wieku, obecnie jest bardzo rzadkie, występuje jako imię zakonne.

Obrazy jego z XVIII w. znajdują się w kościołach w Żdżarach (Kl) i Sędziszowie (Rz). Wizerunek jego jest też w katedrze w Łomży.

Imię św. Fidelisa nosiło kolegium w Łomży.

FILIP APOSTOŁ

Wspomnienie 6 maj.

Urodził się w Betsajdzie w Galilei, I w. Wezwany został przez Chrystusa nazajutrz po św. Piotrze i Andrzeju. Po Wniebowstąpieniu Pana Jezusa głosił Ewangelię we Frygii, w Azji Mniejszej, został też tam, w Heriapolis, pochowany.

Był patronem kramarzy, pilśniarzy i kapeluszników.

Imię Filip, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce, spotykało się dość często. Znane jest od średniowiecza, poświadczone w XIV wieku. Imię to obecnie należy do grupy imion licznych, popularność jego bardzo rośnie.

Święty Filip przedstawiony jest na ok. 30 wizerunkach, niektóre z nich opisano w rozdziale 3.

O nim jest powiedzenie: „Wyrwał się jak Filip z konopi”. Na św. Filipa miała być siana tatarka.

Od imienia Filip wzięło swoją nazwę 34 miejscowości.

FILIP I JAKUB

Wspomnienie 6 maj.

Apostoł Filip posiada wspomnienie połączone ze wspomnieniem apostoła Jakuba Mniejszego (Młodszego).

Mądrość ludowa Wielkopolski mówi: „Pszczołom posmaruj dziurki w ulu mlekiem owczym około świętych Filipa i Jakuba, tedy będą prędzej roiły”.

Jest przysłowie:

Filipa i Jakuba gdy dzień zimny będzie,
Nic gorszego dla zboża, plenności nie będzie.

Pod tym wezwaniem jest 10 kościołów: parafialne - Skomlin (Cz), Gozdowo (Gn), Bukownica (Kl), Żory (Kt), Osielec (Kr), Rogów Opolski (Op), Obkas (Pe), Mystków (Ta) oraz filialne w miejscowościach Koza Wielka (Kl) i Sękowa (Rz).

Święci Apostołowie Filip i Jakub przedstawieni byli na płaskorzeźbie z XV w., w kościele w Łączy koło Gliwic, (który spłonął w 1994). W rozdziale 3 podano wybrane wizerunki Świętych Apostołów.

FILIP NERI

Wspomnienie 26 maj.

Włoch, XVI wiek, założyciel zgromadzenia filipinów. Po przyjęciu kapłaństwa założył stowarzyszenie księży z którego powstało zgromadzenie filipinów - Kongregacja Oratorium św. Filipa Neri. Powstały tu inicjatywy nowoczesnych metod duszpasterskich: ćwiczeń duchowych, nauczania katechizmu, wykorzystywania teatru, koncertów, prowadzenie pielgrzymek. Był doradcą papieży. Przyczynił się do ożywienia studiów, odkryć archeologicznych. Jest najwybitniejszym kierownikiem duchowym wszystkich czasów a zarazem jednym z najbardziej wesołych świętych. Beatyfikowany w 1615 r., kanonizowany w 1622 r.

Święty Filip Nereusz żywo interesował się katolicyzmem w Polsce. Podjął próbę założenia kolegium polskiego w Rzymie.

Królewicz Władysław IV przywiózł do Polski jego relikwie. Jan Kazimierz i Maria Ludwika ufundowali w Warszawie kaplicę zamkową ku jego czci. Do jego czcicieli należał Michał Korybut Wiśniowiecki i wojewoda poznański Łukasz Opaliński. W XVII i XVIII w. drukowano w Polsce wiele żywotów i sentencji, upowszechnia się utwory muzyczne i teksty modlitw powstałych ku jego czci. Filipini dedykowali św. Filipowi Neri ołtarze i kościoły (Borek Wielkopolski (Po), Gostyń (Po), Biechowo (Gn), Studzianna (Ra), Poznań - Śródka, Tomaszów (Łd).

Kult św. Filipa Neri trwa do dziś. W 1995 r. w 400 rocznicę jego śmierci odbyły się uroczystości
w Gostyniu (Po), Studziannej (Ra), Tarnowie, Bytowie (Pe), Radomiu, Tomaszowie Mazowieckim (Łd) i Krakowie.

Istnieje 7 kościołów i kaplic pod jego wezwaniem. Obchodzone są 2 odpusty dodatkowe. W 1914 r. był patronem 2 kościołów. Notujemy 22 wizerunki jemu poświęcone. Wybrane miejsca gdzie się znajdują podano
w rozdziale 3.

Gostyń. (Po)

Miasto nad dopływem Obry, Kanią. Wieś wzmiankowana w XIII w., uzyskała też w XIII wieku prawa miejskie. Filipini przybyli tu w trzeciej ćwierci XVII w.

Parafia erygowana w XIII w. Kościół filipinów na „Świętej Górze” pochodzi z przełomu XVII i XVIII w. Dawny kult Matki Bożej Gostyńskiej, Świętogórskiej Róży Duchownej.

W początkach XVI w. istniała na „Świętej Górze”, 2 km od Gostynia, kaplica. Zbudowany na tym miejscu kościół rozbudowano w XVII w. Budowę obecnego kościoła rozpoczęto w XVII w., w XVIII wieku ukończono. W kolumnowej fasadzie, w bocznych polach są nisze z rzeźbami z ok. 1723, rzeźba św. Filipa Neri.

Przy drodze ku kościołowi znajduje się kaplica z cudownym źródłem.

Na polichromii z XVIII wieku (1746), w polach kopuły, pokazano sceny z życia św. Filipa Neri:

-        św. Filip opuszcza dom rodziców,

-        kazanie św. Filipa w rzymskim kościele dominikanów,

-        chrzest poganina,

-        audiencja u papieża, Grzegorza XIII, (z domniemanym autoportretem malarza, sygnaturą i datą);

-        wizja św. Filipa,

-        cuda św. Filipa,

-        śmierć św. Filipa,

-        apoteoza św. Filipa.

W stiukowym ołtarzu głównym z XVIII wieku są rzeźby świętych Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty, Ignacego Loyoli i Filipa Neri. W ołtarzu bocznym z XVIII wieku znajduje się obraz św. Filipa z XIX w.

Gostyń jest miejscem szczególnego kultu św. Filipa Neri. Stworzono tu grupę Jego czcicieli. Tutaj w 1995 roku odbyły się główne uroczystości związane z 400-leciem śmierci Świętego.

Studzianna (Ra)

Wieś jest położona na południowy zachód od Nowego Miasta nad Pilicą, przy drodze lokalnej Odrzywół - Inowłódz.

Parafia prowadzona przez księży filipinów została ustanowiona w XIX wieku. Pierwszy kościół filipinów powstał w 1673 r. Po spaleniu w 1730 roku zbudowano obecną świątynię pw św. Filipa Neri i św. Jana Chrzciciela, która ma tytuł bazyliki. – W ołtarzu głównym jest obraz Matki Bożej Studziańskiej, przedstawiający Świętą Rodzinę przy posiłku. Obraz koronowany w 1968 r,

Obrazy św. Filipa Neri są w kościele w ołtarzu bocznym z 2 ćw. w. XVIII znajduje się osiemnastowieczna kopia obrazu Guido Reniego, a w klasztorze obraz św. Filipa Nereusza trzymającego winorośl z podobiznami filipinów, z w. XVIII, odnowiony w 1832 r. Obchodzony jest odpust św. Filipa Neri.

FILOMENA

Wspomnienie 11 sierpień.

Męczennica rzymska zmarła w 303 roku. Szczątki jej znaleziono w Rzymie w katakumbach św. Pryscylli.

Imię Filomena pojawia się w XIX wieku, jest rzadko spotkane, popularność jego maleje.

Pod wezwaniem św. Filomeny jest kaplica w Kobyłce (WP) oraz kościół w Gniechowicach (Wr).
W 1914 r. wezwanie jej nosił jeden kościół. Św. Filomena przedstawiona jest na 10 wizerunkach.
W Chrząstawie Wielkiej (Wr), w polu środkowym ołtarza bocznego jest jej obraz z XIX wieku.

Pod jej imieniem utworzono w XX wieku w Tarnowie dom dla pielęgnowania nieuleczalnie chorych.

Gniechowice (Wr)

Wieś przy szosie Wrocław - Świdnica. Wieś wzmiankowana w XIII w. Od XIV wieku w posiadaniu rodów niemieckich.

Kościół parafialny pw św. Filomeny wzmiankowany w 1299 roku, obecny pochodzi z końca XV w. W pierwszej połowie XIX w. był pod wezwaniem św. Marcina, od 1853 roku ponownie pod wezwaniem św. Filomeny.

W polu głównym ołtarza głównego z 1853 roku jest obraz św. Filomeny z tegoż czasu. W antepedium, również z 1853 r., płaskorzeźba w owalu przedstawia św. Filomenę spoczywającą na łożu.

FLORENCJUSZ

Wspomnienie 7 listopad.

Biskup Strasburga, żył prawdopodobnie na przełomie VI i VII w. Kult jego rozpoczął się wkrótce po jego śmierci.

Był orędownikiem w chorobach dróg moczowych

W średniowieczu imię jego używane było przez duchownych, odnotowane już w XII wieku. Obecnie w Polsce imię to nosi parę osób.

Występuje w kalendarzu z XVIII w.:

7 listopada - św. Florencjusza biskupa

Florenty objeżdżając swych dyecezjanów,
Gdy niebo poruszyło wodnistych bałwanów
Zmokł do nitki. Cóż czyni? Biskupie swe szaty
Powiesił na promieniu słońca, miasto łaty.

FLORIAN

Wspomnienie 4 maj.

Pochodził z Lauriacum (dziś Lorch w Austrii), III wiek. Był urzędnikiem cesarskim. Wstawia się za prześladowanymi chrześcijanami w czasie prześladowań Dioklecjana. Utopiono go za karę w rzece Enns.

Patron Krakowa. Patron Chorzowa. Drugorzędny patron diecezji katowickiej.

Orędownik w czasie pożaru. Chroni przed powodzią, przed suszą i posuchą, sprzyja dobrym urodzajom. Patron strażaków, kominiarzy, hutników, kowali, portowców. Uznawany bywa też za patrona gospodarki komunalnej.

Imię to należało do licznie spotykanych w średniowieczu, poświadczone od XIII wieku. Pojawiło się bardzo wcześnie wraz z kultem św. Floriana. Od XIII wieku imię Florian pojawia się jako imię chrzestne. Dzień św. Floriana miał znaczenie gospodarcze, związane były z nim terminy, spotkania, powinności i dokonywania sprzedaży. Obecnie imię to należy do dość częstych ale popularność jego bardzo maleje.

Biskup krakowski Gedko studiował w Padwie z kolegą, który później został papieżem. Legenda mówi, że gdy biskup prosił papieża o jakieś relikwie, ten udał się do miejsca w kościele gdzie spoczywali święci męczennicy Wawrzyniec, Stefan i Florian. Święty Florian wysunął z grobu rękę z kartką, na której złotymi literami było napisane: „Ja chcę do Polski”.

Papież Lucjusz III przekazał do Krakowa relikwie św. Floriana. Biskup krakowski Gedko dokonał
w 1184 roku uroczystego przejęcia relikwii na Kleparzu (wówczas wsi pod Krakowem). Stąd przeniesiono je do katedry na Wawelu i umieszczono w ołtarzu głównym, który stał się miejscem złożenia relikwii męczenników i najstarszym miejscem pielgrzymkowym diecezji krakowskiej, pielgrzymki przychodziły tu od XIII wieku.

Na Kleparzu wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Floriana i umieszczono tam część relikwii Świętego.

W tym samym czasie miejscem kultu stało się opactwo cystersów w Koprzywnicy (Sa), kult stąd przeniósł się do innych kościołów cystersów; w Byszewie (Pe), Sulejowie (Łd), Wąchocku (Ra).

Kult św. Floriana rozszerzył się w diecezji krakowskiej na przełomie XII i XIII w., a w drugiej połowie XIII w. przejęły go inne diecezje.

W ciągu XIII wieku nabożeństwo do św. Floriana jednak osłabło; rozwijał się kult św. Stanisława a również św. Jacka. Wznowienie kultu zawdzięczać należy kardynałowi Oleśnickiemu, który w 1436 roku ogłosił św. Floriana współpatronem Królestwa Polskiego oraz patronem Katedry Wawelskiej, diecezji krakowskiej wraz ze św. Stanisławem.

Kult św. Floriana wzmógł się znacznie w Polsce po roku 1538, kiedy to pożar strawił całą dzielnicę Krakowa, Kleparz, a ocalał jedynie kościół św. Floriana. Legenda mówi, że widziano wówczas postać Świętego przed kościołem zalewającego budowlę wodą. Odtąd zaczęto go czcić w całej Polsce jako patrona od ognia i jako opiekuna straży pożarnej. Dlatego jego ołtarze, obrazy i figury widoczne są wszędzie: w kościołach, na bramach miast i na placach.

Pierwsze ślady tej czci można spotkać na drzeworycie z 1506 r. Ikonografia polska najczęściej przedstawia też św. Floriana jako rzymskiego oficera z naczyniem z wodą do gaszenia ognia lub wprost gaszącego ogień w czasie pożaru domów czy też kościoła. Trzeba bowiem pamiętać, że pożary należały do XIX wieku do najpospolitszych plag, nawiedzających przeważnie drewniane osady polskie. Jako przykład zaufania do św. Floriana jako patrona od ognia można przytoczyć wyznanie z 1674 roku: „Pożar ogarnął Warszawę, także na klasztor sióstr karmelitanek się przerzucił. Siostra konwerska, staruszka Magdalena od św. Krzyża, gdy nie było nikogo, ani wody zaczęła wołać z płaczem: św. Florianie, zalewaj, zalewaj, bo ja nie mam czym. Cudowną sprawą Boską i św. Patrona przyczyną, że ów ogień jako woda spłynął z dachu na ziemię, a dach przestał gorzeć, czego i siostry patrzące na to, i świeccy byli świadkami. Po tym przypadku i uspokojeniu się ognia, poszłyśmy zaraz do chóru na „Te Deum”. Podczas owego strasznego ognia pogorzały prawie wszystkie domy, które były na przedmieściu naszym Krakowskim, blisko klasztoru naszego”.

Do czasów obecnych na facjatach wielu domów na Śląsku można zobaczyć kapliczki z figurą św. Floriana.

Od początku XVI wieku w dniu 4 maja wyruszała wspaniała procesja z Katedry Wawelskiej do kościoła pw św. Floriana na Kleparzu. Na drzeworytach mszałów i brewiarzy diecezji krakowskiej tego stulecia występują święci Stanisław i Florian jako dwaj naczelni patronowie katedry i diecezji. Jedna z dodatkowych zwrotek (XVI w.) do pieśni „Bogurodzica” prosi o wstawiennictwo św. Floriana:

         Święty Florianie,
         Nasz miły patronie,
         Proś za nami Gospodyna,
         Paniej Maryjej Syna.

U schyłku Rzeczpospolitej Obojga Narodów nie było wioski czy kościoła, gdzie by nie stała figura bądź obraz tego powszechnie czczonego Świętego.

Diecezja warmińska wprowadza święto 4 maja dopiero w 1725 roku.

Kult polskiego Patrona budził przez wieki duże zainteresowanie w opactwie St. Florian w Austrii, ognisku czci św. Floriana noryckiego. Nie posiadając relikwii klasztor kilkakrotnie daremnie starał się w Krakowie o uzyskanie cząstki wawelskiej relikwii Floriana. Dopiero w 1736 roku biskup krakowski J. Lipski odstąpił część relikwii św. Floriana, radośnie i uroczyście przyjętych w klasztorze austriackim.

W Wielkopolsce kult świętego, jako patrona strażaków ożywił się w XIX w.

Dzień św. Floriana jest uroczyście obchodzony jako „Święto Hutnika” oraz jako święto Straży Pożarnej. Szczególnym kultem otaczają go też kominiarze.

W poezji XX wieku, w wierszu ks Jana Twardowskiego, Święty ma szczególne zadanie związane
z pożarem:

Święty Florianie
proszę wołam
ugaś serce co wybucha jak pożar
niech kocha wśród gór i dolin
równie szybko jak powoli.

Pod jego wezwaniem są 92 kościoły, obchodzonych jest 7 dodatkowych odpustów. Przedstawiony jest na ok. 390 wizerunkach. Wybrane przykłady podano w rozdziale 3.

48 miejscowości zapożyczyło swoją nazwę od św. Floriana.

Z dniem jego związane jest przysłowie:

         „Kiedy poleje na świętego Floriana
         potrwa jeszcze czas jakiś pogoda zakichana”.

Kraków

Pamiątki dawnego kultu św. Floriana można oglądać do dziś. Główna brama wjazdowa do miasta to brama Floriańska, znajduje się na niej płaskorzeźba św. Floriana, przedstawiająca go jak gasi pożar. Na piętrze Bramy Floriańskiej jest kaplica z XIX w., w jej ołtarzu znajduje się figura św. Floriana. Do Rynku prowadzi ulica Floriańska. Figurę Świętego możemy zobaczyć również na kamienicy przy ul. Grodzkiej.

W archikatedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu są dwie figury św. Floriana: - w konfesji św. Stanisława (1628-30) oraz w kaplicy Zygmuntowskiej marmurowa sprzed 1529 r.; - w skarbcu znajduje się monstrancja o retabulum w kształcie słońca, z kutymi postaciami św. Stanisława bpa, św. Mikołaja, św. Wojciecha i św. Floriana na stopie, z figurami aniołów, po bokach trzonu i z kwiatami z wielobarwnej emalii wokół puszki; barokowa, wg napisu dar bpa Mikołaja Oborskiego w 1685 r., u szczytu krzyżyk wysadzany brylantami, wg tradycji po Annie Jagiellonce.

Relikwiarze: 1. Św. Floriana w kształcie puszki, zdobnej na ściankach lanymi postaciami biskupów i aniołów w gotyckich wnękach - dar królowej Zofii Jagiełłowej z lat 1422-61 z przeznaczeniem na czaszkę św. Stanisława, po 1504 r. używany na przechowywanie czaszki św. Urszuli, od w. XVII czaszki św. Floriana; - 2. Św. Floriana w kształcie ręki, sprawiony 1 ćw. w. XVII, odnowiony w 1691 r. przez wykonawców testamentu bpa Mikołaja Oborskiego; na palcach pierścienie przeważnie z okresu demonstracji polityczno - religijnych przed powstaniem 1863 r.

Kł kolegiacki, Bazylika pw św. Floriana, ul. Warszawska 1 b.

Według legendy woły ciągnące wóz z relikwiami Świętego zatrzymały się na Kleparzu. Ruszyły gdy książę i biskup ślubowali zbudowanie na tym miejscu kościoła.

Parafia erygowana w XII w., była to parafia podmiejska. W 1360 roku Kleparz, nazywany wówczas Florencją, został miastem na prawie niemieckim, a kościół farą. Za panowania Kazimierza Sprawiedliwego kościół otrzymał godność kolegiaty. Po kościele romańskim z XII wieku wybudowano trójnawowy kościół gotycki w XIV w. Odbudowany był po pożarach w XVI wieku w stylu renesansowym. Obecny kościół pochodzi z drugiej połowy XVII w. Na fasadzie kościoła, w niszy między wieżami, umieszczona jest figura św. Floriana z wapienia pińczowskiego. Polichromia z 1963 r., na sklepieniu nawy głównej, w owalnym medalionie scena Sprowadzenie relikwii św. Floriana.

W ołtarzu głównym z XVII w., bogato zdobionym z bramkami, kolumnami, rzeźbami znajduje się obraz św. Floriana, u dołu jest napis: „Jan Tribius pinxit Cracoviae A.D. 1686”. Święty przedstawiony jest w czapce książęcej, na sztandarze orzeł polski z koroną, na dole kościół św. Floriana.

Obrazy z XVII w. olejne w kartuszach malowane na drzewie przedstawiają legendarne sceny z życia św. Floriana:

-        męczeństwo,

-        orły strzegą ciała,

-        sen Walerii, która odnalazła ciało Świętego i pochowała je,

-        cudowne źródło, które wytrysnęło dla napojenia wołów wiozących ciało Świętego,

-        papież z polskimi posłami w kościele św. Wawrzyńca w Rzymie,

-        adoracja św. Floriana (przez księcia Kazimierza Sprawiedliwego i bpa Gedkę).

W zapleckach stall, w medalionach są obrazy olejne na drzewie, są tu też sceny z życia św. Floriana:

-        posłowie polscy u papieża,

-        przejazd przez morze,

-        na łąkach Kleparza,

-        złożenie trumny w kościele św. Floriana,

-        adoracja św. Floriana,

-        zwłoki strzeżone przez orła,

-        zrzucenie z mostu na Anizie,

-        sąd Akwiliana,

-        biczowanie św. Floriana,

-        pierwsze przesłuchanie u Akwiliana,

-        cudowne uzdrowienie opętanej.

W kościele znajdują się relikwiarze: w kształcie ręki z relikwiami Świętego, późnogotycki, z końca wieku XV, odnowiony w 1903 r. (podstawa z ażurowym cokolikiem i kwiatonową koronką, na palcach trzy pierścienie z w. XVII); i drugi z 2 poł. w. XIX, posrebrzany.

Monstrancja promienista późnobarokowa z datą 1757, odnowiona w 1902 r., z figurką św. Floriana w miejsce trzonu, kameryzowana, na stopie przedstawienia w medalionach: św. Jan Kanty; widok kolegiaty św. Floriana.

Pacyfikały: 

- 1. Późnogotycki, z końca w. XV, zapewne wyrób krakowski, restaurowany w XVIII wieku, krzyż o trójlistnych zakończeniach ramion, z odlewaną figurką Chrystusa na tle rytowanego żywego drzewa krzyża i plakietkami z symbolami ewangelistów na awersie, na rewersie Vir Dolorum i rozetki z rubinami; sześcioboczny kapliczkowy nodus z figurkami śś. Katarzyny, Mikołaja, nieokreślonego bpa, oraz dodanymi w XVIII wieku, Matki Boskiej Bolesnej, śś. Floriana i Jana Kantego, na stopie w 4 polach sceny Hołdu Trzech Króli, w pozostałych śś. Krzysztof, Juda Tadeusz, w wąskich polach pośrednich adorujące anioły; 

- 2. Z relikwiami św. Floriana, rokokowo - klasycystyczny, o owalnej stopie z XVIII wieku, i krzyżu z 1 poł. XIX w. o trójlistnych zakończeniach ramion z gałkami i płaskimi rozetkami.

W XVIII wieku pisano o kościele św. Floriana:

„...sławnie wiernej pamięci król Jagiełło teologom Akademii Krakowskiej ten kościół podał.... Mają relikwie świętych sług Bożych ... fistuła od ramienia z ręki prawej św. Floriana, żołnierza i męczennika, patrona polskiego, uczciwie w srebro oprawną, a tę w każdy poniedziałek wystawiają na ołtarz wielki przez rok, gdy się odprawuje wotywa o tym świętym. Jest jeszcze druga relikwia tego patrona, albo raczej ramię w pontyfikale srebrnym....Jest jedna świeca z wosku gruba na kształt słupa, na siedem łokci zrobiona, i pod Krucyfiksem z dawna pośrodku kościoła postawiona, którą tylko raz do roku palą przy Mszy św., która się odprawuje o Trójcy Przenajświętszej w Poniedziałek Przewodni z wystawieniem Najświętszego Sakramentu, a to na pamiątkę ognia zbyt wielkiego, który był roku 1528 w dzień św. Marka. Gdy ten pożar począwszy od św. Gertrudy na wale, św. Mikołaja kościół i okoliczne przedmieście; Powiśle, Kleparz, Biskupie, część Garbarzów, w Krakowie zaś nową bramę i św. Mikołaja ulicę aż do rynku i insze aż do świeckiej bramy, wszystko w perzynę obrócił; tegoż roku, w tym pożarze był widziany św. Florian na powietrzu z naczyniem wody, zalewając kościół pod jego tytułem zmurowany; po tym widzeniu ten pożar ogniowy zaraz ugasł, za co Panu Bogu po dziś dzień w Poniedziałek Przewodni przy Mszy św. Obywatele z postronnymi ludźmi i św. Florianowi dziękują; ofiaruje się tu wiele ludzi w tych podobnych nieszczęściach i uciekają się do św. Floriana, a bywają pocieszeni, jako wielkie wota i rejestry kościelne dają znać”.

Od XVI wieku w dzień św. Floriana szła z Wawelu procesja do kościoła św. Floriana. Kontynuowane są nabożeństwa ku czci św. Floriana; w poniedziałki odprawiana jest Msza św. z odczytaniem litanii do św. Floriana i błogosławieństwem relikwiami. Uroczystości odpustowe rozpoczynają się 40 godzinnym nabożeństwem. Msze św. z udziałem kominiarzy i strażaków odprawia biskup.

W kościele św. Floriana trwa dawny, od XVI w., kult Matki Bożej przy cudownym obrazie Najświętszej Maryi Panny Niepokalanego Poczęcia.

W latach 1949-1951 wikariuszem był tutaj ks. Karol Wojtyła. W 1984 roku jako papież Jan Paweł II, skierował tam pismo z okazji 800-lecia kultu św. Floriana.

Koprzywnica (Sa)

Wieś nad dopływem Wisły, Koprzywianką leży 16 km na pd. - zach. od Sandomierza. Było tu opactwo cystersów, pochodzące z XII - XIX w. Pozostał po nim zespół klasztorny z XVII w. Prawa miejskie Koprzywnica posiadała od XIII do XIX w.

Parafia istniała w XIII w. Pocysterski kościół parafialny pw św. Floriana z XIII wieku rozbudowany został w XVI, XVII i XVIII w. Na szczycie fasady kościoła znajdują się posągi Najświętszej Maryi Panny Niepokalanego Poczęcia oraz świętych Floriana, Benedykta i Bernarda. Główny ołtarz z XVII wieku ozdobiony czterema złocistymi kolumnami posiada obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Syn Boży bierze swoją Matkę do nieba. Towarzyszą Jej dwaj aniołowie trzymający koronę i berło. U dołu obrazu przedstawieni są klęczący św. Benedykt ze srebrnym pastorałem i św. Florian ze srebrną dzidą. Twarze świętych są portretami osób współczesnych malarzowi; opata i króla Jana Kazimierza. Wśród współczesnych ołtarzowi rzeźb w polu bocznym przedstawiony jest św. Florian.

Kościół św. Floriana jest jednym z pierwszych kościołów mających tego patrona. Został konsekrowany około 1187 roku. Po kasacie cystersów zaginęły relikwie św. Floriana. W 1995 roku uzyskano z Krakowa relikwie Świętego. Wybito medal z napisem na otoku: „Chroń nas od ognia”, herbem Koprzywnicy (Baranek Wielkanocny) i datą otrzymania praw miejskich - 1262 r. Na rewersie znajduje się sylwetka kościoła św. Floriana i napis: „Koprzywnica zawsze wierna Bogu”.

Kult św. Floriana przetrwał do dziś, w odpuście bierze udział Straż Pożarna.

Z Koprzywnicy kult św. Floriana przeniósł się do opactw w Sulejowie (Łd), Wąchocku (Ra) i do Byszewa (Pe).

FORTUNAT

Wspomnienie 14 października.

Biskup Todi, VI wiek, słynął cudami.

Imię Fortunat poświadczone w XV wieku, obecnie jest rzadkie ale popularność jego wzrasta. Spotykane było wśród zakonników.

W Stawiskach (Łż) kościół franciszkański nosił wezwanie św. Fortunata, obecnie jest pw św. Antoniego, znajduje się tam obraz św. Fortunata z XVII w.

Pruszcz podaje, że relikwie św. Fortunata znajdują się w krakowskich kościołach św. Barbary
i karmelitów „Na Piasku”. Relikwie jego w relikwiarzu z XVII w. znajdują się w Lipiach (Wa), a z XVIII wieku w Duczyminie (Pł) i Wolbórzu (Łd). Relikwie Świętego były też w Szreńsku (Pł). W kościele w Krzeszowie (Le), w kaplicy św. Wacława jest skrzynka z relikwiami św. Fortunata z 1781 roku. Pacyfikał z XVIII w. znajduje się w krakowskim kościele misjonarzy na Stradomiu.

FRANCISZEK Z ASYŻU

Wspomnienie 4 październik.

Święto Stygmatów św. Franciszka 16 wrzesień.

Włoch, XII/XIII wiek. Założyciel Zakonu Braci Mniejszych (franciszkanie) i zakonu klarysek, założył też franciszkański III zakon świeckich i regularne męskie i żeńskie, oparte na III regule. Po wesołej młodości, po służbie w wojsku zaczął prowadzić życie pełne modlitwy. Opiekował się chorymi, biednych wspomagał jałmużną. Uzyskał zgodę papieża dla tego sposobu życia i na głoszenie pokuty. Otrzymał święcenia diakonatu. Zaczął organizować pierwsze klasztory. Uzyskał na soborze Laterańskim IV zatwierdzenie reguły zakonnej. Nad jej udoskonaleniem pracował do końca życia. Zakon w tym czasie liczył już wiele tysięcy braci, był podzielony na prowincje. Święty Franciszek otrzymał stygmaty Męki Pańskiej. Urządził w kościele pierwszą szopkę - Stajenkę Betlejemską. Kanonizowany w 1228 r., dwa lata po śmierci.

Rzecznik tolerancji wynikającej z ducha miłości. Opiekun biednych, pomaga w bólach głowy, patron akcji katolickiej, działań socjalnych, patron ekologów, zoologów, ornitologów, kupców, tapicerów, dawniej patron handlarzy lnem.

Imię Franciszek w Polsce występuje od XIII wieku. Obecnie należy do często spotykanych
a popularność jego rośnie.

Kult św. Franciszka zaczęli szerzyć franciszkanie, którzy założyli konwent we Wrocławiu w 1236 roku a w Krakowie w 1239 roku. W XIII wieku posiadali już 30 konwentów. W XV i XVI w. kult św. Franciszka szerzyły zakony żebrzacze. W historii Zakon rozrastając się przechodził wiele przeobrażeń. W XV w. franciszkanie Bernardyn ze Sieny i Jan Kapistran zapoczątkowali odłam o zaostrzonej regule, tzw obserwantów, w Polsce zwanych bernardynami. Z obserwantów w XVI wieku wyłonił się zakon kapucynów. Także w XVI wieku Piotr z Alkantary i Jan Józef od Krzyża byli reformatorami zakonu franciszkańskiego i ich w Polsce nazywano franciszkanie reformaci. Ostatecznie dziś w Polsce z duchowości św. Franciszka wywodzą się:

1. Zakon Braci Mniejszych;

2. Zakon Żeński Kontemplacyjny – klaryski;

3. Zakon franciszkański świeckich (Patronem III zakonu jest Ludwik IX. Król Francji).

I Zakon Braci Mniejszych w Polsce dzieli się na:

 - franciszkanie (obejmuje bernardynów i reformatów) – 6 prowincji;

 - franciszkanie konwentualni – 3 prowincje

 - kapucyni – 2 prowincje

Święto Stygmatów w szczególnej czci miał biskup Zbigniew Oleśnicki.

W XVII w. św. Franciszek z Asyżu został ogłoszony patronem pobrzeża kaszubskiego.

Bractwo Paska św. Franciszka zostało założone w Krakowie w 1587 roku. Również w XVI wieku powstało we Lwowie, Gnieźnie, Kalwarii Pacławskiej (Pr). Członkami jego byli królowie Zygmunt III
i Władysław IV. Z końcem XVI w. Bractwa Paska św. Franciszka powstały również przy kościołach bernardynów w Poznaniu, Warszawie, Lublinie, Kalwarii Zebrzydowskiej (Kr) i Bydgoszczy. Bractwa zostały skasowane w 1783 roku ale renesans ich nastąpił w XIX w.

W XX wieku również odnowił się kult św. Franciszka. Przykładem może być kościół franciszkanów pw św. Antoniego w Przemyślu, gdzie działa Franciszkański Zakon Świeckich. Poniedziałki poświęcone są tam św. Franciszkowi. Po Mszy św. odmawiane są specjalne modlitwy i odbywa się ucałowanie jego relikwii. Innym przykładem mogą być Franciszkańskie Spotkania Młodych oraz Marsze św. Franciszka prowadzone przez młodzież skupioną w organizacji Młodzieży Franciszkańskiej. Podobnie na Górze św. Anny (Op) odbywają się tygodniowe spotkania młodzieży pod Jego patronatem.

Najstarsze wyobrażenie św. Franciszka z Asyżu spotykamy w klasztorze klarysek we Wrocławiu na pieczęci z XIII wieku, tamże znajdował się też tetraptyk z XIV w., na którym widnieje postać Świętego podobnie jak i na poliptyku w Toruniu z XIV w. Z XV wieku pochodzą wizerunki w krakowskim kościele franciszkanów, w kościołach w Szadku (Wł), Chełmnie (To), Łopniewie (Kr), Starym Bielsku (BŻ).

Pierwszym miejscem w Polsce poświęconym św. Franciszkowi w łasce stygmatów jest Alwernia (Kr).

Pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu notujemy 108 kościołów i kaplic w tym 8 pod wspólnym wezwaniem, obchodzone są 23 odpusty dodatkowe.

Pod wezwaniem Stygmatów św. Franciszka jest 7 kościołów i kaplic.

Przedstawiony jest na ok. 700 wizerunkach. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Od imienia Franciszek swoją nazwę wzięło 78 miejscowości.

Ze świętem św. Franciszka z Asyżu lud wiązał przysłowia:

         „Na świętego Franciszka chłop w polu już nic nie zyska”.

         „Na świętego Franciszka odlatuje pliszka”.

Kraków

Kościół i klasztor franciszkanów, pl. Wszystkich Świętych 5. Bazylika mniejsza (od 1920 r.), pod wezwaniem Świętego Franciszka z Asyżu. Kościół konsekrowany był w 1269 roku. Jest to pierwszy kościół bazylikowy pod wezwaniem św. Franciszka. Na budowę kościoła łożył fundusze Bolesław Wstydliwy. Pruszcz podaje, że został on „od Bolesława Pudyka monarchy polskiego fundowany roku pańskiego 1257”, (wkrótce po śmierci Świętego Franciszka, zmarłego w roku 1226 dnia 4 października).

W kaplicy Matki Bożej Bolesnej, w ołtarzu z drugiej połowy XVII w. (z nieistniejącego kościoła św. Michała), zainstalowany jest cudowny obraz Matki Bożej Bolesnej z początku XVI w. Dawny kult Matki Bożej Bolesnej, Smętnej Dobrodziejki, sięgający XV w. Przed obrazem tym modlił się często kardynał Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. W kaplicy bł. Salomei w ołtarzu z XVIII w., obraz wizji bł. Salomei, na mensie relikwiarz bł. Salomei z XVII w. W kaplicy Męki Pańskiej złożone jest ciało bł. Anieli Salawy. Kościół rozbudowany był w XIV i XV., a gruntownie przebudowany w XVII w. Świątynię zniszczył ogień w 1850 roku, została odbudowana gruntownie i odrestaurowana w latach 1850 - 1912.

Polichromia w nawie, gotycka z ok. poł. w. XV, scena Stygmatyzacji św. Franciszka (w 3 przęśle). Witraże projektu Stanisława Wyspiańskiego, w prezbiterium na jednym z nich postać św. Franciszka.

W głównym kamiennym ołtarzu z XIX w. widzimy Apoteozę św. Franciszka. W nawie znajdują się obrazy z XIX wieku, związane z historią franciszkanów:

-        nadanie reguły franciszkanom,

-        sprowadzenie franciszkanów do Polski,

-        śluby zakonne św. Kingi i bł. Jolanty,

-        nawracanie pogan przez dominikanów i franciszkanów,

-        śmierć św. Franciszka w asyście chórów anielskich (ten obraz jest z XVII wieku.).

W kościele znajduje się relikwiarz barokowy z w. XVIII, drewniany w kształcie rąk. Monstrancja barokowa z 2 tercji XVII w., restaurowana w 1965 r., dekorowana emalią (obecnie usuniętą), z figurkami Najświętszej Panny Maryi Niepokalanie Poczętej, św. Franciszka z Asyżu na trzonie oraz świętych Antoniego Padewskiego i niewiadomego franciszkanina na stopie. Kielich w stylu regencji z 1 ćw. XVIII w., z postaciami: śś. Franciszka, Antoniego Padewskiego oraz bł. Jakuba Strepy (?), na koszyczku. Puszka na oleje barokowa z 1 poł. w. XVII, z rytą postacią św. Franciszka na czarze. Puszka z 1700 r., fundacji Stefana Opatkowskiego, gwardiana krakowskiego, ostatnio restaurowana, dekorowana motywem tzw. suchego akantu, nadto na czarze plakietki z masy perłowej z postaciami śś. Franciszka, Antoniego Padewskiego, Klary i Bonawentury - pokrywa zwieńczona figurką Baranka w glorii wśród kłosów i winnej latorośli.

W klasztorze, tzw. nowa zakrystia, w polach między pilastrami obrazy: Stygmatyzacji św. Franciszka z 3 ćw. w. XVIII; - Śmierć św. Franciszka z Asyżu w asyście chórów anielskich, z ok. 1670 r., fundacji prowincjała Waleriana Gutowskiego, konserwowany w 1965 r.; - śś. Franciszek i Dominik przy globie z 2 poł. w. XVII, owalny, konserwowany ok. 1965 r. Obrazy z w. XVII: - św. Franciszek z Asyżu z czaszką; - św. Franciszek z Asyżu, owalny, konserwowany w 1965 r.; - św. Franciszek z Asyżu. Obraz św. Franciszek z różą (ustanowienie odpustu Porcjunkuli), zapewne z pocz. w. XVIII. Obraz Matka Boska i Św. Franciszek adorujący Dzieciątko Jezus z w. XVIII, wotywny.

Pruszcz podaje też, że było tu bractwo „Paska św. Franciszka z odpustami od Stolicy Apostolskiej wiecznie nadanymi”. Pisze dalej, że jest „w tym kościele ołtarz wielki marmurowy struktury pięknej i kosztownej, w którym jest obraz św. Franciszka formy bardzo wspaniałej i kunsztu wielkiego. Perłową macicą Męka Pana Jezusa w flores w czarnym hebanie sadzona, gdzie widać z jednej strony historię żywota św. Franciszka, z drugiej św. Antoniego”.

Ołtarz i obraz nie zachowały się do naszych czasów. Pruszcz pisze:

„W kościele tym bywa odpust wielki od winy i kary, który w dzień panny Maryi Anielskiej, Porcjunkuli... Także przez całą oktawę św. Franciszka bywa odpust z kazaniami rannymi
i wieczornymi, z wystawieniem Najświętszego Sakramentu z procesjami, przy wielkim konkursie ludzi”.

Obecnie odprawia się przed 4 października uroczyste Triduum.

Święta Katarzyna (Ki)

Wieś w Górach Świętokrzyskich u stóp Łysicy. Pobernardyński zespół klasztorny z XVII wieku.

Parafia mieści się w Bodzentynie odległym o 8 km. Kościół bernardynek pochodzi z XV wieku, odbudowany był po spaleniu w XVI i XIX w. Szczególną cześć odbiera tu św. Franciszek. Było tu bractwo Paska św. Franciszka.

Kilkadziesiąt kroków od klasztoru, w lesie na stoku góry, znajduje się wodozbiór wyłożony kamieniami, zwany źródłem św. Franciszka. Woda z tego źródełka uważana jest za cudowną. Przyjeżdżają po nią mieszkańcy Kielc i wielu innych nawet odległych miejscowości.

Pod samą górą Łysicą jest kapliczka murowana. Wystawili ją w 1691 roku bernardyni, była celem dla pątników. W kapliczce tej było sześć obrazów przedstawiających sceny z życia św. Franciszka Serafickiego. Obrazy znajdują się obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Kielcach.

Woźniki (Po)

Wieś nad Mogilnicą, położona jest 6 km na wschód od Grodziska Wielkopolskiego. Znajduje się tu zespół klasztorny reformatów z XVIII w.

Pierwotnie parafia w Ptaszkowie, erygowana w XIII wieku. Kościół w Woźnikach pochodzi z XVII wieku, był zniszczony i został przywrócony do użytku w 1976 roku, obecnie parafialny.

W roku 1393 była w Woźnikach kapliczka pw św. Franciszka. Kł św. Antoniego i klasztor ufundował w 1660 roku dziedzic Woźnik Maciej Kazimierz Rogaliński, wg tradycji na miejscu starej kapliczki św. Franciszka, na pagórku zw. Wyrwał, wśród lasu, zdala od wsi (zabudowania te spłonęły w 1706 roku). Odbudowane uległy zniszczeniu w czasie wojny a po kasacie zakonu kościół został opuszczony i podupadł, ostatecznie w 1926 roku uznany za ruinę. W 1978 roku przejęli kościół franciszkanie, którzy wznieśli nowy kościół i klasztor (z wykorzystaniem ruin) i doprowadzili do dawnej świetności. Klasztor stał się domem rekolekcyjnym. Woźniki są miejscem ciszy, modlitwy i adoracji. W kościele znaduje się Obraz Matki Boskiej ze św. Franciszkiem z pocz. w. XVIII, przy obrazie są wota. W starym kościele obraz ten był w ołtarzu głównym.

W 1837 roku pisano o Woźnikach: „Kościół i klasztor, wieś wśród łąk, olch i wierzb na ustronnym pagórku. Widziałem inne klasztory w Polsce. Mało z nich tak głębokie sprawiają wrażenie jak Woźniki. Samotność, cisza i to powolne niszczenie co wydziera jedną cegłę po drugiej .... Ileż to obrazów nie powita cię w przedsieni? Wizerunki cnych fundatorów porozrzucane między obrazami cudów św. Franciszka Woźnickiego, wszystkie malowane „al fresco” na murach przedsieni. Najwięcej mnie ujęły mnogie legendy o św. Franciszku i o cudach przez niego w tymże miejscu sprawionych....”

-         Autor opowiada jak tu właśnie, przed laty Święty zjawił się dwom pastuszkom na wzgórzu, gdzie jest kościół św. Franciszka, i powiedział, że polubił to miejsce i chce by mu tutaj wystawiono kaplicę.

-         Św. Franciszek pojawić się miał w kapliczce, przygodnie zapędzonym przed burzą z piorunami, myśliwym
i gromić ich za złe tam zachowanie.

-         Źli ludzie chcieli kaplicę spalić, ale ogień się jej nie imał a jedna osoba z tych podpalaczy wzrok utraciła. Odzyskała go po długiej pokucie.

-         Ozdrowiał chory na nogę zakonnik, który tu przypadkowo się znalazł.

-         Matka konającego dziecka ofiarowała go św. Franciszkowi i dziecko wyzdrowiało.

-         Ślepy wzrok tu odzyskał.

Wszystko to przedstawione jest w obrazach. Wśród nich kilka cudów opieki niezwykłej nad zwierzyną.

Inna legenda głosi, że pewien wędrowiec wpadł z końmi w grzęzawisko. Wzywał pomocy św. Franciszka i został cudownie ocalony. Na tym miejscu wystawiono kaplicę ku czci Świętego.

Leżajsk (Pr)

Miasto w woj. podkarpackim, nad Sanem, 47 km na pn.-wsch. od Rzeszowa. Gród prasłowiański. Prawa miejskie otrzymał w XIV w. Kościół parafialny pw Trójcy Świętej i Wszystkich Świętych. Parafia założona w 1400 r. przez Władysława Jagiełłę. W 1524 roku przeniesiona wraz z miastem na obecne miejsce. W latach 1439-1839 zarządzana przez bożogrobców z Miechowa. Bernardyni zostali sprowadzeni do Leżajska w 1608 r.

Kościół pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Pannie Maryi, oo. bernardynów wzniesiony na miejscu kapliczki, fundowany w 1592 r. Obecny z w. XVII - XVIII, bazylika mniejsza od 1928 roku. Wczesnobarokowy, murowany, trójnawowy, bazylikowy, z wieżą i dwiema kaplicami z XVIII w.: Św. Franciszka z Asyżu i Matki Boskiej.

W kaplicy Matki Bożej w polu głównym ołtarza z XVIII wieku obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, zw. Leżajskiej, malowany 3 ćw. w. XVI. W 1634 r. uznany za cudowny. Obraz koronowany 8 września 1752 r. Bardzo wiele wotów. Na zasuwie obraz przedstawiający objawienie się Matki Bożej w Leżajsku. Sława obrazu rozniosła się na tereny południowo wschodniej Polski, przybywali pielgrzymi z województwa bełskiego, ruskiego, wołyńskiego lubelskiego i sandomierskiego. Matka Boża Leżajska była szczególną patronką Stefana Czarnieckiego. Król Władysław IV ofiarował tutaj wotum. Do XVIII w. spisano przeszło 1000 łask tutaj uzyskanych, złożono setki wotów. W XVIII - XIX w. miejsce to wymieniano we wszystkich dziełach, traktujących o polskich sanktuariach, wydano specjalne książki. W pierwszej połowie XX w. przybywały tu pielgrzymki z Podlasia, Chełmszczyzny, Sandomierskiego, Lubelskiego. Na uroczystości 200 lecia koronacji obrazu przybyło 300 tysięcy wiernych, w ciągu roku przybywa kilkadziesiąt grup pątniczych i setki grup turystycznych. Notowane są nieprzerwanie uproszone tutaj łaski.

Kaplica św. Franciszka z z emblematem franciszkańskim i postacią św. Franciszka, ołtarz barokowy z 2 ćw. w. XVII, uzupełniony w XIX wieku; w niszach rzeźby śś. Bonawentury i Ludwika z Tuluzy, w uchach płaskorzeźby zakonników bernardyńskich, w drugiej kondygnacji, ujętej parą kolumn, cztery rzeźby aniołów oraz śś. Jana Kapistrana, Bernardyna ze Sieny i u szczytu Matki Boskiej z Dzieciątkiem w glorii; w polu głównym obraz: św. Franciszek z grającym aniołem z ok. poł. w. XVII, pierwotnie mniejszy, współczesny ołtarzowi.

W prezbiterium na ścianach polichromia zapewne z poł. w. XVIII. Polichromia w nawie: Apoteoza św. Klary, z boków w czterech kartuszach sceny z życia śś. Klary i Franciszka; w kruchcie zachodniej na ścianach bocznych iluzjonistycznie malowane ołtarze i Męczeństwo zakonników franciszkańskich w Maroku, na sklepieniu Spotkanie świętych Franciszka, Dominika i Bernardyna.

Ołtarz główny barokowy z 1637 r., kulisowy, wkomponowany w półkoliste zamknięcie prezbiterium, z dwiema bramkami i obejściem, o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej i snycerskiej, z czterema potężnymi kolumnami między którymi w niszach rzeźby śś. Franciszka z Asyżu i Bernardyna ze Sieny; zwieńczenie ujęte kolumnami i rzeźbami śś. Bonawentury i Ludwika z Tuluzy, po bokach w niszach rzeźby śś. Jacka i Dominika, u szczytu rzeźby Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i czterech aniołów, przez otwarte pole środkowe widoczne są: - obraz Zwiastowania Najświętszej Pannie Maryi, mal. ok. 1650 r., sygn., umieszczony na ścianie apsydy; - w zwieńczeniu krucyfiks współczesny ołtarzowi; - oraz w szczycie obraz Koronacji Matki Boskiej współczesny ołtarzowi.

Chór w nawie północnej z 1693 r., na jego parapecie dwaj zakonnicy bernardyńscy, w przyłuczach święci Franciszek z Asyżu i Bernardyn ze Sieny.

W klasztorze polichromia sieni z 1 poł. XVIII w. z wierszowanymi napisami polskimi, przemalowana; na ścianie pd. śś. bernardyńscy: Bonawentura, Bernardyn ze Sieny, Jan Kapistran, Ludwik z Tuluzy oraz na ścianach tarczowych Stygmatyzacja i Wizja św. Franciszka z Asyżu, na spływach sklepień od pd. św. Franciszek zdejmujący Chrystusa z krzyża.

Obrazy barokowe:

-         z ok. poł. w. XVII - cykl (8) z historią powstania kościoła i klasztoru bernardynów w Leżajsku oraz cudów obrazu Matki Boskiej Leżajskiej;

-         z początku w. XVIII - seria scen z życia św. Franciszka z Asyżu:

-        Św. Franciszek, w tle scena narodzin świętego;

-        Św. Franciszek jako rycerz;

-        Św. Franciszek daje kapłanowi pieniądze na odnowienie kościoła Św. Damiana w Asyżu;

-        Św. Franciszek w Rzymie wśród żebraków;

-        Św. Franciszek wdziewa szaty żebraka;

-        Uwięzienie św. Franciszka;

-        Wizja św. Franciszka w kościele Św. Damiana;

-        Wydziedziczenie św. Franciszka przez ojca;

-        Św. Franciszek otrzymuje regułę od Chrystusa;

-        Biskupi i królowie zapraszają franciszkanów;

-        Śmierć św. Franciszka;

-        Wizja św. Franciszka z Asyżu;

-        Wizja św. Franciszka, z 2 poł. w. XVIII

-        Stygmatyzacja św. Franciszka z datą 1876;

-        Św. Franciszek z datą 1897 i sygn.

Monstrancja późnobarokowa z datą 1714 r., promienista z plakietką z Bogiem Ojcem, zwieńczona koroną, z figurką św. Franciszka z Asyżu podtrzymującego glorię, ujętą figurkami aniołów na gałązkach, stopa ośmiolistna, trybowana z Narzędziami Męki Pańskiej i czterema plakietkami przedstawiającymi śś. Franciszka z Asyżu, Antoniego Padewskiego, Jana Kapistrana i Zwiastowanie. 

FRANCISZEK BORGIASZ

Wspomnienie 30 wrzesień.

Hiszpan, XVI wiek, jezuita. Książę Gandii, ojciec ośmiorga dzieci, zarządzał swoim dziedzicznym księstwem. Prawość, pobożność i wykształcenie zjednały mu przyjaźń cesarza. Po śmierci żony, wyświęcony na kapłana, pomagał św. Ignacemu w rozwoju zakonu, prowadził działania organizacyjne. Brał udział w organizowaniu wyprawy przeciw Turkom zakończonej pod Lepanto. Otworzył w Rzymie nowicjat do którego przyjeżdżało wielu Polaków, między innymi, św. Stanisław Kostka, Piotr Skarga. Poparł fundację kolegiów jezuickich w Pułtusku (Pł), Jarosławiu (Pr) i Wilnie. Kanonizowany w 1671 r.

Chroni w czasie trzęsień ziemi.

Cześć Franciszka Borgiasza w Polsce, obok zakonów jezuickich, szerzył gorąco Piotr Skarga.

W kaplicy nowicjackiej w Starej Wsi (Pr) znajduje się renesansowy obraz z XVI w., który według tradycji należał do św. Franciszka Borgiasza. Jego rzeźba z XVII wieku znajduje się w kolegiacie farnej w Poznaniu. Zanotowano ok. 15 jego wizerunków. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

W 1914 roku był jeden kościół pod jego wezwaniem.

FRANCISZEK FORGIONE  patrz  OJCIEC PIO

FRANCISZEK I HIACYNTA  patrz  HIACYNTA I FRANCISZEK

FRANCISZEK KSAWERY

Wspomnienie 3 grudzień

Bask, XVI w. jezuita. Od młodości przyjaciel św. Ignacego Loyoli. Całe życie spędził jako misjonarz w krajach południowo - wschodniej Azji, najdłużej na wyspie Goa. Był również w Japonii, gdzie ochrzcił pierwszych Japończyków i pozakładał gminy chrześcijańskie. Umarł starając dostać się do Chin. Był misjonarzem pełnym rzutkości, zdolności organizacyjnych, umiejętności szukania nowych obszarów dla ewangelizacji. Kanonizowany w 1622 r. W 1927 roku został ogłoszony patronem misji katolickich.

Wspomaga umierających, patron misji, misjonarzy, podróżników morskich.

Obecnie imię to w postaci Ksawery używane jest rzadko a popularność jego maleje.

Kult św. Franciszka Ksawerego szerzyli jezuici, pisał o nim Piotr Skarga. Powstawały kościoły pod jego wezwaniem w Piotrkowie Trybunalskim (Łd), Krasnymstawie(Lb), Grudziądzu (To). W XIX wieku wymieniano jako miejsca szczególnego kultu Świętego Grudziądz i Jabłonowo Pomorskie (To).

W diecezji warmińskiej w XVIII wieku rozwinął się ruch pątniczy do miejsc cudownych, gdzie czczeni byli święci uznawani za patronów chorych, zarażonych. Wśród nich był św. Franciszek Ksawery.

Był patronem bractwa założonego we Lwowie w XIX wieku.

Święty Franciszek Ksawery patronuje 9 kościołom w miejscowościach: Przywidz (Gd), Kuźnica Czarnkowska (KK), Krasnystaw (Lb), Piotrków Trybunalski (Łd), Pomianów Dolny (Sd), Pławna (Ta), Grudziądz (To) oraz wspólnie ze św. Mikołajem w Otmuchowie (Op) a ze św. Wojciechem w Jabłonowie Pomorskim (To).

Przedstawiony jest na ok. 150 wizerunkach. Wybrane miejscowości kultu przedstawiono w rozdziale 3.

Grudziądz (To)

Miasto nad Wisłą, 64 km na północ od Torunia. Gród obronny w XI w. W posiadaniu Krzyżaków w XIII - XV w. Miasto zostało zrujnowane w czasie najazdu wojsk szwedzkich i w wyniku epidemii w XVIII wieku. Rozwój miasta nastąpił w XIX w. Istnieje zespół kolegium jezuickiego z XVII w.

Kościół rektorski, pojezuicki pw św. Franciszka Ksawerego z XVII w., barokowy. W ołtarzu głównym z XVIII w. znajdują się rzeźby Indianina i Murzyna, adorujących obraz św. Franciszka Ksawerego unoszonego przez grupę aniołów. Obraz pochodzi z drugiej połowy XVII w., przybrany jest srebrną sukienką barokową z przełomu XVII i XVIII w., z herbami fundatorów, tło wykonane z ażurowych motywów regencyjno-akantowych z Arma Christi oraz z wotów. Obok obrazu także są wota. Św. Franciszek Ksawery przedstawiony jest też na monstrancji z XVII wieku u podstawy glorii, stojący na globie ziemskim z figurką Matki Bożej. Relikwiarz Świetego, późnobarokowy z 3 ćw. w. XVIII, z cechą miejską Torunia i imienną z ok. 1751 r.

Obraz św. Franciszka Ksawerego od XVII w. był czczony jako cudowny. Obraz znajdował się początkowo w Jabłonowie Pomorskim (To). W roku 1722 z ogromną paradą, w uroczystej procesji, w której wzięło udział całe miasto, obraz został przeniesiony z Jabłonowa Pomorskiego do kościoła jezuitów w Grudziądzu, wystawionego właśnie pod wezwaniem św. Franciszka Ksawerego. Obraz w nowym miejscu nadal odbierał szczególną cześć. Biskup warmiński podarował dla niego złocone bogate ramy.

W roku 1680 modliła się przed cudownym obrazem św. Franciszka kasztelanowa chełmińska Marianna Działyńska z Grudna, a wcześniej wojewoda chełmiński Adam Trzciński (1679 r.). Doznali oni łask i przybyli za nie złożyć podziękowanie. Wota złożyli również: Białochowa Borowska w 1702 roku, Konstancja Jasińska w 1714 r., Bąkowska z Bystramów i jej córka (1740), Jaskoleski, podczaszy bracławicki i Stanisław Kalstein, sędzia Ziemi Michałowskiej wraz z małżonką Anną z Pawłowskich (1750), itp.

Obraz był powszechnie czczony jako cudowny. Modlili się przed nim i łask doznawali liczni wierni. Jeszcze w 1928 roku obraz był określany jako cudami słynący. Niestety, nacisk germanizacyjny i protestancki w XIX wieku, nabożeństwo tak żywe znacznie wystudził.

Obecnie można stwierdzić ożywienie kultu. W kościele jest wieczysta adoracja Najświętszego Sakramentu. Uroczyście obchodzony jest odpust.

Jabłonowo Pomorskie (To)

Miasto położone nad dopływem Cisy, Lutynią. Było wczesnośredniowiecznym grodem obronnym, potem stanowiło własność rycerską i magnacką. W XVII - XVIII w. było w posiadaniu jezuitów.

Kościół pw św. Wojciecha, wzmiankowany w XV wieku, odbudowany w XIX wieku po spaleniu poprzedniego, konsekrowany pw śś. Wojciecha i Franciszka Ksawerego. W ołtarzu bocznym znajduje się obraz św. Franciszka Ksawerego z XVIII wieku przybrany sukienką metalową. W XIX wieku obraz określano jako słynący łaskami.

Obchodzony jest odpust św. Franciszka Ksawerego.

Krasnystaw (Lb)

Miasto położone nad Wieprzem, 28 km na południowy zachód od Chełma. Założone zostało w XIV wieku. Położenie przy szlaku handlowym ze Lwowa na Śląsk i do Wielkopolski sprzyjało rozwojowi miasta w XV i XVI w. Po upadku w czasie wojen szwedzkich ponowny jego rozwój nastąpił w XVIII i XIX w. Znajduje się tutaj dawne kolegium jezuickie.

Parafia istniała w 1418 roku. Kościół pojezuicki pod wezwaniem św. Franciszka Ksawerego pochodzi z XVII/XVIII w., barokowy z dwiema wieżami zwieńczonymi figurami św. Franciszka Ksawerego i św. Ignacego Loyoli. W ołtarzu głównym z XVIII w. jest obraz z 1 poł. w XVIII św. Franciszka Ksawerego, chrzącego pogańskich władców, na zasuwie obraz Świętego z początku XX w.

Polichromia z XVIII wieku pokazuje cykl przedstawień związany z osobami świętych jezuitów, przede wszystkim z osobą św. Franciszka Ksawerego. I tak widzimy w prezbiterium plafon, w nim scena Apoteozy św. Franciszka;

-        na ścianach św. Franciszek Ksawery niosący na ramionach poganina;

-        ponad portalem do zakrystii popiersie św. Franciszka;

-        w nawie głównej sceny z działalności misyjnej św. Franciszka Ksawerego:

-        Błogosławieństwo św. Franciszka Ksawerego przez niezidentyfikowanego świętego;

-        Chrzest Pogan;

-        Modlitwa św. Franciszka Ksawerego do Madonny;

-        Adoracja św. Franciszka Ksawerego przez pogan;

-        Uzdrowienie (Wskrzeszenie) niewiasty;

-        Święty jako pielgrzym i Święty wśród pogan;

-        nad chórem Męczeństwo św. Franciszka Ksawerego oraz dwaj święci jezuiccy po bokach;

-        na ścianach nawy nad arkadami 4 duże sceny:

-        Ofiarowanie obrazu NMP królowi Bungi przez św. Franciszka Ksawerego (z przemalowanym napisem z sygn. Adama Swacha w narożu);

-        Dysputa św. Franciszka Ksawerego z kapłanami pogańskimi;

Przedstawione są cuda św. Franciszka Ksawerego:

-        Cudowny połów ryb;

-        Przemiana wody morskiej na zdatną do picia;

-        na ścianie tarczowej nad chórem muzycznym po obu stronach okna Adoracja Matki Boskiej
z Dzieciątkiem przez św. Franciszka Ksawerego i Śmierć Świętego;

-        w kaplicy pw. Chrystusa Ukrzyżowanego św. Franciszek Ksawery przy łożu chorego;

-        w zakrystii z ok. poł. w. XVIII, na sklepieniu scena Apoteozy św. Franciszka Ksawerego w obramieniu bogatej iluzjonistycznej architektury.

W kościele znajduje się też obraz św. Franciszka Ksawerego z wieku XVIII przybrany posrebrzaną sukienką z tego czasu (obraz wyjęty z ram feretronu).

Kościół w Krasnymstawie był jednym z pierwszych kościołów, których patronem został św. Franciszek Ksawery. Wyróżnia się też ikonograficznym przedstawieniem Świętego.

Do czasów obecnych bardzo popularne w parafii, przy sakramencie Chrztu św. jest imię Ksawery.

Stara Wieś. (Pr)

Wieś nad dopływem Wisłoka, Stobnicą, 2 km na północ od Brzozowa. Osada została założona w XIV w., w XVIII w. przybyli tu paulini, a od XIX w. są tu jezuici. Znajduje się tutaj popauliński zespół klasztorny, obecnie jezuitów.

Parafia została erygowana w XIX w. Po kościele z XIV w., obecny kościół pw Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny pochodzi z XVIII w. W kościele, w ołtarzu głównym jest obraz Zaśnięcie Matki Bożej z XVI w., jest on otoczony kultem. Koronowany.

Boczna kaplica w kościele poświęcona jest św. Franciszkowi Ksaweremu. W ołtarzu z 1760 roku, późnobarokowym z dekoracją ze stiuku i sztucznego kamienia, z rokokową ornamentyką, znajduje się osiemnastowieczny obraz św. Franciszka Ksawerego, w późniejszej metalowej sukience. W kościele znajduje się też obraz Obraz Wizja św. Franciszka Ksawerego z XVIII/XIX w.

Nabożeństwo do św. Franciszka Ksawerego propagowane było w Starej Wsi w połowie XIX w. Sprawiono wówczas metalową sukienkę na obraz.

Kłodzko (Wr)

Gród warowny w X w., prawa miejskie otrzymał w XIII wieku. Pod panowaniem czeskim Kłodzko pozostawało do XVIII wieku, przejściowo w XIII i XIV w. było we władaniu Piastów Śląskich. Jezuici zostali osadzeni w XVI w.

Po kościele z XII wieku, obecny kościół pw Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny pochodzi
z drugiej połowy XVI w. W ołtarzu głównym znajduje się cudowna figura Madonny Kłodzkiej.

Jest w kaplicy św. Franciszka Ksawerego ołtarz z XVII w., w którym jest drewniana, polichromowana rzeźba Świętego z 1723 r. oraz obraz olejny na płótnie z 2 poł. w. XVIII, przy ołtarzu znajduje się gablotka z wotami z XIX w.

W klasztorze znajduje się rzeźba św. Franciszka Ksawerego, barokowa z 1 poł. w. XVIII.

Święty Franciszek Ksawery jest patronem Kłodzka. W 1649 roku dżuma nawiedziła miasto, zabrała 4482 ofiary. Burmistrz i magistrat złożyli ślub św. Franciszkowi Ksaweremu, że będą obchodzić uroczyście jego święto i ogłoszą go patronem miasta gdy zaraza ustanie. Tak się stało, a ołtarz jest wotum dziękczynnym.

FRANCISZEK REGIS CLET

Wspomnienie 18 luty.

Męczennik, XVIII/XIX w., misjonarz ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego á Paulo. Pochodził z Grenoble, wysłany na misje do Chin. Po trzydziestu latach pracy pełnej trudów został po torturach uduszony. Beatyfikowany w 1900 roku.

Przedstawiony jest na polichromii z XIX wieku w kościele misjonarzy w Krakowie, na Stradomiu. Są tam też jego relikwie.

Jest pieśń jemu poświęcona (patrz rozdział 7).

FRANCISZEK SALEZY

Wspomnienie 24 styczeń.

Sabaudczyk, XVI wiek, biskup, doktor Kościoła. Po ukończeniu studiów prawniczych i teologicznych, po uzyskaniu święceń kapłańskich prowadził misje w okręgach opanowanych przez kalwinizm. Jako biskup energicznie kontrolował parafie, przewodniczył synodom, ale również katechizował dzieci i spowiadał. Wraz ze św. Joanną de Chantal założył zgromadzenie żeńskie Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (wizytki). Autor dzieł wskazujących zakonnikom i ludziom świeckim drogę do doskonalenia. Zbiór jego listów jest arcydziełem określanym jako wstęp do języka francuskiego. Beatyfikowany w 1661 r., kanonizowany w dwa kata później w roku 1663 przez papieża Aleksandra VII. W roku 1923 papież Pius XI ogłosił Go patronem dziennikarzy katolickich i prasy religijnej.

Opiekun prasy katolickiej, patron literatów, pisarzy, dziennikarzy.

Kult św. Franciszka Salezego związany był początkowo z klasztorami Wizytek. Założono je w XVII wieku w Warszawie i Krakowie. Po kanonizacji św. Jana Bosko propagatorami kultu stali się salezjanie.

W dniu jego święta odprawiane są Msze św. w intencji ludzi pióra, prawników i środków masowego przekazu.

Święty jest patronem 4 kościołów: w Krakowie, Warszawie na Solcu, Łomiankach (Wa), i współpatronuje kościołowi w Gorzycach (Sa) ze św. Andrzejem Bobolą. Wizerunki jego notujemy w 22 miejscowościach. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3. 

FRANCISZKA RZYMIANKA

Wspomnienie 9 marzec.

Włoszka, XIV/XV wiek. Pochodziła z patrycjuszowskiej rodziny, była energiczna i zaradna a zarazem prowadziła życie pełne wyrzeczeń, troszcząc się o biednych i chorych. W tej trosce była inicjatorką zgromadzenia o innym charakterze niż istniejące dotychczas; zakonnice żyły poza klasztorem i zajmowały się działalnością charytatywną. Po śmierci męża i dzieci została jedną z nich. Cieszyła się również autorytetem wśród możnych tego świata. Kanonizowana w 1609 r.

Opiekunka kobiet, pomaga w gruźlicy.

Imię w odmianie żeńskiej - Franciszka - pierwszy raz zapisane w XVIII wieku, w Polsce należy do imion rzadko używanych.

Pod wezwaniem św. Franciszki Rzymianki jest kaplica grobowa z XIX w. w Chełmcach (Kl).

W Grodzisku Mazowieckim (Wa) jest obraz z XIX wieku. W Trzebnicy (Wr) w ołtarzu bocznym znajduje się jej obraz i relikwiarz z XVIII w.

FRANCISZKA SIEDLISKA

Wspomnienie 21 listopad.

Polka, XIX/XX w.(1842-1902), założycielka Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu. Urodzona w Roszkowej Woli, w zamożnej rodzinie ziemiańskiej. Wbrew staraniom rodziców przygotowania jej do życia w wielkim świecie postanowiła wieść życie zakonne, przyjęła imię zakonne Maria od Pana Jezusa Dobrego Pasterza. Założone zgromadzenie nazaretanek miało na celu ofiarowanie modlitwy, pracy i cierpień za Kościół i Ojca Świętego. Zajęło się ono wychowywaniem dziewcząt. Błogosławiona spoczywa w Rzymie. Beatyfikowana w Rzymie 23.04.1989 roku przez papieża Jana Pawła II.

Kult bł. Franciszki Siedliskiej szerzą nazaretanki.

Kościoły pod Jej wezwaniem znajdują się w Roszkowej Woli, parafia Łęgonice (Ło) oraz w Olsztynie na osiedlu Pieczew. W Żdżarach (Ło) przybudowano do kościoła poświęconą jej kaplicę. W Łasku - Kolonie (Łd) poświęcono jej jeden z ołtarzy. W Elblągu i w Olsztynie (Wm) erygowano z końcem XX w. parafie pod Jej wezwaniem, w Nowej Różance (Wm) jest kościół filialny.

Po beatyfikacji uroczystości związane z tym wydarzeniem odbyły się w miejscu jej urodzenia Roszkowej Woli, w Żdżarach - w miejscu gdzie mieszkała kobieta cudownie uzdrowiona za przyczyną bł. Franciszki, oraz w Łasku - Kolonie.

FRYDERYK

Wspomnienie 18 lipca.

Biskup Utrechtu, IX wiek. Zapewne został zamordowany na rozkaz cesarzowej, której zarzucał złe obyczaje.

Imię Fryderyk znane było od XIII wieku. Obecnie w Polsce imię należy do dość częstych.

Przedstawiony jest w stallach z XVII wieku w Chojnem (Wł).

W 1914 roku był jeden kościół pod jego wezwaniem.

FULGENCJUSZ

Wspomnienie 1 styczeń.

Biskup, urodzony w V/VI wieku w afrykańskiej prowincji Byzacena. Był biskupem w Tunisie. Był jednym z najwybitniejszych chrześcijan północnej Afryki.

W 1698 roku teatr jezuicki wystawił w Mińsku sztukę o Fulgencjuszu młodzieńcu.