MACIEJ APOSTOŁ

Wspomnienie 14 maj.

Maciej był bliskim uczniem Pana Jezusa. Po zdradzie Judasza został wybrany dwunastym apostołem. Był wśród uczniów w Wieczerniku podczas zesłania Ducha Świętego. Miał wprowadzić do życia kościelnego i zakonnego ducha daleko posuniętej wstrzemięźliwości i umartwień. Prawdopodobnie został umęczony w Kolchidzie w Azji Mniejszej, nie jest jednak pewne czy zmarł śmiercią naturalną, czy męczeńską.

Patron rzeźników i cukierników oraz cieśli.

Imię Maciej poświadczone było w 1293 roku. Od czasów średniowiecznych należało do imion najczęściej spotykanych. Szczególnie często imię to pojawia się w literaturze rybałtowskiej i w pastorałkach. Obecnie należy do grupy imion bardzo częstych, popularność jego rośnie.

Św. Maciej jest patronem 18 kościołów i kaplic, obchodzony jest 1 odpust dodatkowy. W 1914 roku pod tym wezwaniem było 11 świątyń. Przedstawiony został na ok. 44 wizerunkach. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Ze świętem św. Macieja (które było obchodzone dawniej w dniu 24 lutego) były związane przysłowia:

Na św. Macieja prędzej wiosny nadzieja.

Na św. Macieja zniesie gęś pierwsze jaja.

Na św. Maciej skowronek zapij.

Św. Maciej zimę traci, albo ją bogaci.

Gdy Maciej święty cokolwiek lodu nie stopi,
będą długo chuchali w zimne ręce chłopi.

Znane są również przysłowia i porzekadła związane z imieniem Macieja, a jest ich wprost rekordowa liczba, bo 65. Oto niektóre z nich. podane przykładowo:

Bierz Maćku żyrdkę i rżnij na odwyrtkę.

Bił Maciej żonę zawsze w jedną stronę.

Leciał Maciuś bruzdą, Baśka za nim z uzdą.

To nie ja, to syn Macieja.

Umarł Maciek umarł, już leży na desce -
żeby mu zagrali, podskoczyłby jeszcze.

W koło Macieju.

O popularności i wpływie imienia Maciej świadczy to, że 72 miejscowości wywodzi swoją nazwę od niego.

MAGDALENA  patrz  MARIA MAGDALENA

MAKARY JEROZOLIMSKI

Wspomnienie 10 marzec.

Żył w IV w., był biskupem Jerozolimy. Zwalczał arianizm, brał udział w obradach soboru nicejskiego, na którym potępiono tę herezję. Przypisuje mu się także odkrycie Grobu Pańskiego oraz wybudowanie bazylik w Betlejem i na Kalwarii. Gościł u siebie cesarzową św. Helenę, matkę cesarza Konstantyna Wielkiego. Miała ona w czasie tego pobytu odnaleźć drzewo Krzyża Świętego. Przeciwnik arianizmu.

Imię Makary poświadczone jest w XIII wieku, obecnie w Polsce imię należy do rzadkich.

Święty Makary Jerozolimski jest przedstawiony na polichromii z XVII wieku w Chwalęcinie (Wm) wraz z innymi świętymi, którzy szczególnie umiłowali Krzyż, oraz we Fromborku (Wm) na polichromii z XVIII wieku. Pokazany jest w Leżajsku (Pr) na obrazie z XVIII wieku w ołtarzu bocznym, w Górznie (Kl) w dawnym kościele bożogrobowców, w zwieńczeniu ołtarza głównego z XVII wieku na obrazie z XVIII wieku oraz w Miechowie (Ki), gdzie też byli bożogrobowcy, na obrazie z XVIII wieku.

MAKARY WIELKI (MAKARY STARSZY, MAKARY EGIPCJANIN)

Wspomnienie 19 styczeń.

Urodzony w Egipcie, IV wiek, pustelnik. Przebywał na pustyni, słynął z surowości życia i daru czynienia cudów.

Rzeźba św. Makarego z XVII wieku znajduje się w kościele w Kościanie (Po).

MAKSYM WYZNAWCA

Wspomnienie 13 sierpień.

Urodzony w Konstantynopolu, VI/VII wiek, mnich. Walczył, wbrew poglądom cesarza, z herezją monofizytyzmu a później z herezją monoteletyzmu. Na rozkaz cesarza obcięto mu rękę i został skazany na wygnanie. Jest autorem wielu dzieł teologicznych. Był oryginalnym myślicielem, stworzył syntezę tego, co ustaliły wcześniej sobory i co głosili mnisi asceci i mistycy. Jego ścieżka duchowa spowodowała, że określany był jako „doktor miłości”.

Imię Maksym poświadczone jest od 1435 roku. Występowało w średniowieczu ale było rzadkie. Spotykało się je na ziemiach wschodnich, wśród chrześcijan obrządku wschodniego. Obecnie należy do imion rzadkich, popularność jego rośnie.

Święty Maksym przedstawiony jest na polichromii z XVII wieku w Leżajsku (Pr) i na polichromii z XVIII wieku w Chwalęcinie (Wm) oraz na obrazie w kościele karmelitanek w Krakowie.

Relikwie jego znajdują się w Krakowie w kościele reformatów. Pisze o tym również Pruszcz. W 1673 roku miało być tu darowane ciało św. Maksyma.

MAKSYMA

Wspomnienie 26 marzec.

Żona św. Montana, (V w.?) prezbitera w Singidunum (dziś Belgrad). Uciekli przed prześladowaniami, zostali pochwyceni. Montana utopiono, nie wiadomo jaką śmiercią zginęła jego żona Maksyma.

Imię Maksyma należy do imion rzadkich, popularność jego bardzo maleje.

Obraz św. Maksymy z XVIII wieku znajduje się w kościele w Wilczyskach (Si).

MAKSYMILIAN MARIA KOLBE

Wspomnienie 14 sierpień.

Polak, franciszkanin konwentualny, męczennik, XX w. Rajmund Kolbe (1894 - 1941), wstąpił do seminarium franciszkańskiego w 1907 roku we Lwowie, kontynuował studia w Rzymie, gdzie w 1918 roku otrzymał święcenia kapłańskie, przyjmując mię zakonne Maksymilian Maria. W tym samym roku założył główne dzieło swojego życia - Rycerstwo Niepokalanej, stowarzyszenie ludzi świeckich zajmujących się apostolstwem pod znakiem Maryi. W 1919 roku wrócił do kraju, szerząc Rycerstwo Niepokalanej, w 1927 roku utworzył w Teresinie pod Warszawą nowy ośrodek, wydając tam „Rycerza Niepokalanej” oraz inicjując Małe Seminarium Misyjne, któremu nadał nazwę Niepokalanów. W 1930 roku wyjechał do Japonii tworząc tam japoński Niepokalanów. Powrócił do Polski w 1936 roku. Aresztowany przez Niemców we wrześniu 1939 roku, został zwolniony w grudniu 1939 r., nie zaprzestał działalności misyjnej i wydawniczej. Ponownie aresztowany w 1941 roku przebywał na Pawiaku, następnie przewieziony do obozu w Oświęcimiu, dobrowolnie wybrał śmierć głodową za współwięźnia, Franciszka Gajowniczka (ojca wielodzietnej rodziny, który przeżył obóz) jednego z dziesięciu skazanych na śmierć. Po dwóch tygodniach męczarni, 14 sierpnia 1941 roku dobity przez hitlerowców zastrzykiem trucizny. Beatyfikowany w 1971 r. Kanonizowany 10 sierpnia 1982 roku w Rzymie przez papieża Jana Pawła II.

Patron krwiodawców. Diecezja koszalińsko - kołobrzeska obrała św. Maksymiliana Marię Kolbego za swojego patrona.

Imię Maksymilian pojawia się w Polsce dość późno, w XVI wieku, obecnie należy do imion dość częstych i popularność jego rośnie.

Ojciec Maksymilian stał się po śmierci jednym z najsławniejszych Polaków w świecie. Prasa wszystkich niemal krajów rozpisywała się szeroko i wciąż rozpisuje o jego heroicznej śmierci, świętości i idei maryjnej. W archiwum w Niepokalanowie zebrano już ponad 500 książek i broszur poświęconych św. o. Maksymilianowi Kolbemu, w tym wiele życiorysów w różnych językach.

Nie ma św. Maksymilian grobu, do którego ciągnęłyby pielgrzymki - wiatr rozwiał jego prochy po polach oświęcimskich - ale za to wszędzie, na wszystkich kontynentach lud go podziwia i ucieka się do Jego wstawiennictwa u Niepokalanej, donosząc często o różnych łaskach, z których niejedna zdaje się mieć charakter cudowny. Wielu za jego przyczyną lub pod wpływem jego przykładu nawróciło się do Boga, jeszcze więcej poświęciło się całkowicie Maryi Niepokalanej. Mógł adwokat Jan Torre w oficjalnej petycji i beatyfikację sł. B , jaką złożył Janowi XXIII na konsystorzu publicznym 12 marca 1959 roku, zeznać, że niemal cały świat katolicki rozbrzmiewa pochwałami na cześć ojca Maksymiliana, zarówno w Polsce, która go wydała na świat, jak i w Rzymie, który go wychował, w Japonii gdzie szczególnie kwitną jego dzieła misyjne, w różnych krajach, nawet Ameryki i Afryki gdzie szerzy się jego Milicja Niepokalanej.

Były więzień obozu w Oświęcimiu W. Żelazny z Chorzowa nr 1126 relacjonuje: Gdy w obozie po ciężkim skatowaniu chory i załamany psychicznie miał myśli samobójcze, kolega więzień poradził mu, by porozmawiał z księdzem, który go pocieszy. Księdzem tym był Maksymilian Kolbe, który długo z nim rozmawiał i na koniec dał mu różaniec, mówiąc, że on doda mu sił i podniesie na duchu. Różaniec miał św. Maksymilian w woreczku pod pachą, umocowany po wewnętrznej stronie bluzy więziennej. Różaniec był zniszczony, porozrywany, brakowało w nim kilku paciorków – był to skutek podeptania go przez gestapowca na Pawiaku, gdy wściekły wyrwał różaniec modlącemu się Świętemu. Różaniec wykazał niezwykłą moc skoro więzień wyzdrowiał i nawet wkrótce został zwolniony. Po wyzdrowieniu nie zobaczył już swojego dobroczyńcy i nie mógł oddać mu różańca bo św. Maksymilian już nie żył.

Różaniec – jedyna tak osobista pamiątka po Świętym znajduje się od 1989 roku w kościele Męczenników Oświęcimia pw. Św. Maksymiliana Kolbe na osiedlu Chemików w Oświęcimiu (BŻ). Relikwiarz z różańcem w formie statuy Matki Bożej, która w wyciągniętych dłoniach trzyma przezroczystą szkatułkę z różańcem, został poświęcony 9 października 1994, w setną rocznicę urodzin i dwunastą kanonizacji św. Maksymiliana.

Cześć św. Maksymiliana szerzy się nadal w całym świecie. W rocznicę jego śmierci 14 sierpnia, w liturgii całego Kościoła jest wspomnienie obowiązkowe św. Maksymiliana Marii, kapłana i męczennika. Wzniesiono już w różnych krajach ponad 200 kościołów i kaplic pod jego wezwaniem. Liczne są dzieła charytatywne i kulturalne, które obrały go sobie za patrona. Rycerstwo Niepokalanej po wojnie potroiło swoje szeregi. Niepokalanów stał się sanktuarium, nawiedzanym co roku przez setki tysięcy pielgrzymów i turystów.

Powstają nowe ośrodki, zwłaszcza w krajach misyjnych.

W łonie „Rycerstwa Niepokalanej” (Militia Immaculate – MI) zrodziły się trzy zgromadzenia zakonne, w tym największe w Japonii Franciszkanki MI Rycerki Niepokalanej Maryi Panny, i trzy instytuty świeckie. Coraz bardziej docenia się myśl maryjną św. Maksymiliana, której poświęcono między innymi dwa kongresy: III Kongres Mariologów Polskich (Niepokalanów, 11-14 sierpień 1982) i Międzynarodowy Kongres Kolbiański (Rzym, 8-12 październik 1984).

Pod wezwaniem św. Maksymiliana Marii Kolbe jest w Polsce 298 kościołów i kaplic. O rozwoju jego kultu może świadczyć to, że w 1977 roku było ich 48. Obrazy jego można spotkać prawie w każdej świątyni.

Ilość wezwań w poszczególnych diecezjach podano w rozdziale 6.2.

Niepokalanów (Wa)

Wieś koło Teresina, położona na zachód od Błonia, przy szosie Błonie - Sochaczew. Klasztor Franciszkanów Konwentualnych został założony w 1927 roku.

Parafia została erygowana w 1930 roku. Bazylika Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask pochodzi z 1952 roku. W dolnej kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej jest „Panorama Tysiąclecia” i „Misterium Męki Pańskiej” - widowiska figuralne. Poza świątynią jest kilka pamiątek po św. Maksymilianie, umieszczonych w pierwotnej kaplicy. Cela św. Maksymiliana, w której gestapo go aresztowało.

Niepokalanów jest sanktuarium oryginalnym. Nie ma łaskami słynącego obrazu, figury, czy też relikwii. Setki tysięcy pielgrzymów i turystów przyciąga jako Ośrodek Kultu Niepokalanej oraz jako miejsce uświęcone pracą i modlitwą swego założyciela św. Maksymiliana Marii Kolbego.

Niepokalanów powstał w 1927 roku. teren ofiarował właściciel Teresina, książę Jan Drucki Lubecki. W 1931 roku zakupiono pierwszą maszynę drukarską rotacyjną, która na godzinę drukowała 16 tysięcy egzemplarzy „Rycerza Niepokalanej”. W 1939 roku nakład tego pisma przekraczał 700 tysięcy egzemplarzy. Nakład „Małego Dziennika” wynosił około 200 tysięcy egzemplarzy.

Obecnie Niepokalanów staje się katolickim ośrodkiem działania wszystkich dostępnych środków masowego przekazu; radia, telewizji.

Zduńska Wola (Łd)

Miasto nad dopływem Warty Pichną, położone na wschód od Sieradza. Miejscowość wzmiankowana w XIV wieku, prawa miejskie posiada od XIX wieku. Zachował się dom rodzinny św. Maksymiliana Marii Kolbego, przy ulicy Jego imienia.

Parafia została erygowana w 1767 roku. Pierwotny kościół, drewniany był z roku 1782, obecny jest z roku 1891. Ołtarz główny, przeniesiony z katedry włocławskiej, pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku.

W tym kościele został ochrzczony św. Maksymilian, otrzymując na chrzcie imię Rajmund.

W Zduńskiej Woli powstał „Ośrodek Pamięci św. Maksymiliana”. Tutaj też odbyły się główne uroczystości pokanonizacyjne z udziałem Ojca świętego Jana Pawła II.

Turbacz (Kr)

Góra w Gorcach słynna z umiłowania jej przez kard. Karola Wojtyłę, późniejszego Ojca świętego Jana Pawła II, ks. Józefa Tischnera i studentów.

Przy szlaku wiodącym na Turbacz na hali Brożek, w 1985 roku powstał oryginalny pomnik św. Maksymiliana Kolbe. Z dala widoczne są 3 ogromne okorowane drzewa ustawione korzeniami do góry, przepasane kolczastym drutem. Na środkowym krzyż. Ołtarz z głazu wydobytego z góry, na którym płaskorzeźba Świętego i figurka Niepokalanej, której św. Maksymilian był wielkim wielbicielem.

Co roku, w dniu wspomnienia św. Maksymiliana odbywają się tu Msze św., gromadzące coraz większe ilości wiernych.

MAŁGORZATA

Wspomnienie 20 lipiec.

Męczennica, IV wiek. Miała być piękną i bogatą córką pogańskiego kapłana w Antiochii, która odmówiła poślubienia namiestnika rzymskiego. Za tę odmowę skazał ją na tortury a następnie na ścięcie.

Patronka dziewic, kobiet ciężarnych i położnych. Protektorka dziewictwa. Patronka stanu wojskowego.

Św. Małgorzata czczona była na równi ze świętymi Barbarą i Dorotą, zaliczana do grona Czternastu Wspomożycieli.

Imię to, potwierdzone w różnych wariantach, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce należało do najbardziej popularnych. Obecnie imię to należy do grupy imion najliczniejszych i popularność jego stale rośnie.

Kult jej powstał przed XV wiekiem. Pierwszy zapis pochodzi z XII wieku. W XV wieku kult ożywił się, uznano św. Małgorzatę za patronkę kobiet ciężarnych.

Pod wezwaniem św. Małgorzaty jest 75 kościołów i kaplic, obchodzone są 3 odpusty dodatkowe. Przedstawiono ją na ok. 160 wizerunkach. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Z dniem św. Małgorzaty związanych jest szereg przysłów, np.:

         Św. Małgorzata zapowiada koniec lata.

7 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Małgorzata.

Tuchola (Pe)

Miasto nad rzeką Kicz, leżące na północ od Bydgoszczy w Borach Tucholskich. W XIII wieku wzmiankowana jako osada targowa, w XIV i XV w. była w posiadaniu Krzyżaków. Prawa miejskie uzyskała w XIV wieku. Często przebywa tu król Zygmunt III.

Miejsce urodzenia Hyacynta Pruszcza autora jednego z pierwszych dzieł o Sanktuariach Polskich (1662).

Parafia została erygowana najpewniej w XII wieku. Kościoły powstawały w XIV i XVIII w. Obecny pw Bożego Ciała pochodzi z 1935 roku. W dawnym kościele był ołtarz św. Małgorzaty ozdobiony wotami.

Akta magistratu podają, że w czasie długiego oblężenia myślano poważnie o poddaniu miasta, na murze ukazała się św. Małgorzata, zwiastując że zostaną uwolnieni od wroga, jeśli z reszty mąki upieką chleby i ciskać nimi będą w nieprzyjaciela. Mieszkańcy usłuchali rady, a wróg odstąpił niebawem od oblężenia, mniemając że jest niepodobieństwem zdobyć miasto, które ma tak wiele jeszcze zapasów mąki i żywności. Z wdzięczności miasto umieściło w swoim herbie, który jest dotychczas, postać św. Małgorzaty jako swojej głównej patronki.

W 1988 roku przywrócono pomnik św. Małgorzaty, zniszczony przez hitlerowców.

Zwykło się Świętą przedstawiać ze smokiem, gdyż żywot jej głosi, że szatan w postaci smoka ukazywał się Świętej, by ją zastraszyć i skłonić do odstępstwa.

MAŁGORZATA MARIA ALACOQUE

Wspomnienie 16 październik.

Francuska, XVII wiek, wizytka w Paray-le-Monial, mistyczka wezwana do szerzenia kultu Najświętszego Serca Jezusowego w duchu zadośćuczynienia. Mimo sprzeciwów i nieufności, po dalszych objawieniach, przedstawiła żądanie pierwszopiątkowych Komunii św. przyjmowanych w duchu wynagrodzenia i żądanie ustanowienia święta Najświętszego Serca Jezusowego. Objawienia te mają znaczenie polegające na tym, że Chrystus Pan ukazując w nich Serce Najświętsze chciał w niezwykły sposób zwrócić umysły ludzkie ku kontemplacji i czci tajemnicy miłości, którą miłosierny Bóg okazał względem rodzaju ludzkiego. Beatyfikowana w 1864 r., kanonizowana w 1920 r.

Kult św. Małgorzaty Alacoque związany jest z Zakonem Sióstr Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, wizytek. Pierwszy ich klasztor powstał w 1654 roku w Warszawie, obecnie ich klasztory znajdują się w Krakowie, Jaśle (Rz) i Siemianowicach Śląskich Kt).

Pod wezwaniem Świętej jest kościół w Radogoszczy (Łd). Obrazy św. Małgorzaty Marii Alacoque znajdują się w Krakowie w kościele wizytek, obraz z XVIII wieku oraz w kościołach albertynek i jezuitów (ul. Kopernika). W kościele Bożego Ciała w ołtarzu z drugiej połowy XIX wieku jest płaskorzeźba przedstawiająca „Wizję Świętej”. Obrazy z XIX wieku przedstawiające objawienie się Pana Jezusa Małgorzacie Alacoque znajdują się w Koziegłowach (Cz), Kętach (BŻ), Powidzku (Wr), Pisarzowicach (Le), Pławnej (Le) oraz w kościele kapucynów w Sędziszowie (Ki). W ołtarzu bocznym kościoła bonifratrów we Wrocławiu jest rzeźba z XX wieku. W Poznaniu, w kościele Bożego Ciała jest płaskorzeźba z XX wieku, w Górze Ropczyckiej (Rz) obraz z XX wieku a w kościele pw Serca Pana Jezusa obraz Świętej z XIX wieku.

MAŁGORZATA Z KORTONY (CORTONY)

Wspomnienie 22 luty.

Włoszka, XIII w. Po nawróceniu członkini Trzeciego Zakonu św. Franciszka, pędziła życie pełne pokuty i umartwień. Założyła szpital dla ubogich i odpowiednią konfraternię. Kanonizowana w 1728 roku.

Jest na obrazach w kościele w Miejskiej Górce (Po); w Leżajsku (Pr); w Krakowie, w klasztorze klarysek oraz na polichromii w Owińskach (Po).

MARCELI I

Wspomnienie 16 styczeń.

Papież, zmarł w 309 roku. W krótkiej przerwie w prześladowaniach dioklecjańskich reorganizował Kościół. Zmarł na wygnaniu.

Był uważany za patrona stajennych.

Imię Marceli poświadczone jest w XI wieku. Nosili je biskupi Poznania, Włocławka, Kruszwicy. Obecnie należy do imion dość często spotykanych.

Rzeźba jego znajduje się w kościele Bożego Ciała w Krakowie, w stallach z XVII wieku. Pruszcz podaje, że relikwie św. Marcelego są w kościele Św. Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie.

Szczególnym kultem cieszył się św. Marceli w Raciborzu.

Od imienia Marceli pochodzą nazwy 20 miejscowości.

Racibórz (Op)

Miasto jest położone nad Odrą, 74 kmna południowy zachód od Katowic. Gród obronny na szlaku handlowym przy przeprawie przez Odrę w IX wieku. W XII wieku był stolicą księstwa. Prawa miejskie otrzymał w XIII wieku, następuje rozkwit miasta, handlu, targi na zboże, rozwój tkactwa i sukiennictwa. Od XVI wieku był w Królestwie Czeskim a od XVIII w. w Prusach. Ośrodek walki o polskość w XIX, XX w. Racibórz jest miejscem wznowionego kultu sł. B. Ofki (Eufemii).

Kościół pw Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z XIV wieku, wzmiankowany był w 1288 roku, został zniszczony w czasie najazdu Tatarów w 1241 roku. Po odbudowie był parokrotnie spalony i odbudowywany. W kaplicy pod jego wezwaniem, w ołtarzu głównym z XVII wieku znajduje się rzeźba św. Marcelego.

Kult św. Marcelego sięga XIII wieku. W 1241 roku Tatarzy oblegali miasto, wówczas miał się na niebie w obłokach pojawić św. Marceli. Tatarzy uciekli. Odtąd, aż do roku 1872, w dniu 16 stycznia obchodzono uroczystość, jako swego patrona, z procesją po ulicach miasta. W kaplicy kościoła wystawiono ołtarz, a na rynku figurę Świętego.

MARCELIN

Wspomnienie 26 kwiecień.

Rzymianin, III/IV w., papież. Brak ścisłych informacji o jego działalności, prawdopodobnie na skutek prześladowań zmarł w więzieniu.

Imię Marcelin znane było od XI wieku, było jednak utożsamiane z imieniem Marceli. Obecnie imię to należy do grupy imion rzadko spotykanych.

Święty Marcelin był przedstawiany w dramatach w XVIII wieku, odgrywanych przez teatry jezuickie.

Według Pruszcza jego relikwie znajdują się w Katedrze na Wawelu (być może chodzi o Marcelina męczennika).

W kościele św. Anny w Krakowie pokazany jest w medalionach w kaplicy św. Sebastiana, jako młodzieniec. Kościół pod wezwaniem św. Marcelina jest w Rogalinie (Po).

MARCELINA DAROWSKA

Wspomnienie 5 styczeń.

Polka, XIX/XX w., urodziła się w 1837 roku w Szulkach na Ukrainie. Po śmieci męża znalazła się w Rzymie, gdzie spotkała ks. Kajsiewicza, który zapoznał ją z Józefą Karską, tworzącą wówczas Zgromadzenie Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny - niepokalanki. W 1857 roku złożyła śluby czystości i posłuszeństwa. Po śmierci Józefy Karskiej kierowała zgromadzeniem przez 50 lat. Zmarła w 1911 roku, jej relikwie spoczywają w Jazłowcu.

Beatyfikowana 6.10.1996 roku w Rzymie przez papieża Jana Pawła II.

Imię Marcelina w źródłach historycznych nie potwierdzone, pojawia się w XIX wieku, obecnie należy do grupy imion dość częstych.

Bł. Marcelina Darowska jest otoczona czcią w zgromadzeniu niepokalanek. Pierwszy ich dom został otwarty w Jazłowcu w roku 1874. Głównym celem niepokalanek było kształcenie dziewcząt, w 1939 roku zgromadzenie prowadziło 15 szkół, 5 przedszkoli. Okres stalinowski zahamował rozwój pracy niepokalanek. Teraz trwa odnowa ich działalności. Dom generalny znajduje się w Szymanowie, gdzie kontynuuje się tradycje Jazłowca.

Kościół pod wezwaniem bł. Marceliny Darowskiej jest w Burakowie (Wa).

MARCIN I

Wspomnienie 13 kwiecień.

Włoch, VII wiek, papież. Walczył o czystość wiary, z cesarzami o niezależność Kościoła. Zmarł po torturach na wygnaniu.

Imię Marcin znane jest od XII wieku, było wówczas bardzo częste. Obecnie należy do grupy imion bardzo częstych a popularność jego szybko rośnie.

Święty przedstawiony jest w katedrze we Fromborku (Wm), w kaplicy św. Salwatora na polichromii z XVIII wieku. Znajdowały się tam także jego relikwie.

MARCIN Z TOURS

Wspomnienie 11 listopad.

Urodzony na Węgrzech, IV wiek, biskup i wyznawca. Wstąpił do armii cesarskiej w wieku 15 lat. Po służbie w armii został uczniem św. Hilarego, apostołował w Panonii. Po krótkim usunięciu się do pustelni założył klasztor, który dał początek życiu zakonnemu w Galii. Jako biskup Tours założył następny klasztor, który promieniował wysoką kulturą i wychował wielu biskupów. Prowadził jednocześnie pracę misyjną. Działanie jego łączyło życie zakonne z apostołowaniem.

Chroni przed ospą, chorobami skóry, róży, wyrzutach, gorączce. Opiekun zwierząt domowych, gęsi, koni. Sprzyja urodzajom, chroni przed szkodnikami na polach. Patron żołnierzy, jeźdźców, kawalerii, opiekun koni, patron podróżnych, wygnańców, żebraków, abstynentów, hurtowników, krawców, młynarzy. Dawniej patron sukienników, kapeluszników, handlarzy suknem.

Kult św. Marcina był już w XI wieku. Św. Wojciech pielgrzymował do Tours. W żywocie Pięciu Braci Polskich Męczenników jest informacja o kulcie św. Marcina. Czczony był jako patron drużyn rycerskich. Kalendarze liturgiczne z XVI wieku świadczą, że jego święto było powszechnie w Polsce obchodzone.

U schyłku średniowiecza z około 6 tysięcy kościołów, 220 było pod wezwaniem św. Marcina, szczególnie liczne były w diecezjach chełmińskiej i poznańskiej. W 1914 roku było 185 kościołów pod wezwaniem św. Marcina. Obecnie jest 226 kościołów i kaplic, obchodzone są 4 odpusty dodatkowe. Mamy obecnie ok. 140 zabytkowych wizerunków św. Marcina. Najstarsze to: polichromia z XIII wieku w Czerwińsku (Wa) i polichromie z XIV wieku w Żmijewie (To) oraz w Kałkowie (Op). Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Św. Marcin figuruje w herbach Jawora (Le), Pacanowa (Ki) i Żarnowa (Ra).

Z okresu służby wojskowej św. Marcina znana jest opowieść o tym jak ofiarował biedakowi połowę swego żołnierskiego płaszcza, przecinając go szablą.

W tomiku wierszy „Trochę plotek o świętych”, pisze ks. Jan Twardowski o świętym Marcinie:

Święty Marcinie
co z biedakiem zmarzniętym
podzieliłeś się płaszczem
Ulewa wiatr
kapało po brodzie
jak dobrze rozdać serce
przy paskudnej pogodzie

Zachowały się do dzisiaj szczątki pięknych kiedyś zwyczajów ludowych z okazji dnia św. Marcina. jego święto było obowiązującym w Polsce przez kilka wieków. Sam dzień św. Marcina był wolny od zajęć gospodarskich; zwracano specjalnie uwagę, by zatrzymała się na ten dzień praca w młynach. Czechowic w „Epitomium” z roku 1583 wspomina, że katolicy „Marcina św. tkają do młyna, aby w dzień swój młynarzom robić nie dał, ale im palce i cewy połamał, jeśliby się robić od godziny do godziny ważyli .. młynarz zeznał, że to i od ojca swego młynarza słychał, iż się im koła łamały, kiedy się dnia tego robić ważyli”. Potocki w „Ogrodzie fraszek” pisze, że dzień ten:

....nabożnie Kościół Katolicki święci;
Wszelka stoi robota i ma przed niedzielą,
Że weń, starym zwyczajem, ani młyny mielą.
Pierwsza kolęda w roku tu wszelakie dani:
Panom czynsz, księży meszne oddają poddani.
Stawia piece gospodarz, zimę czując blisko,
Żołnierz z pola na swoje schodzi stanowisko;
Śnieg ziemię zwykle bieli i rzeki się szryszą,
A stąd na białym koniu tego świątka piszą.

Dzień ten uchodził za początek zimy, a więc i wróżb na temat pogody zimowej było pełno. „Upatrują w św. Marcina prognostyk - pisze Haur - nie tylko przez gęsi piersiową kość, która śniegu wielkość białością, ciężkość mrozów czerwonością swoją znamionuje, ale gdy jest sam dzień sucho pogodny, ostrą znaczy zimę, jeśli zaś niestateczne będzie powietrze, to też niestatecznej spodziewać się zimy”. Podawano powszechnie w dzień ten gęś do stołu, a z kości piersiowej wróżono. „Pierś z Marcinowej gęsi jeśli biała, to zima dobrze będzie statkowała”, pisze Rzechowski w druku p. t. „Paschał albo Condiment” z roku 1666. Zimno było na dworze, na stole gęś, do niej wino i zacny kompan, oto obraz świętomarciński: początek radości zimowych.

Gotuj na stół tłustą gęś, zwróżym z niej o zimie,
Mokre li albo mroźne rządy swe obejmie,
A nie żałuj naczynia dobrej myśli: wina!
Tego żąda po tobie twa wierna drużyna,

 - rymuje Gawiński.

W wielu ośrodkach polskich zachowywano 40-dniowy post przed Adwentem jako odpowiednik Wielkiego Postu przed Wielkanocą. Zaczynano go po św. Marcinie 12 listopada. Stąd przysłowie: „Gdy Marcinowa gęś po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.” Bowiem na św. Marcina spożywano ostatni raz gęsi (mięso). „Wesele Marcina gęś i dzban wina.”

Jest wiele przysłów związanych z imieniem i doroczną pamiątką Świętego. Oto niektóre z nich:

„Jaki Marcin, taka zima”

„Jeśli na Marcina sucho, to Gody z pluchą”

”Młoda jak jagoda po św. Marcinie”

„Jeśli śnieg na Wszystkich Świętych zawiedzie,
to święty Marcin na białym koniu przyjedzie”.

W dniu św. Marcina upływał termin składania danin dworskich. „Od św. Marcina zima się zaczyna”, pisze Gostomski w „Ekonomii Ziemiańskiej” z roku 1588. „Sklęśnie mieszek u wójta nazajutrz po św. Marcinie, kiedy z dworu idzie” pisze Rej, nawiązując do zwyczajowych danin. „Koło św. Marcina daniny chłopskie mają być wybrane - pisze Haur - to jest kapłuny, gęsi, zwierzyny, kokoszy owoc, sypane zboże... czynsze pieniężne, stróżne najemne, gajowe arędne, karczemne, rybne i miodowe”. Pisze o tym również „Kalendarz Polski”
z XVIII wieku.

Dzień św. Marcina szczególnie uroczyście obchodzony jest w Poznaniu. Po uroczystej sumie odpustowej w kościele św. Marcina tworzy się korowód, którego centralą postacią jest rycerz na białym koniu – św. Marcin. Korowód przechodzi ulicą św. Marcin, z kościoła do Zamku, gdzie przekazywane są klucze do bram miasta. Cały dzień trwają charytatywne imprezy, koncert, itp.  W dniu tym sprzedawane są świętomarcińskie rogale. Tradycja ta wywodzi się z końca XIX wieku, gdy cukiernik wpadł na pomysł, aby dla uczczenia Świętego, patrona piekarzy i uosobienie miłości bliźniego – wypiekać słodkie rogale (symbol podkowy, zgubionej przez konia św. Marcina) i obdarowywać nimi ubogich.

W topografii polskiej 77 miejscowości zapożyczyło swoją nazwę od imienia Marcin.

MAREK EWANGELISTA

Wspomnienie 25 kwiecień.

Mieszkał w Jerozolimie, matka jego Maria, była otoczona wielkim szacunkiem a dom jej był w pierwszych latach chrześcijaństwa miejscem spotkań chrześcijan. Towarzyszył w podróżach misyjnych św. Pawłowi i św. Barnabie, przebywał też w Rzymie ze św. Piotrem i św. Pawłem. Prawdopodobnie założył gminę w Aleksandrii i był tam biskupem. Ewangelię św. Marek miał napisać przed rokiem 60.

Orędownik w cierpieniach, w czasie śmierci. Sprzyja dobrej pogodzie, dobrym żniwom. Chroni przed burzą, piorunami. Patron notariuszy, pisarzy, robotników budowlanych, murarzy, szklarzy. Dawniej patron koszykarzy.

Imię Marek poświadczone jest od 1228 roku. W średniowieczu należało do częstych, nosiły je również kobiety w formie Marka. Obecnie należy do imion bardzo częstych, popularność jego wzrasta.

Pod wezwaniem św. Marka jest 28 kościołów i kaplic. W 1914 roku to wezwanie miało 8 kościołów.

Przedstawiony jest na ok. 100 wizerunkach, najstarszy to płaskorzeźbiony tympanon z XIII wieku, z kościoła św. Trójcy w Strzelnie (Gn). Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Uroczystość św. Marka przypada w pełni wiosny. W dzień jego święta od średniowiecza odprawiać się zwykło modły i procesje błagalne o uproszenie u Boga urodzajów zasianych zbóż i drzew owocowych. Dni te nazywano „Dniami Krzyżowymi”, a to dlatego, że procesje są urządzane do przydrożnych krzyży. W języku liturgicznym dzień ten nazywa się „Dniem modłów o urodzaje”, albo „Litanii Większych”, bo „Dni Krzyżowe” przed Wniebowstąpieniem Pańskim nazywamy „Litaniami Mniejszymi”, weszły one do liturgii Kościoła później. W Krakowie procesja szła z Wawelu do kościoła św. Marka.

Z dniem św. Marka rozpoczynano siew owsa. Związane są z nim też liczne przysłowia i porzekadła:

Tłucze się jak Marek po piekle.

Na św. Marka sieje się ostatnia jarka.

Na św. Marka nie ma co włożyć do garnka.

Jeśli na św. Marka deszcz pada, to całe lato będzie suche;
jeśli jest pogoda, całe lato będzie dżdżyste.

Topografia zna 55 miejscowości, których nazwy wywodzą się od imienia Marek.

Pyskowice (Gl)

Miasto jest położone nad dopływem Kłodnicy, rzeką Dramą, 46 km na północny zachód od Katowic. Prawa miejskie uzyskało w XIII wieku, co wpłynęło na rozwój handlu i rzemiosła, rozkwit miasta przypada na wiek XIV. Po wojnach w XV w. i przejściu pod panowanie Habsburgów miasto zaczęło upadać. Ludność walczyła o polskość w XVIII i XIX w. oraz biorąc udział powstaniach śląskich.

W parafii pw św. Mikołaja jest kościół filialny pw św. Marka. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1256 roku, fundatorami byli dwaj bracia Pisko, stąd prawdopodobnie nazwa miasta. Obecny kościół pw św. Marka pochodzi z 1852 roku. Służył jako kościół pątniczy, zwłaszcza w uroczystość św. Marka i „Dni Krzyżowe”.

Dawny kult św. Marka, Jego uroczystość gromadziła rzesze pątników. Dzisiaj w kościółku odprawia się nabożeństwo tylko w „Dni Krzyżowe” i w uroczystość św. Marka.

Nowy Sącz (Ta)

Miasto nad Dunajcem założone w XIII w., przy drodze handlowej z Polski do Węgier.

Kaplica „Szwedzka”, pod wezwaniem św. Marka (ul Jagiellońska). Kaplica murowana pochodzi z 1771 roku, zbudowano ją w miejscu gdzie tracono mieczem winowajców.

Z miejscem tym związana jest legenda, że w czasie najazdu szwedzkiego, w przebraniu dostał się do miasta marszałek wielki koronny, Jan Lubomirski, podburzył mieszczan i zabito 500 Szwedów i pochowano ich tutaj.

Dawny kult św. Marka, żywy jeszcze na początku XX wieku, obecnie lud często odwiedza kaplicę, w dni targowe wiele osób zapala tutaj świece.

Komorów (Kl)

Wieś położona na północny zachód od Sycowa, w którym znajduje się parafia pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

Miejscowość Św. Marek - Komorów posiada w pięknym otoczeniu drzew kościółek „Na Górze św. Marka”, zbudowany z drzewa, który ocalał w czasie działań drugiej wojny światowej. Dokładnych początków powstania tegoż kościółka nie znamy ale istniał on prawdopodobnie już przed wszczęciem reformacji Marcina Lutra; można przyjąć jako datę powstania kościółka rok 1500, opierając wnioskowanie na podstawie zachowanych figur średniowiecznych.

W roku 1596 rycerz Abraham Dohna sprzedał majątek Komorów, zatrzymał jedynie dla siebie kościółek św. Marka z przylegającym cmentarzem. Obecny kościół w głównym zrębie architektonicznym pochodzi z XVII wieku. Zachowana sygnaturka ma datę 1599 i charakterystyczny napis w języku niemieckim: „Błogosławieństwo Boże wzbogaca”.

Dzień św. Marka (25 kwietnia) był tutaj szczególnie uroczyście obchodzony, a w kościele tym wierni mogli uzyskać odpust zupełny po wypełnieniu przepisanych warunków. Według danych z 1811 roku w niedzielę po św. Marku przybyło tutaj w uroczystej procesji z okolicy przeszło 1200 osób i 6 księży. W następnym (1812) roku liczba pielgrzymów doszła do 2000.

Czas robił swoje i w wieku XIX zabytkowy kościółek drewniany groził zawaleniem się; w roku 1883 dziekan Paweł Dilla przeprowadził gruntowny remont kościółka, a w 1933 roku za proboszcza Franciszka Schölzera nastąpiła jego przebudowa z dodaniem nowej zakrystii, z zachowaniem jednak dawnego dachu. Na nagrobkach widnieje szereg nazwisk o polskim brzmieniu.

Zwyczaj procesji do tego kościółka wprowadził miejscowy dziedzic, właściciel Sycowa i okolic. Nalegał, by wszyscy jego poddani katolicy 25 kwietnia wędrowali jako pielgrzymi na odpust św. Marka. Do kościoła „Na Górze św. Marka” wiedzie boczna polna droga z Sycowa, a przy niej jest 14 stacji drogi Krzyżowej. Gdy idzie procesja (w niedzielę po 25.04) na odpust, po drodze lud z kapłanem odprawiają Drogę Krzyżową.

MARIA ANGELA TRUSZKOWSKA

Wspomnienie 10 października.

Polka, założycielka felicjanek, XIX w. (1825-1899) Córka prawnika urodzona w Kaliszu. Wspólnie z bł. Honoratem Koźmińskim założyła w Warszawie Zgromadzenie Sióstr św. Feliksa z Cantalice Trzeciego Zakonu Świętego Franciszka Serafickiego. Po kasacie zakonów w zaborze rosyjskim przeniosła się do Krakowa. Spoczywa w Krakowie w kościele sióstr felicjanek. Beatyfikowana 18.04.1993 roku w Rzymie przez Ojca Świętego Jana Pawła II.

Imię Maria poświadczone jest w XII wieku w Polsce. W średniowieczu raczej nie było nadawane, osoby noszące wówczas to imię pochodzą z Rusi Czerwonej, gdzie w prawosławiu nie było tych ograniczeń. Obecnie w Polsce imię Maria należy do najliczniejszych, jest też nadawane chłopcom, zazwyczaj z drugim imieniem.

Nazwę „felicjanki” nadał zakonnicom lud Warszawy, widząc jak modlą się przed ołtarzem św. Feliksa z Cantalice. W Warszawie felicjanki miały zakłady dla sierot, bezdomnych kobiet i dziewcząt, prowadziły 34 placówki. Po kasacie w 1864 roku znalazły swoje miejsce w Krakowie. Obecnie posiadają 104 domy w 12 prowincjach, z czego 7 w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Bł. Maria Angela otoczona jest szczególną czcią w domach Zgromadzenia przez nią założonego. Spośród wielu można wymienić Kraków, Warszawę i Przemyśl. W kościele felicjanek w Krakowie do wezwania Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny dołączono patronat Bł. Marii Angeli Truszkowskiej. Poświęcony jest jej jeden z ołtarzy bocznych, znajduje się tutaj (ul. Smoleńsk) sanktuarium Błogosławionej.

MARIA DOMINIKA MAZZARELLO

Wspomnienie 14 maj.

Włoszka, XIX wiek. Współzałożycielka (ze św. Janem Bosko) Zakonu Córek Maryi Wspomożenia Wiernych - salezjanek. Urodzona w rodzinie rolnika w Piemoncie. Już w młodym wieku gromadziła wokół siebie dziewczęta, ucząc je zawodu i umacniając w wierze. Działanie to stało się zaczątkiem, z którego, pod wpływem św. Jana Bosko, powstało zgromadzenie.  Beatyfikowana w 1938 r., kanonizowana w 1959 r.

Działalność salezjanek w Polsce zapoczątkowała siostra Laura Meozzi. W okresie międzywojennym powstało 9 placówek. Po drugiej wojnie światowej siostry wznowiły działalność, szczególnie na Ziemiach Odzyskanych. Włączyły się w duszpasterstwo parafialne, prowadzą też różne grupy formacyjne, zwłaszcza ruchu „Światło i Życie”.

Św. Maria Dominika Mazzarello otoczona jest kultem w domach zakonnych salezjańskich.

Pod jej wezwaniem jest kościół filialny w Krzeczynie Wielkim, parafii Chorostnik (Le).

MARIA EGIPCJANKA

Wspomnienie 2 kwiecień.

Żyła w IV/V wiek. Przez wiele lat prowadziła w Aleksandrii rozwiązłe życie. Przed Bazyliką Grobu Świętego w Jerozolimie doznała wewnętrznej przemiany. Udała się na pustynię nad Jordanem, gdzie spędziła wiele lat, pokutując do końca życia.

Patronka pokutnic. Patronka aktorów, scen estradowych.

Pod wezwaniem św. Marii Egipcjanki był, przed 1325 rokiem, kościół na Wawelu. Kult św. Marii Egipcjanki pojawił się w Krakowie w XIII wieku. Wezwanie to jest wymienione po raz pierwszy w „Kalendarzu Kapitularnym” (po 1256 r.). Zaznaczono go tam czerwonym kolorem dla podkreślenia ważności tego święta. Prebenda ołtarza Świętej posiadała uposażenie w dobrach klasztoru zwierzynieckiego.

Pruszcz podaje, że w kościele Mariackim w Krakowie znajduje się ołtarz św. Marii Magdaleny i Marii Egipcjanki.

Święta pokazana jest na tryptykach w Przydonicy (Kr) z trzeciej ćwierci XV wieku; w Strzelnie (Gn), w kościele św. Prokopa widnieje na rzeźbionej tablicy reliefowej z XVII wieku; na poliptyku ze św. Janem Jałmużnikiem w kościele św. Katarzyny w Krakowie oraz w Stobiecku (Cz) na tryptyku z XVI wieku – na wewnętrznej kwaterze umieszczone są malowidła świętych, wśród nich jest przedstawiona św. Maria Egipcjanka. Święta przedstawiona jest w Haczowie (Pr) na polichromii z XVIII wieku. Obrazy jej znajdują się w zwieńczeniach ołtarzy bocznych z XVIII wieku w Lesznie (Po) w kościele św. Mikołaja i w Sieciecho-wie(Ra). Jej postać widnieje na zapleckach stalli z XVII wieku w kościele Świętego Krzyża w Krakowie. Obrazy Marii Egipcjanki z XVII wieku posiadają kościoły w Krakowie Bazylika Św. Trójcy dominikanów, w Szczyrzycu (Ta) oraz w Sandomierzu kościół św. Michała.

MARIA FRANCISZKA SIEDLISKA  patrz  FRANCISZKA SIEDLISKA

MARIA GORETTI

Wspomnienie 6 lipiec.

Włoszka, XIX/XX wiek. W wieku 12 lat zginęła w obronie swej niewinności. Beatyfikowana w 1947 r., kanonizowana w 1950 r.

Pod jej wezwaniem jest kościół filialny w Siemionach (Dr); w Kędzierzynie Koźlu – Blachowni (Op) współpatronuje kościołowi ze św. Piusem X papieżem. Jest także patronką kaplicy w Gnieźnie. W Sątopach (Wm) obchodzony jest odpust dodatkowy.

MARIA KARŁOWSKA

Wspomnienie 6 czerwiec.

Polka. Przyszła na świat w 1865 roku w folwarku Stupówka, dziś Karłowo (Gn), w wielodzietnej rodzinie. Pracowała w Poznaniu jako krawcowa. Odwiedzała chorych i ubogich w najnędzniejszych dzielnicach miasta. Zetknęła się tam z kobietami uprawiającymi nierząd, postanowiła zająć się ich ratowaniem. Otworzyła dom dla ratowania dziewcząt i nazwała go Zakładem Dobrego Pasterza. Założyła Zgromadzenie Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej (pasterek), którego celem jest działalność wśród kobiet i dziewcząt moralnie słabych aby wzmocnić ich wiarę i moralność. Błogosławioną ogłosił 6.06.1997 roku w Zakopanem papież Jan Paweł II, w czasie pielgrzymki do Polski.

Miejscami szczególnego kultu są domy zgromadzenia sióstr pasterek, z których 4 znajdują się w diecezji toruńskiej. Sanktuarium Błogosławionej jest w Jabłonowie Pomorskim (To) w kościele filialnym Wszystkich Świętych i Bł. Marii Karłowskiej. Kaplica (dawna pałacowa z XIX wieku) w Domu Generalnym Zgromadzenia. Kościoły pod jej wezwaniem są w Toruniu, Elblągu a w Smogulcu (Gn) współpatronuje kościołowi ze św. Katarzyną.

MARIA KLEMENTYNA (ANUARITA NENGAPETA)

Wspomnienie 29 listopada.

Żyła w XX wieku, zakonnica w Zgromadzeniu Sióstr Świętej Rodziny. Urodzona w Zairze w rodzinie animistów. Ochrzczona wstąpiła do zakonu, studiowała w seminarium. Dobrowolnie przyłączyła się do grupy sióstr uprowadzonych przez zairskich rebeliantów. Zastrzelona za opór napastującemu Ją oficerowi. Umierając przebaczyła mordercy. Beatyfikowana w 1985 r.

Obecnie w Polsce imię Klementyna nosi parę osób.

Pod Jej wezwaniem jest kościół w Radomiu, parafia erygowana w 1989 roku.

MARIA MAGDALENA

Wspomnienie 22 lipiec.

Imię Marii Magdaleny pochodzi od nazwy miasta Magdali w Galilei. Nawrócona przez Jezusa towarzyszyła Mu wraz z innymi pobożnymi niewiastami w Jego publicznej działalności, była też świadkiem męki na Krzyżu. Jej pierwszej ukazał się Pan Jezus po Zmartwychwstaniu. Utożsamia się ją też z niewiastą, która obmyła stopy Chrystusowi i z siostrą Marty i Łazarza.

Opiekunka kobiet, opiekunka uwiedzionych, skruszonych grzesznic, pomaga w chorobach oczu. Pomocna uczniom i studentom. Patronka ogrodników, winiarzy, handlarzy winem, fryzjerów, perukarzy, dawniej patronka tkaczy wełny, fabrykantów perfum, białoskórników, rękawiczników, grzebieniarzy.

Imię Magdalena znane jest od czasów średniowiecznych. Należy do imion bardzo częstych, popularność jego jest nadal duża.

W XVI wieku ożywił się wcześniejszy kult Świętej. Powstał wtedy, między innymi, w Lidzbarku Warmińskim (Wm) ołtarz ufundowany dla odwrócenia plagi powietrza. Pruszcz wspomina jej ołtarz w kościele Mariackim w Krakowie. W XVII wieku w kolegiacie pod wezwaniem Marii Magdaleny w Poznaniu był jej wizerunek - srebrny odlew. W XVIII wieku istniały bractwa św. Marii Magdaleny.

Pod jej wezwaniem jest 174 kościoły i kaplice, obchodzonych jest 10 odpustów dodatkowych. W 1914 roku było 126 kościołów pod jej wezwaniem. Przedstawiona jest na ok. 489 wizerunkach. Wybrane miejscowości pokazano w rozdziale 3.

Znane są przysłowia związane z imieniem Magdalena:

Gdy Magdalena deszczem zaczyna, to zwykle deszczyk dłużej się trzyma.

Na Maryję Magdalenę pogoda, pszczółkom wygoda, a jak słota to lichota.

W tomiku wierszy „Trochę plotek o świętych”, poeta ks. Jan Twardowski pisze o świętej Marii Magdalenie:

Przybiegła uklękła milczała
grzechów nie mówiła
tylko wypłakała

Od imienia Magdalena pochodzą nazwy 17 miejscowości.

Zalas (Kr)

Wieś jest położona na południe od Krzeszowic, przy drodze lokalnej z Krzeszowic.

Parafia została erygowana przed 1325 rokiem. Kościół był wzmiankowany w XIV wieku. Po kościele, który istniał na początku XVIII wieku, obecny kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny został zbudowany na początku XX wieku. W ołtarzu głównym z początku XVIII wieku jest obraz św. Marii Magdaleny, barokowy. Sukienka z początku XVIII wieku i wota zostały skradzione. W zakrystii jest szafa z pocz. XVIII w. Bractwa św. Marii Magdaleny.

W latach 1707 - 1708 ks. Piotr Gawlikowski zbudował w Zalasie drewniany kościół pw św. Marii Magdaleny i św. Andrzeja. Niebawem w 1715 roku, ks. Gawlikowski założył przy kościółku Bractwo Pokutne św. Marii Magdaleny. Przedmiotem szczególnej czci członków konfraterni i całej parafii stał się obraz świętej Patronki. Wizerunek umieszczony w głównym ołtarzu kościoła szybko zasłynął cudami. Nie znany z imienia malarz przedstawił na nim pokutującą Magdalenę w chwili modlitwy przed Krzyżem, z trupią czaszką. Obraz otrzymał bogatą srebrną sukienkę, a wkrótce wokół niego pojawiły się liczne wota.

Na uroczystość introdukcji bractwa do Zalasia przybyły konfraternie z sąsiednich parafii. Obrzędy rozpoczęły się w kaplicy na zamku Tenczyn w Rudnie, gdzie odprawiono Mszę św. z okolicznościowym kazaniem. Następnie w kierunku odległego o sześć kilometrów Zalasu wyruszyła procesja z obrazem św. Marii Magdaleny, otoczonym honorową asystą członków bractwa Aniołów Stróżów z Nowej Góry, oraz 30 zbrojnych w strzelby piechurów. Jak zanotowano w kronice, „konfraternie przez całą drogę, każda swoje własne, wyśpiewywali różańce, koronki, godzinki i różne nabożeństwa”, a na zakończenie uroczystej Mszy św. w Zalasie „aniołowie” z Nowej Góry „perorowali oracje wierszami skomponowane, winszując światu i Zalasianom bractwa”.

Fundator konfraterni napisał też i wydał drukiem w Krakowie dzieło „Pustynia szczęśliwej pokuty”. Zawarł w nim zbiór praktyk pobożnych: inwokacje, litanie, koronki, modlitwy i pieśni ku czci św. Marii Magdaleny i innych patronów Zalasia. Ks. Gawlikowski ułożył także ustawy brackie, określające prawa i obowiązki członków. Statut został zatwierdzony przez władze duchowne. Zgodnie z nim bracia mieli regularnie uczestniczyć w „schadzkach”, czyli zebraniach, nawiedzać konających i dbać o światło (czyli o wosk na świece) na brackim ołtarzu. W zamian za to, powagą Stolicy Apostolskiej, otrzymywali odpust zupełny oraz uroczyste zapewnienie o modlitwie za swoją duszę w chwili śmierci. Statut ks. Gawlikowskiego obowiązuje do dziś.

Pokutny charakter bractwa podkreślały zgrzebne, lniane stroje, rodzaj prosto skrojonych worków przepasanych sznurem, z kapturami naciągniętymi na oczy. Niegdyś do konfraterni należało jednocześnie kilkaset osób. Zapisywali się zbiorowo nawet obywatele Krakowa i bogatego Olkusza. Bractwo przetrwało czasy zaborów, przeżyło też stary zalaski kościół ks. Gawlikowskiego, zastąpiony nowym, murowanym w latach 1905 - 1910. Kryzys nastąpił po ostatniej wojnie. W Zalasiu i okolicy aktywnie działały organizacje lewicowe, pojawiła się propaganda sekt, zwłaszcza „świadków Jehowy”. Liczba brackich nowicjuszy znacznie zmalała, starzy członkowie wymierali.

Obecnie bractwo pokutne wznowiło swoją działalność. W dzień parafialnego odpustu mieszkańcy nie podejmują żadnych prac. Na odpust przybywają ludzie z całej okolicy.

Na początku liturgii przesuwa się przed ołtarz rząd zakapturzonych postaci. Zgodnie z wiekową tradycją Msza św. odpustowa kończy się procesją wokół kościoła. Bracia biorą na ramiona dwustu kilogramowy feretron. Ciężar przygina ich do ziemi, wielka rama trzymana na potężnych drągach, chwieje się, falując nad głowami wiernych. Pobożny orszak śpiewa pokutne pieśni. Po sumie odpustowej następuje przyjęcie nowych członków bractwa św. Marii Magdaleny (przyjęcia wznowiono od 1995), jest ich obecnie około 130.

Puszcza Solska (ZL)

Przedmieście Biłgoraja. W XVII wieku Biłgoraj było małym miasteczkiem, przylegały do niego rozległe lasy Puszczy Solskiej.

Parafia istniała w XVII wieku, w latach 1698 - 1884 pozostawała w zarządzie franciszkanów. W XVII wieku istniała kaplica a następnie kościół. Obecny kościół pw św. Marii Magdaleny zbudowano w 1929 roku. Pierwsza nazwa obecnej parafii to Puszcza Solska. W 1954 roku miejscowość ta została włączona do Biłgoraja, dlatego Kuria Biskupia pismem z grudnia 1961 roku ustaliła nazwę „parafia św. Marii Magdaleny w Biłgoraju”.

Pierwsza wzmianka o działalności duszpasterskiej na tym terenie sięga roku 1603, kiedy zaczęła funkcjonować mała kapliczka na miejscu objawień św. Marii Magdaleny. Prawdopodobnie parafia została erygowana w 1644 roku, w którym Tomasz Zamojski sprowadził tu franciszkanów z Zamościa. Razem z kościołem wybudował im drewniany klasztor. Zabudowania te na skutek klęsk żywiołowych i wojen były kilkakrotnie niszczone (1648, 1655, 1702). Klasztor murowany wzniesiono około 1778 roku. Franciszkanie prowadzili tu duszpasterstwo do kasaty to jest do 1864 roku. Od kasaty klasztoru w parafii pracują księża diecezjalni.

W latach 1921 - 1928 wybudowano murowany kościół istniejący do dzisiaj. W ołtarzu głównym jest zabytkowy obraz św. Marii Magdaleny, zapewne z XVII wieku w srebrnej sukience z wieku XVIII, i obraz Matki Bożej Różańcowej z około 1934 roku. W ołtarzach bocznych są obrazy św. Antoniego Padewskiego z XVII/XVIII w. i Najświętszej Maryi Panny Niepokalanego Poczęcia z XVIII wieku.

Boży kult za przyczyną św. Marii Magdaleny powstał tu w odległych czasach, co najmniej od XVI wieku. O początkach kultu mówią legendy o pastuszkach, którym objawiła się św. Maria Magdalena, polecając budowę na tym odludziu kapliczki; o dzwonach, które w tym miejscu dzwoniły. Cudowne wydarzenia dodały rozgłosu, gromadzili się tu wierni. Sława tego miejsca rosła.

Przy drodze do Tarnogrodu, naprzeciw kościoła, znajduje się kapliczka pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. pochodzi ona z XVIII wieku. Wewnątrz jest barokowy ołtarz z XVIII wieku z obrazem św. Marii Magdaleny z 1792 roku. Znajdują się tu dwa czteropolowe obrazy wotywne o charakterze rokokowo ludowym, z przedstawieniami legendy oraz cudów św. Marii Magdaleny w Puszczy Solskiej, zapewne pocz. w. XIX. Również wewnątrz, po prawej stronie jest głęboka studnia wyłożona piaskowcem.

Na pierwszym obrazie, u góry, jest napis: „Opisanie zyawienia i łask w wtem miejscu s. Maryi Magdaleny z samego podania dawnego ludzi”.

1.     Roku 1603 ziawienie pierwsze na tem mieyscu.

Jak Bóg niegdyś Prostaczkom czynił Obiawienie,
Tak y w tem Mieyscu chciał mieć tegoż ponowienie
Pastuszków Ośmiu pasząc w lekkiey Zimy czasie,
Bydło, dwa dzwony brzmiące słyszą w gęstym Lasie.

2.    Roku 1615 Zjawienie powtórne na tem mieiscu.

Bartnik ieden w tym Borze, wyrabiając Działy
Temu się bez Osoby, słowa słyszeć dały
Człowiecze grzeszny: masz to ogłosić Ziawienie
By Bóg y Magdalena Tu miał uwielbienie
Co słysząc Zwierzchność Solska, Krzyż bez zwłoki stawia
A w lat kilka xiądz Chamiec, y Fundusz wyrabia.

3.    Roku 1639 dziecię uduszone do życia powróciło.

Że Bóg to Mieysce, dla czczi Magdaleny
Świadkiem iest Łask Szafunek, ledwie nie codzienny
Mijaj te których każdy, z osobna doznaje
Te tylko uwazai co Siernicki podaje.

Dziecię Pięcio niedzielne, będąc Uduszone
W tem mieiscu zaras było, do życia wrócone.

x Aleksander Siernicki kanonik Zamoyski
Pisarz apostolski.

4.    Roku także 1639 Ślepy wzrok odebrał.

Tenże Siernicki y to ieszcze opisuie
Że tu miał pomoc y kto na Oczy szwankuie
Świadkiem iest tego Synek, Woyciecha Kulika
Ślepy prowadzony sam w Dom po tym pomyka.

Na drugim obrazie są następujące napisy:

5.    Roku 1646 Niewiasta na Nogi y Ręce słaba uzdrowiała.

Zofyia z Biłgoraja, słaba w Człąkach siła
Z tego Mieysca do domu, zdrową powróciła.
Dziękując Bogu, że jest możny w Cuda
Gdy kto przez Magdalenę, do Niego się uda.

6.    Roku 1651 konaiący od śmierci uwolniony był.

Sebastyan Kukiełka, gdy na cmentarz wkracza
Z synem konającym, wnet Śmierć od niego zbocza
i zaraz o Swieconą Wodę, dla się prosi,
Ktorey się napiwszy, bydź, bardzo smaczną głosi
Co widząc Iędrzejowski zaraz to opisał
By wiek naypozniejszy, także o tym słyszał

Podpisano Xiądz Urban Iędrzejowski Pisarz Apostolski

7.    Roku 1653 Dziecię umarłe wskrzeszone.

To ieszcze Iendzieiowski, nam także wspomina
Ku chwale Magdaleny, ktorey to Przyczyna
Jest, jak Jan z Soli, gdy się przed Ołtarzem kruszy
Magdaleny za synkiem będącym bez duszy
Wnet żywego z Kościoła do domu przynosi
Moc Boską Magdaleny zaś przyczynę głosi.

8.    Roku 1654 Długo chorujący do zdrowia wkrótce przyszedł.

Stanisław Komorowski, sam to wbrew wyznaje
Tak długo chorując, wkrótce zdrowy wstaje
Gdy się tylko w to Mieysce Bogu ofiarował
I na cześć Magdaleny modły odprawował.

Odpust gromadzi bardzo wiele Ludu Bożego z całej okolicy. Wtedy też jedna Msza św. jest odprawiana w kaplicy św. Magdaleny. Czerepie się wodę ze studni. Składane przez wieki liczne wota świadczą
o otrzymywanych łaskach.

Malawa (Rz)

Wieś jest położona na zachód od Rzeszowa, przy drodze lokalnej z Rzeszowa.

Parafia w Malawie pod wezwaniem św. Wawrzyńca istniała w XV wieku. W odległości 3 km od kościoła parafialnego, na szczycie wzgórza, zwanego „Magdalenką”, znajduje się kaplica św. Marii Magdaleny. Obecna kaplica zbudowana została w 1797 roku, odnowiona w 1847 roku.

Pierwsza wzmianka o kaplicy pochodzi z 1625 roku, wtedy to odbyła się rozprawa przed sądem biskupim. Proboszcz z Malawy oskarżył proboszcza w Krasnem, że samowolnie przeniósł na inne miejsce kościół św. Magdaleny, „który od dawna był filialnym kościołem malawańskim, w którym wierni chrześcijanie zwykli składać wielkie dziękczynienia”. Obecnie więc kościółek jest we wsi Krasne należącej do parafii Ducha Świętego. Z rozprawy sądowej okazało się, że gdy w roku 1624 w oktawie Bożego Ciała, Tatarzy spalili w Krasnem kościół, za zgodą biskupa Achacego Grabowskiego w 1627 roku przeniesiono drewniany kościółek św. Magdaleny na jego miejsce z nowym już tytułem. Późniejsze wizytacje z roku 1646 i 1745 podają, że kaplica przeniesiona z pól była za mała dla parafii, dlatego została po przeniesieniu rozebrana. Została rozebrana w 1742 roku, bo była już zbyt stara.

Wizytacja z roku 1646 poleca naprawić kościół w Malawie, gdyż ze starości upada. I dalej pisze wizytujący, że parafia ma kaplicę, świeżo wybudowaną na polach, położoną w pół mili od wsi, gdzie jest natłok ludu w święto św. Marii Magdaleny na jej odpust wyjednany w Rzymie”. Gdy kościół parafialny chylił się do upadku i wymagał nagląco remontu, Albert Szona wystawił kaplicę w odległości około 3 km od kościoła, ponieważ przychodziło dużo ludzi, było strzelanie, kiermasze.

Podanie głosi, że gdy Tatarzy chcieli w roku 1624 zniszczyć kaplicę, wówczas drewnianą, miała im się ukazać Matka Boża i Tatarzy uciekli. Inna legenda głosi, że książę w czasie polowania zgubił córkę. Złożył ślub, że na miejscu znalezienia jej wystawi kościółek. To uczynił. Obecna murowana jest ufundowana przez Stanisława Piskiego. podanie głosi, że wystawił ją jako ekspiację za to, że zastrzelił pańszczyźnianego chłopa.

W kaplicy od 1969 roku odprawiane są Msze św. i nabożeństwa. Na odpust przychodzi do 5 tysięcy wiernych, najwięcej z Rzeszowa.

Kalwaria Pacławska (Pr)

Wieś położona na południe od Przemyśla, przy drodze z Przemyśla. W XVIII wieku wybudowano tu Kalwarię. Trwa tutaj szczególne nabożeństwo do Męki Pańskiej, przybywają dziesiątki tysięcy pielgrzymów.

Obok Kalwarii, na szczycie odosobnionej góry, wśród lasów, jest drewniana kapliczka, zwana „pustelnią św. Magdaleny”. W ołtarzu jest piękny obraz Świętej z XVIII wieku. Nie należy do „dróżek”, ale nawiedzają ją prawie wszyscy pielgrzymi, by wyprosić sobie odpuszczenie win i łaskę wytrwania w dobrym.

Każdego roku w dzień św. Marii Magdaleny odbywa się uroczysta procesja do jej kapliczki.

Sośnicowice (Gl)

Wieś jest położona na zachód od Gliwic przy szosie Gliwice - Kędzierzyn Koźle. Parafia św. Jakuba została erygowana w XIII wieku.

Za Twarogiem Małym, w lesie, w odległości 5 km znajduje się zabytkowa, drewniana kaplica pw św. Marii Magdaleny. Popularnie nazywa się ją „Magdalenką”.

Początki kultu nieznane, od „niepamiętnych czasów”, każdego roku zjeżdżają się na odpust św. Marii Magdaleny liczne rzesze pielgrzymów z okolicznych miejscowości, w 1962 roku było ich około 12 tysięcy. Podczas wielkiego pożaru lasów w 1992 roku drewniana kaplica szczęśliwie ocalała.

MARIA MAGDALENA DE PAZZI

Wspomnienie 25 maj.

Włoszka, mistyczka, XVI/XVII wiek. W 15 roku życia wstąpiła do karmelitanek. Łaski, których zaczęła doznawać kierowały jej myśli ku smutnemu stanowi Kościoła w Italii i pobudzały do upomnień kierowanych do różnych dostojników. Narażało to ją na różne bolesne próby. Wśród cierpień, które charakteryzowały jej ostatnie lata doznała licznych ekstaz. Beatyfikowana w 1626 r., kanonizowana w 1669 r.

Pruszcz podaje, ze w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie, wśród relikwii, znajdował się welon Świętej obecnie jest tam Jej obraz z XVIII wieku.

Maria Magdalena de Pazzi jest przedstawiona na obrazach w kościele karmelitów w Pilźnie (Ta), na ołtarzu bocznym z XVIII wieku, w zwieńczeniu ołtarza z XVIII wieku w kościele w Jeleńczu (Pe). Jej rzeźba
z XIX wieku jest w ołtarzu bocznym z XVIII wieku w Grodzisku Wielkopolskim (Po). W kościele w Trutowie (Wł) jest polichromia z 1738 roku z postacią Świętej.

MARIA MAŁGORZATA ALACOQUE  patrz  MAŁGORZATA MARIA ALACOQUE

MARIA TERESA LEDÓCHOWSKA  patrz  TERESA LEDÓCHOWSKA

MARTA

Wspomnienie 29 lipiec.

Marta była siostrą Marii i Łazarza, mieszkała w Betanii na zboczu Góry Oliwnej. Rodzina ta była przyjaciółmi Chrystusa, który często tam gościł. Był tam po śmierci Łazarza, którego wskrzesił, bywał tam także później. Według legendy po Wniebowstąpieniu Chrystusa Marta wraz z rodzeństwem udała się do Francji, gdzie Łazarz został biskupem Marsylii.

Orędowniczka dobrej śmierci. Sprzyja gospodarności. Pomaga przy krwotokach. Patronka gospodyń domowych, kucharek, praczek, hotelarzy, oberżystów. Patronka rzeźbiarzy, robotników, malarzy.

Imię Marta poświadczone jest od 1265 roku. Obecnie należy do imion bardzo częstych, popularność jego rośnie.

Wcześniejszy kult św. Marty ożywił się w XV wieku, w mszałach z tego czasu znajdujemy wotywy do niej.

W XIV wieku w katedrze poznańskiej była św. Marcie poświęcona kaplica. Pod jej wezwaniem są kościoły w Jaworzni (Ki) i w Chobrzanach (Sa) oraz kaplica w Bisztynku (Wm). W Chobrzanach Święta jest przedstawiona w ołtarzu głównym z XX wieku, na tryptyku „Santa Conversazione” z XV wieku. Wybrane miejscowości związane z kultem św. Marty podano w rozdziale 3.

Są przysłowia związane ze świętem św. Marty:

Około św. Marty płać za żniwa, dawaj kwarty.

W XVIII wieku wymieniały ją dziewczęta w prośbach o dobrego męża:

Proszę o to świętej Marty,
By nie grał zapalczywie w karty.

Współcześnie tak pisze poeta ks. Jan Twardowski: „Płacz”

         Marta zakrzątana obrus rozłożyła
         w rosół za gorący chucha sercem studzi
         mięsa nie dopiekła solić nie skończyła
         Nad wiarą co płacze znów się zamyśliła
a tu tyle roboty
Łazarz z grobu wrócił
         właśnie talerz odsunął
         - Marto mówi Marto
         Jezus przy mnie płakał.

Od imienia Marta pochodzą nazwy 8 miejscowości.

MARTYNA

Wspomnienie 30 styczeń.

Dziewica, męczennica, III wiek. Córka konsula. Odmówiła, mimo tortur, wyparcia się wiary. Została umęczona w czasie prześladowań Aleksandra Sewera.

Imię Martyna pojawia się w XIX wieku, obecnie występuje dość często i popularność jego rośnie.

Relikwiarz jej z XVII wieku znajduje się w Trzebnicy (Wr).

W Jaćmierzu (Pr) jest jej obraz z XVIII wieku.

MATERN (MATERNUS)

Wspomnienie 14 wrzesień.

Biskup, IV wiek. Działał na terenie diecezji trewirskiej i kolońskiej. Brał udział w synodzie w Arles. Legendy identyfikują go z różnymi postaciami np. jako ucznia św. Piotra, syna wdowy z Naim, brata św. Jana Chrzciciela, itp.

Imię Maternus występowało w średniowieczu, choć należało do rzadkich. Obecnie w Polsce imię to nie występuje.

Pierwotnie kościół w Matarni (Gd) był pod wezwaniem św. Maternusa. Tytuł ten, zapisany przez wizytatora jeszcze w 1584 roku, utrzymał się w pamięci cystersów do XVIII wieku. Również w Białej (Pł) parafia była erygowana w XII wieku pod wezwaniem Świętego.

Na Śląsku było 12 kościołów pod tym wezwaniem. Obecnie pod wezwaniem św. Maternusa są kościoły w Lubomierzu (Le), w Stroniu Śl. (Sd) wspólnie z wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski. W Sosnowej kościół filialny parafii w Kamieńcu Ząbkowickim (Wr) jeszcze w 1964 roku nosił wezwanie św. Maternusa. W Lubomierzu (Le) znajduje się obraz Świętego w ołtarzu bocznym z XVIII wieku oraz rzeźby z XVII i XVIII wieku. W XIV wieku św. Maternus był w herbie tego miasta.

Nazwy 2 miejscowości wywodzą się od imienia Maternus.

MATEUSZ APOSTOŁ

Wspomnienie 21 wrzesień.

Był celnikiem, I w. Jezus ujrzał go w komorze celnej i powołał na apostoła. Święty Mateusz prowadził działalność apostolską wśród wspólnoty palestyńskiej. Według tradycji nauczał w Etiopii, podaje się też, że było to w Persji. Jest autorem pierwszej Ewangelii napisanej dla Żydów.

Patron rzemieślników budowlanych, stolarzy, krawców, rzeźników, ciastkarzy, urzędników finansowych, urzędników podatkowych, poborców podatkowych, księgowych, izb skarbowych, urzędników celnych, strażaków.

Imię Mateusz przeszło do języka polskiego z łaciny, poświadczone jest od 1144 roku. W średniowieczu należało do imion często występujących. Obecnie należy do imion bardzo częstych a popularność jego rośnie.

Św. Mateusz jest patronem 58 kościołów i kaplic, w tym dla 9 kościołów współpatronem, obchodzone są 3 odpusty dodatkowe. W 1914 roku wezwanie to nosiło 48 kościołów.

O trwającym kulcie św. Mateusza może świadczyć fakt, że w koszarach Straży Pożarnej w Kętrzynie (Wm) poświęcono kaplicę pod wezwaniem św. Mateusza, który jest patronem straży.

Święty pokazany jest na ok. 130 wizerunkach. Najstarsze przedstawienie na tympanonie z XIII wieku w kościele św. Trójcy w Strzelnie (Gn).Widzimy go na polichromii z XIV wieku w Starym Bielsku (BŻ) oraz na tryptykach z XV wieku w Tuchowie (Ta), Opatówku (Kl) oraz Strzelcach (Op). W katedrze pelplińskiej jest jego rzeźba z XV wieku, widnieje też w stallach z XV wieku. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

W dniu św. Mateusza były w Polsce znane jarmarki, gdzie można było zaopatrzyć się na zimę w ciepłe czapki i kożuchy. Pozostało nawet przysłowie: „Niech chucha chudeusza, kto zabył Mateusza”. Inne przysłowia ludowe związane ze świętem św. Mateusza:

Do św. Mateusza nie zdejmuj kapelusza, a po św. Mateuszu kiep kto chodzi w kapeluszu.

Gdy św. Mateusz w śniegu przybieżał, będzie po pas całą zimę leżał.

Na Mateuszu słońce grzeje, po Mateuszu wiatr ciepło powieje.

Św. Mateusz dodaje chłodu i raz ostatni odbiera miodu.

Pogoda na Mateusza cztery niedziele nie rusza.

Od imienia Mateusz utworzono nazwy 4 miejscowości.

MATEUSZ EREMITA  patrz PIĘCIU PIERWSZYCH POLSKICH MĘCZENNIKÓW

MATKA TERESA Z KALKUTY

Wspomnienie 5 września.

Albanka, XX w., zakonnica. Agnes Gonxha (Ganxhe) Bojaxhiu, urodzona w 1910 roku, w Skopie, w zamożnej rodzinie. Już jako dziecko odczuwała powołanie do życia w zakonie. W osiemnastym roku życia wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Loretanek w Dublinie. Została skierowana do Kalkuty jako nauczycielka w Kolegium dla dziewcząt. Widząc olbrzymią nędzę zapragnęła służyć tym najuboższym. Po otrzymaniu zgody wystąpiła z klasztoru i przywdziawszy strój najuboższych (sari) rozpoczęła swoje dzieło pomocy bez żadnych środków materialnych. Wkrótce przyłączały się do niej coraz to nowe pracownice, z grona których powstało Zgromadzenie Misjonarek Miłości zatwierdzone przez papieża Piusa XII. Zmarła 5 09 1997. Ojciec Święty Jan Paweł II w dniu 1 marca 1999 zezwolił na wcześniejsze rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Matki Teresy
z Kalkuty, beatyfikował Ją w 2003 r.

Obecnie Zgromadzenie to liczy ponad tysiąc sióstr w 700 ośrodkach misyjnych i 130 państwach, w Polsce jest około 85 sióstr, w tym ok. 50 Polek.

MATYLDA

Wspomnienie 14 marzec.

Niemka, córka Teodoryka, królowa, X wiek. Żona księcia saskiego Henryka Ptasznika, matka cesarza Ottona I Wielkiego, księcia Bawarii Henryka I oraz Brunona arcybiskupa Kolonii. Po śmierci męża pomagała w dążeniu do ugody między synami. Hojnie wspomagała dzieła dobroczynne i fundacje kościelne.

Imię Matylda poświadczone jest w XI wieku. Wówczas imię to w postaci Mathildis nosiła jedna z księżniczek piastowskich. Obecnie imię to należy do imion dość częstych.

Przedstawiona jest na tympanonie z XIV wieku w kościele św. Krzyża we Wrocławiu, także w Świętej Lipce i w Żmigrodzie. Św. Matylda utożsamiana jest czasem z Mechtyldą – patrz rozdział 5.

8 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Matylda (między innymi Matyldów Mały).

MAURYCY 

Wspomnienie 22 wrzesień.

Najprawdopodobniej oficer armii rzymskiej - Legii Tebańskiej. Jego oddział idący w III wieku przez Alpy do Galii został najpewniej wymordowany za odmowę złożenia hołdu bożkom. Wraz z nim zostali zamordowani dwaj inni oficerowie Kandyd i Eksuperiusz.

Pomaga w walce z wrogami religii, patron żołnierzy, piechoty, dawniej patron rycerzy. Pomaga
w podagrze. Patron kupców. Dawniej patron malarzy na szkle, farbiarzy. Opiekun koni.

W średniowieczu imię to było spotykane szczególnie w drużynach rycerskich, jeszcze za czasów Piastów, ale rzadko. Zostało poświadczone w 1215 roku. Obecnie imię Maurycy należy do dość częstych, popularność jego rośnie.

Cesarz Otto III ofiarował jego włócznię w 1000 roku Bolesławowi Chrobremu. Znajduje się ona na Wawelu.

Akt z 1191 roku wspomina o kaplicy św. Maurycego w Zawichoście (Sa). Jego wezwanie nosiły w XIII wieku kościoły we Wrocławiu i Pyrzycach (SK).

Pruszcz pisze o jego relikwii w kościele Bożego Ciała w Krakowie.

Pod wezwaniem św. Maurycego jest kościół garnizonowy w Inowrocławiu (Gn), kościół we Wrocławiu i Cieszkowie (Kl) oraz kaplica cmentarna w Rzeszowie Zalesiu (Rz). W Głubczycach (Op) jest kaplica z XV w. pod wezwaniem Legii Tebańskiej, św. Urszuli z Towarzyszkami oraz śś. Fabiana i Sebastiana. W ołtarzu głównym znajduje się barokowy obraz przedstawiający Męczeństwo Legii Tebańskiej. W kościele św. Maurycego we Wrocławiu, w ołtarzu głównym z XVIII wieku jest Jego obraz, jest tam również rzeźba z XV w. W Leżajsku (Pr) widzimy go na polichromii z XVIII w., w nawie głównej, podobnie w katedrze we Fromborku (Wm), w kaplicy św. Salwatora oraz w Świętej Lipce (Wm), w kaplicy „Pokłonu Trzech Króli”. Obrazy jego są w miejscowości Grudza (Le) z XVIII wieku i w Leżajsku (Pr) z XIX wieku. We Włodawie (Si), w kościele paulinów mamy obraz z XVIII wieku w ołtarzu z tegoż czasu.

Przysłowie związane ze świętem św. Maurycego mówi:

         Jeśli Maurycy ma jasne lice to sprowadza wnet nawałnice.

Nazwy 6 miejscowości powstały od imienia Maurycy.

Pelplin

Miasto od XIII do XIX wieku należało do cystersów. Od 1824 roku jest stolicą diecezji chełmińskiej. Znajdujący się tu pocysterski zespół klasztorny należy do najpiękniejszych w Polsce.

Gotycki kościół katedralny pochodzi z XII, XVI wieku. W ołtarzu św. Młodzianków predella przedstawia męczeństwo Legii Tebańskiej, która złożona z chrześcijan odmówiła złożenia ofiar przed posągiem Artemidy. Jej posąg i klęczącego przed nim cesarza widać po stronie lewej, górująca nad tłumem postać w turbanie na białym koniu mogłaby być dowódcą legionistów św. Gereonem, obok niego - św. Eksuperiusz, po prawej stronie na pierwszym planie widać aresztowanie chrześcijańskich żołnierzy, za mostem w głębi, ich śmierć męczeńską na krzyżach. Klasztor posiadał ich relikwie.

W ołtarzu św. Maurycego „Wyznanie wiary św. Maurycego” to temat obrazu głównego. Święty, dowódca Legionu Tebańskiego, energicznym gestem odmawia złożenia ofiary posągowi gromowładnego Jowisza, przed którym gnie się w pokłonie cesarz. Obraz górny, umieszczony między dwiema rzeźbami przedstawiającymi rzymskich żołnierzy, ukazuje innego chrześcijańskiego oficera rzymskiego, św. Floriana.

MEDARD

Wspomnienie 8 czerwiec.

Francuz, biskup, VI wiek. Na biskupa namaścił go św. Remigiusz. Odbudował swą diecezję w Noyon, usunął pozostałości pogaństwa. Natychmiast po śmierci otoczony czcią.

Broni przed obłędem, szaleństwem. Pomocny w urodzajach pól i winnic, zbiorach siana, patron dobrej pogody, przynosi też pożądany deszcz. Patron rolników, ogrodników, piwowarów, więźniów, winnic.

Imię Medard poświadczone jest od XV wieku. Obecnie należy do imion rzadkich.

W Potępie, parafia Koty (Gl), w kaplicy pod wezwaniem Bożego Grobu z XVII wieku, odprawiany jest odpust w uroczystość św. Medarda.

O popularności św. Medarda mogą świadczyć liczne przysłowia ludowe:

Jak pada na Medarda to 40 dni zaszarga.

Czasem na św. Medarda wiosna jeszcze przytwarda.

Gdy się Medard rozpłacze a Jaś go nie utuli, popłacze pewnie aż do Urszuli.

Jeśli Medard się rozdeszczy to takich dni będzie czterdzieści.

MEINULF (MAINULF, MEINOLF)

Wspomnienie 5 październik.

Żył w IX wieku. Był wnukiem Karola Wielkiego. Założył opactwo w Böddeken.

Obecnie w Polsce imiona Majnulf, Mainnulf nie występują, w formie Manswet nosi to imię parę osób.

Jeszcze w 1959 roku kościół z XIX wieku w Kostrzyniu nad Odrą (ZG) nosił wezwanie św. Majnulfa. W 1914 roku pod tym wezwaniem było 11 kościołów.

MELANIA

Wspomnienie 31 grudzień.

Rzymianka, w. IV/V, była córką senatora. Dzięki olbrzymiej fortunie prowadziła na szeroką skalę działalność dobroczynną. Na Górze Oliwnej ufundowała klasztor.

Z dawnych wieków imię Melania jest potwierdzone w formie Melanka, Małanka. Obecnie należy do imion nielicznych, popularność jego maleje.

W Czernej (Kr) w klasztorze karmelitów bosych była w XVIII wieku kaplica pod Jej wezwaniem. Kaplica była przeznaczona dla służby klasztornej.

MELCHIOR GRODZIECKI

Wspomnienie 7 wrzesień.

Polak, męczennik, XVII w. (1584-1619). Studiował w kolegium jezuickim w Pradze. Po wyświęceniu pracował jako kaznodzieja i duszpasterz, następnie został skierowany na funkcję kapelana wojskowego w Koszycach. Po zdobyciu miasta przez protestantów został ścięty wraz z kapłanami Stefanem Pongraczem, Węgrem i Markiem Stefanem Kriżem (Krzyżewczaninem), Chorwatem. Relikwie jego spoczywają w Tyrnawie.

Imię Melchior poświadczone jest w dokumentach od 1394 roku. Obecnie w Polsce imię należy do rzadkich.

Wkrótce po śmierci Świętego stwierdzono liczne łaski i cuda przypisywane przyczynie św. Melchiora i Jego Towarzyszy. Kult ten zaczął się szerzyć w Słowacji i na Węgrzech, a potem również na Morawach i na Śląsku. Spowodowało to wszczęcie procesu beatyfikacyjnego ukończonego, wskutek licznych przeszkód dopiero w 1905 roku. Został kanonizowany, wraz z Towarzyszami, 2.07.1995 roku w Koszycach (Słowacja) przez papieża Jana Pawła II.

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Melchiora znajduje się w Częstochowie a filialny w Brennej (BŻ). Przedstawiony jest na freskach z XVII wieku w kościele jezuitów w Kłodzku (Wr) oraz na fryzie mozaikowym z XX wieku w kościele jezuitów w Krakowie.

Cieszyn (BŻ)

Miasto położone nad Odrą, 31 km na południowy zachód od Bielska. Gród piastowski, wzmiankowany w XII w. Należał kolejno do książąt śląskich, królestwa Czeskiego i do 1918roku do Habsburgów. Potem został podzielony na część polską i część czeską. Zniszczony przez pożar w XVIII w. Stanowił silny ośrodek walk o polskość w XIX w. Prowadzone wykopaliska archeologiczne odsłoniły grodzisko wczesnośredniowieczne z kaplicą z XI w.

Parafia istniała w XIII wieku. Kościół podominikański z XIII wieku pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, został przebudowany w XVIII wieku. W jednej z bocznych kaplic znajduje się obraz św. Melchiora Grodzieckiego z 1932 roku. Znajdują się tu relikwie trzech kapłanów Męczenników.

Cieszyn jest centrum kultu św. Melchiora, miastem jego urodzenia. W kaplicy, przy obrazie Świętego, od dawna składano wota w podziękowaniu za łaski uzyskane za Jego przyczyną. Tutaj odbyły się główne uroczystości po jego beatyfikacji, trwały 3 dni. Udział wzięły w nich wszystkie stany, Mszę św. koncelebrowało 100 kapłanów.

Grodziec (BŻ)

Wieś położona na zachód od Bielska Białej w pobliżu szosy Bielsko Biała - Skoczów. Znajduje się tu gotycki zamek z XIV wieku, który został przebudowany w XVII wieku w stylu renesansowym. Grodziec jest miejscowością rodową Grodzieckich. Zamek został przebudowany i poszerzony najpierw przez dziadka, a potem przez ojca św. Melchiora.

Ojciec św. Melchiora był też fundatorem kościoła pod wezwaniem św. Bartłomieja, z którego pozostały tylko fragmenty prezbiterium. Obecny kościół pochodzi z początku XX wieku, znajduje się w nim część wyposażenia ze starej świątyni, między innymi chrzcielnica z czasów fundacji.

Zbierane są tutaj pamiątki i wydawnictwa związane ze św. Melchiorem.

MĘCZENNICE Z NOWOGRÓDKA

Wspomnienie 4 wrzesień.

Do Nowogródka w 1929 roku zostały sprowadzone dwie siostry nazaretanki ze Zgromadzenia Najświętszej Rodziny z Nazaretu, założonego przez bł. Franciszkę Siedliską. W 1943 roku było tam 12 sióstr, które zajmowały się katechizacją, nauczaniem, działalnością charytatywną, pracą w szpitalu.

W dniu 31 lipca 1943 roku Niemcy rozstrzelali 11 sióstr z przełożoną s. Stellą. Ocalała jedna siostra pracująca w szpitalu. Papież Jan Paweł II w Rzymie w dniu 05 maja 2000 roku dokonał beatyfikacji 11 polskich sióstr nazaretanek Męczennic z Nowogródka.

Kiedy w Nowogródku (obecnie Białoruś) i okolicach nasiliły się aresztowania przez Niemców ludności polskiej, nazaretanki z przełożoną siostrą Stellą podjęły wspólnie decyzję o ofiarowaniu życia za uwięzionych. Jak się potem okazało Bóg ofiarę przyjął. Uwięzieni ocaleli, a bohaterskie siostry zostały rozstrzelane i pogrzebane we wspólnym dole, niedaleko szosy w niewielkim brzozowo-sosnowym lesie. Po wojnie, 19 marca 1945 roku ich ciała ekshumowano i pochowano przy kościele farnym w Nowogródku.

W poniższym zestawieniu podano krótkie dane o nazaretankach, które poniosły męczeńską śmierć.

LP	IMIĘ ZAKONNE	IMIĘ I NAZWISKO, IMIONA RODZICÓW	DATA I MIEJSCE URODZENIA, KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA
1	2	3	4
1.	STELLA	Adela Mardosewicz Julian i Jadwiga Kolendo	14.12.1888 we wsi Ciasnówka k/ Nieświeża, nauczycielka; - przełożona Domu Chrystusa Króla w Nowogródku
2.	IMELDA	Jadwiga Żak Józef, Zofia Ziór	27.12.1892 w Oświęcimiu, po maturze seminaryjnej; - tym razem na pewno świadoma rzeczywistości
3.	RAJMUNDA	Anna Kukołowicz Maciej, Joanna Huszcza	24.08.1892 we wsi Barwaniszki w diec. wileńskiej; – po raz pierwszy nie odczuwająca fizycznego bólu
4.	DANIELA	Eleonora Jóźwiak Stanisław, Marianna Zielińska	25.01.1895 w Poizdowie na Podlasiu; - zawsze wszystkim niepostrzeżenie pomagająca
5.	KANUTA	Józefa Chrobot Bartłomiej, Julianna Figa	22.05.1896 we wsi Raczyn w powiecie wieluńskim; - której Oblubieniec miał ofiarować czerwoną sukienkę
6.	SERGIA	Julia Rapiej Antoni, Franciszka Sztuka	18.08.1900 we wsi Rogożyna w powiecie augustowskim; - która kiedyś powiedziała: „Męczeństwa tez się nie boję”
7.	GWIDONA	Helena Cierpka Stanisław, Barbara Bałamun	11.04.1900 w Granowcu w Wielkopolsce; - powtarzająca zawsze „Tak trzeba”
8.	FELICYTA	Paulina Borowik Leon, Anna Daszczuk	30.08.1905 we wsi Rudno na Podlasiu; - „wątły kwiat”
9.	HELIODORA	Leokadia Matuszewska Jan, Leokadia Domachowska	08.02.1906 w Starej Hucie na Pomorzu; - zawsze promienna
10.	KANIZJA	Eugenia Mackiewicz Wiktor, Bogumiła Nawrocka	27.09.1904 w Suwałkach; - która tak się spieszyła ucząc dzieci
11.	BOROMEA	Weronika Narmontowicz Bolesław, Maria Jodkowska	18.12.1916 we wsi Wiercieliszki k/ Grodna; - najmłodsza z nich, która tak niedawno wróciła z domu, bo „coś ją gnało do sióstr..”

MĘCZENNICY DOMINIKAŃSCY

Ząbkowice Śląskie (Wr)

Miasto położone jest na południowy wschód od Wałbrzycha. Na przełomie XIII i XIV wieku osadzono tu dominikanów. kościół podominikański, obecnie klarysek, pod wezwaniem św. Anny pochodzi z XIV wieku, odbudowany po zniszczeniach w XV i XVI wieku

Okres wojen husyckich dla Śląska był bardzo ciężki, a w życiu ludności sprowadził cały szereg trudności, wśród nich znalazł się tragiczny dzień w dziejach miasta Ząbkowice Śląskie.

Wprawdzie książę Jan z Ziębic, władca Ząbkowic, zawarł już 14 października 1424 roku ze starostą w Kłodzku i stanami oraz miastami: Kłodzko, Ząbkowice, Bystrzyca porozumienie w celu wspólnej obrony przeciw husytom, ale nie uchroniło ono już w następnym roku (1425) Ziemi Kłodzkiej od husyckich ataków. Jedynie Ziębice i Ząbkowice przeżyły czas spokojnie. Rok 1426 nie był już tak łaskawy; W roku 1428 świeże zastępy husytów uderzyły z Czech na Kłodzko, zostały jednak odparte.

W sobotę przed Niedzielą Pasyjną (20 marca 1428 r., według innych 2 kwietnia) groza zawisła nad Ząbkowicami Śląskimi. Husyci zdobyli miasto bez większych trudności. Mogli oni osiągnąć ten sukces tym łatwiej, ponieważ książę Jan i załoga miasta znajdowała się wtedy na wyprawie, a pozostali obrońcy nie byli w stanie oprzeć się atakującym husytom; zresztą na wieść o upadku Paczkowa i Otmuchowa osłabła w nich wiara w możliwość zwycięstwa i odparcia wroga. Klęskę miasta spotęgował jeszcze pożar.

W klasztorze dominikanów nastał niebywały pogrom, którego ofiarą padli: superior Mikołaj Carpentarius, spalony na stosie przed kościołem, o. Jan Buda, kaznodzieja klasztorny, pocięty mieczami oraz diakon Andrzej Cantoria, schwytany w pobliżu bramy wrocławskiej i zawieszony na jej skrzydle, służył jako cel łuczników, aż jedna strzała przebiła mu serce kładąc kres cierpieniu.

W starym kościele dominikańskim św. Krzyża umieszczono relikwie Męczenników Dominikańskich, by wierni mogli je widzieć i czcić. W czasie odnawiania kościoła w roku 1724 eksprowincjał przeniósł je do zakrystii a w 1727 roku umieszczono je znowu w kościele. W roku 1815 kościół dominikański służący dotychczas katolikom, został przekazany protestantom i dlatego relikwie wymienionych męczenników przechowywano w kościele pod wezwaniem św. Anny w Ząbkowicach Śląskich, najpierw umieszczono je w chórze brackim, zwanym też biblioteką, który był specjalną kaplicą dobudowaną przy kościele celem uzyskania miejsca na odbywanie zebrań członków bractwa mariańskiego. W czasie drugiej wojny światowej relikwie ocalały i zachowały się w kościele św. Anny.

Pobożni Ślązacy otaczali relikwie ząbkowickich męczenników w ubiegłych wiekach żywą czcią.

MĘCZENNICY JAPOŃSCY

Wspomnienie 6 luty.

Paweł Miki, jezuita, urodzony w pobliżu Kioto (Japonia), XVII wiek. Po ukończeniu studiów u jezuitów pracował jako katecheta. Przewędrował całą Japonię, sporządził w ojczystym języku japońskim pouczenie o wierze katolickiej. Po wybuchu prześladowań został aresztowany wraz z Janem z Wyspy Gioto (Goto), Jakubem Kisai i  innymi, wśród których byli także misjonarze; Włosi i Hiszpanie. Po torturach zostali ukrzyżowani. Paweł Miki z krzyża wygłosił kazanie, przedstawiając swą radość, że umiera za wiarę. Razem z wymienionymi jezuitami zostało ukrzyżowanych w Nagasaki 24 franciszkanów. W tym 3 kapłanów Hiszpanów. Zostali oni kanonizowani 08.06.1862.

Męczenników jezuitów z Nagasaki, zamordowanych w Japonii w latach 1633-1637 beatyfikował 18.02.1981 r. w Manili Ojciec Święty Jan Paweł II, była to pierwsza beatyfikacja dokonana poza Watykanem. Kanonizacja odbyła się 18.10.1987 roku w Rzymie.

W Chojnicach (Pe) w kościele pojezuickim, na polichromii z XVIII wieku są przedstawieni Paweł Miki, Jan z Gioto i Jakub Kisai. W Krakowie, w kościele bernardynów jest miedzioryt Pawła, Jana i Jakuba wykonany w Rzymie przez N. Doriegny’ego w 1606 roku a także obraz wg tego miedziorytu. Męczennicy pokazani są na polichromii z 1742 roku w Chojnicach (Pe), a także w kościele św. Stanisława w Poznaniu.

Męczennicy franciszkanie przedstawieni są zbiorowo na obrazach w kościołach franciszkanów w Przemyślu i w Poznaniu.

Ich wizerunki wymienione są też w rozdziale 5.

MĘCZENNICY PODLASCY (PRATULIŃSCY)  patrz  WINCENTY LEWONIUK Z TOWARZYSZAMI

MĘCZENNICY SANDOMIERSCY

Wspomnienie 2 czerwiec.

Męczennicy Sandomierscy, XIII wiek, dominikanie. Zostali zamordowani wraz z wieloma mieszkańca-mi Sandomierza w czasie najazdu tatarskiego. Prawdopodobnie przeorem ich był św. Sadok. Możliwe, że był on uczniem św. Dominika.

Imię Sadok znane jest od czasów średniowiecznych. Obecnie nie występuje.

W XVIII wieku opisywano najstarszy obraz Świętych Męczenników Sandomierskich w kościele św. Jakuba w Sandomierzu jako pochodzący z XVI wieku. Obrazy Świętych Męczenników znajdują się w kolegiacie sandomierskiej pod chórem, w chórze zakonnym w kościele dominikanów w Przemyślu, w krakowskiej bazylice św. Trójcy dominikanów w prezbiterium. Obraz z XVIII w. bł. Sadoka męczennika znajduje się w kościele podominikańskim św. Stanisława, w Sieradzu (Wł), a w Janowie Lubelskim (Sa) w podominikańskim kościele św. Jana Chrzciciela jest jego rzeźba w ołtarzu głównym obok rzeźby św. Jacka.

Od imienia Sadok pochodzą nazwy 2 miejscowości.

Sandomierz

Kościół podominikański pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła, z XIII w. Zbudowała go wnuczka Bolesława Krzywoustego, przebudowany w XVIII w. i 1909r.

W kaplicy Męczenników Dominikańskich jest obraz z XVI wieku „Męczeństwo Dominikanów Sandomierskich”. Miejsce kultu bł. Sadoka i 48 braci dominikanów, którzy zginęli śmiercią męczeńską w XIII wieku.

W 1241 roku, za panowania Bolesława Wstydliwego, Tatarzy najechali Polskę, bitwa pod Legnicą zatrzymała ich pochód. Drugi najazd nastąpił zimą na przełomie lat 1259 - 1260. Wtedy właśnie Mongołowie zdobyli podstępnie Sandomierz. Wśród ludności, którą wymordowali był bł. Sadok i 48 towarzyszy dominikanów, którzy zostali napadnięci w klasztorze przy kościele św. Jakuba. O rzezi sandomierskiej dokonanej przez Tatarów zachowały się dwa świadectwa z XIII wieku. mówi o niej „Kronika Wielkopolska” i „Latopis ruski” ten ostatni w następujący sposób opisuje:

„...Mnisi z księżmi i diakonami odprawiali nabożeństwo, odśpiewali Mszę św. i przyjęli Komunię św., naprzód sami, potem szlachta z żonami i dziećmi i wszyscy od małego do największego wyspowiadali się, ci przed mnichami, inni przed księżmi... gdyż było mnogo narodu w grodzie. Potem zaś wyszli z krzyżami z grodu ze świecami i kadzidłami, szlachta i szlachcianki, ubrawszy się w szaty weselne, a sługi szlacheckie niosły dziatki przed nimi, a był płacz wielki i szlochanie; mężowie płakali żon swoich, matki dziatek, brat brata, a nie było nikogo, kto by się zmiłował. A ustępujących z miasta zagnali Tatarzy na błonie wzdłuż brzegów Wisły. I siedzieli tam dwa dni na błoniu. Potem jęli Tatarowie wszystkich mordować, mężów wespół z niewiasty, i nie pozostała z nich żywa dusza”.

Wzmianka o śpiewie pozwala przypuszczać, że tym śpiewem była antyfona „Salve Regina”. którą zakon dominikanów przyjął do swojej liturgii w 1224 roku.

O męczeństwie w Sandomierzu pisano w XIII wieku, pisał Długosz i Bzowski.

Kult męczenników sandomierskich rozpoczął się prawie zaraz po ich śmierci. Wysłano do Rzymu dwóch kapłanów, którzy uszli śmierci: Bodzantę dziekana sandomierskiego i kanonika Wojciecha. Na ich prośbę papież Bonifacy VIII ustalił, że będzie udzielone 300 dni odpustu tym wiernym, którzy dnia 2 lipca nawiedzą kolegiatę Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu. Odpust ten już w połowie XIV wieku ściągał wielu pątników.

W końcu XIV wieku powstała osobna kaplica Męczenników, a w niej ołtarz i obraz obwieszony wotami składanymi przez czcicieli Męczenników. Kaplica ta, jak i kościół, były wiele razy jeszcze odnawiane (1659, 1671, 1736, 1909 ). Kult bł. Sadoka i jego Towarzyszy wzmógł się, kiedy Węgrzy Rakoczego i Kozacy zamordowali w Sandomierzu starca o. Augustyna Rogalę OP, wielkiego czciciela bł. Sadoka i jego Towarzyszy. Przejawem tej czci był już w XVII wieku duży napływ intencji mszalnych do kaplicy Męczenników. Formularz Mszy św. o Męczennikach Sandomierskich miał własną orację oraz postcommunio.

Od XVII wieku trwały starania o beatyfikację o. Sadoka. W następnych latach sprawa ucichła, gdyż Dominikanie Prowincji Polskiej zajęci byli przygotowaniem procesu beatyfikacyjnego bł. Czesława. Wznowił ją dopiero w roku 1736 prowincjał Wojciech Ochabowicz, który przejrzał zebrane dotychczas dokumenty i na ich podstawie napisał poemat „Historia o świętych męczennikach sandomierskich i innych pobliskich”, Sandomierz 1736. Może jeszcze w XVIII wieku powstała pieśń ku czci bł. Sadoka, zaczynająca się od słów: „Boże chwały, Ojcze ludu”... śpiewana do dziś.

Papież Pius VII w roku 1807 zezwolił na kult publiczny. Święto bł. Sadoka i jego 48 Towarzyszy wprowadziły następujące diecezje: krakowska, warszawska, łódzka, lubelska, podlaska, przemyska, sandomierska i częstochowska.

Kult Męczenników ustał wraz z kasatą klasztoru dominikanów sandomierskich w XIX wieku. Przyjął się i trwa jedynie w zakonie dominikanów w Polsce.

Katedra sandomierska jest pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, Wincentego Kadłubka i Męczenników Sandomierskich. W Ożarowie Opatowskim (Sa) znajduje się obraz Matki Bożej z przełomu XV i XVI w. Miejscowa tradycja mówi, że ten obraz był w kościele dominikanów św. Jakuba Apostoła w Sandomierzu i przed nim mieli dominikanie po raz ostatni odśpiewać „Salve Regina”. W rozdziale 5 podano akże informacje o wizerunkach Bł. Sadoka i Męczenników Sandomierskich.

MĘCZENNICY ZA WIARĘ Z CZASU II WOJNY ŚWIATOWEJ (108 MĘCZENNIKÓW)

W czasie wojny (1939-1945) wielu księży i osób świeckich zostało zamordowanych lub zamęczonych w niemieckich obozach. Przedstawicielami Ich wszystkich jest 108 męczenników za wiarę, których męczeństwo zostało udokumentowane.

Poniżej przedstawiono w formie tabeli 108 Męczenników za Wiarę z krótką Ich charakterystyką.

 

Lp	NAZWISKO  IMIĘ	MIEJSCE I ROK URODZENIA	MIEJSCE I ROK ZGONU	CHARAKTERYSTYKA OSOBY
1.	ARCHUTOWSKI ROMAN	Karolina diec. płocka 5.08.1882	Majdanek 18.04.1943	Wybitny kapłan, pracował naukowo nad teologią i historią Kościoła, rektor Seminarium Warszawskiego. Kapłan, wychowawca, opiekun pokrzywdzonych Żydów Od 1942 r. na Pawiaku, bity i poniżany.
2.	BAJEWSKI JAN ANTONIN	Wilno 17.01.1915	Oświęcim 8.05.1941	Franciszkanin, bardzo zdolny, był pomocnikiem o. Maksymiliana Kolbe w Niepokalanowie. Chory i bity podtrzymywał na duchu współwięźniów.
3.	BARGIELSKI ADAM	Kalinów par. Piątnica 7.01.1903	Dachau 8.12.1942	Duszpasterz w diec. łomżyńskiej. Sam się zgłasza do gestapo, by aresztowali jego w zamian za 80-letniego proboszcza Klemensa Sawickiego.
4.	BARTOSIK LUDWIK PIUS	Kokanin koło Kalisza 21.08.1909	Oświęcim 13.12.1941	Franciszkanin, o. Maksymilian Kolbe szykował go na swego zastępcę przełożonego klasztoru w Niepokalanowie. Redaktor „Rycerza Niepokalanej”. Wybitny spowiednik, nazywany apostołem cierpienia.
5.	BESZTA-BOROWSKI ANTONI	Borowskie Olki par. Suraż 9.09.1880	Pilicki Las koło Siemiatycz 15.07.1943	Ksiądz Kanonik, dziekan w Bielsku Podlaskim. Troszczył się o represjonowanych kapłanów jako wikariusz generalny na bielszczyźnie.
6.	BIERNACKA MARIANNA	Lipsk nad Biebrzą 1888	Forty pod Grodnem 13.07.1943	Wzorowa małżonka i matka. Po śmierci męża mieszka z synem i synową. Oddała życie, by uratować synową będącą w ciąży.
7.	BINKIEWICZ MAKSYMILIAN	Żarnowiec pow. Olkusz 21.02.1908	Dachau 23.06.1942	Gorliwy kapłan, pedagog, rektor kościoła w Wieluniu. Aresztowany, bity i katowany cierpienia znosił pogodnie żarliwie się modląc.
8.	BŁĄDZIŃSKI WŁADYSŁAW	Myślatycze diec. przemyska 6.01.1908	Gross-Rosen 8.11.1944	Kapłan, Michalita, wychowawca młodzieży, nauczyciel w Niższym Seminarium w Pawlikowicach. Starał się wobec okupanta osłaniać przełożonego ks. Tomzę.
9.	BOHATKIEWICZ MIECZYSŁAW	Krykały koło Daniłowicz 1.01.1904	Las Borek koło Berezwecza 4.03.1942	Kapłan, wychowawca w Niższym Seminarium w Drohiczynie, gorliwy pedagog, patriota. Dla posługi katolikom z Białorusi przeniósł się do Dryssy w 1941 r.
10.	CEBULA JÓZEF	Malnia par. Otmęt diec. Opole 23.03.1902	Mauthausen 28.04.1941	Kapłan z zakonu Oblatów, łagodny, wielkiej pobożności, gorliwy spowiednik. Pracował w formacji kapłanów, superior i mistrz nowicjatu w Markowicach. Mimo zakazu sprawował funkcje kapłańskie.
11.	CHOJNACKI FIDELIS HIERONIM	Łódź 1.11.1906	Dachau 1942	Kleryk zakonu kapucynów. Zakłada „Koło Abstynentów”, wojna zastaje go na trzecim roku studiów. Wyniszczony obozem żegnał się z kolegami: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus, do widzenia w niebie”.
12.	CHRZAN JAN NEPOMUCEN	Gostyczyn 25.04.1885	Dachau 1.07.1942	Proboszcz, pasterz wielkopolskiego miasteczka Żerkowo. Społecznik, prezes rady nadzorczej Banku Ludowego. Mimo zakazu policji niemieckiej odprawiał potajemnie Msze św.
13.	CZARTORYSKI MICHAŁ	Pełkinie koło Jarosławia 19.02.1897	Warszawa, Powstanie 09.1944	Dominikanin. Wstąpił do zakonu w wieku dojrzałym pracując wśród młodzieży akademickiej nad pogłębieniem życia religijnego. Wychowawca nowicjuszy i studentów. Całkowicie oddany Chrystusowi.
14.	CZEMPIEL JÓZEF	Józefka koło Piekar 21.09.1883	Dachau 19.06.1942	Wychowany w duchu polskim. Aktywny duszpasterz, organizował akcje charytatywne i abstynenckie, administrator apostolski dla Górnego Śląska.
15.	DACHTERA FRANCISZEK	Salno koło Bydgoszczy 22.09.1910	Dachau 22.08.1944	Wychowawca młodzieży, prefekt szkół gimnazjalnych. Powołany na kapelana wojskowego. Dostał się do niewoli niemieckiej a później do obozu. Był „królikiem doświadczalnym” w eksperymentach medycznych.
16.	DAŃKOWSKI PIOTR	Jordanów 21.06.1908	Oświęcim 3.04.1942 (Wielki Piątek)	Prowadził „Dziennik duszy”, który ukazuje go jako kapłana o wielkiej głębi duchowej. Gorący czciciel Maryi. Wikariusz w Suchej Beskidzkiej i Zakopanem.
17.	DEMSKI WŁADYSŁAW	Straszewo Warmia 5.08.1884	Sachsenhausen 28.05.1940	Zaangażowany w Związku Polaków na Warmii, po plebiscycie pracował jako prefekt w gimnazjum w Inowrocławiu. Katowany w obozie, szczególnie za znalezienie u niego różańca.
18.	DETKENS EDWARD	Mokotów koło Warszawy 14.10.1885	Dachau 10.08.1942	Prefekt szkół średnich, duszpasterz akademicki w Warszawie, następnie rektor, nazywany przez młodych „Wielkie Serce”. Przed śmiercią przez zagazowanie odmawiał modlitwę.
19.	DRZEWIECKI FRANCISZEK	Zduny koło Łowicza 26.02.1908	Dachau 13.09.1942	Ksiądz, Orionista, gorliwy kapłan, spowiednik w parafii we Włocławku. Nie skorzystał ze zwolnienia decydując się na pewną śmierć w męczarniach.
20.	DUCKI SYMFORIAN FELIKS	Warszawa 10.05.1888	Oświęcim Brzezinka 11.04.1942	Brat zakonu kapucynów, oddany w służbie Zakonu jako socjusz ojca prowincjała. Poniósł straszną śmierć w torturach, przebaczając oprawcom.
21.	DULNY TADEUSZ	Kszczonowice par. Ćmielów 8.08.1914	Dachau 7.08.1942	Alumn Seminarium Duchownego we Włocławku. nie skorzystał z możliwości wyjazdu do Generalnej Guberni solidaryzując się z profesorami i kolegami. Podtrzymywał na duchu współwięźniów.
22.	FARON KATARZYNA CELESTYNA	Zabrzeż par. Łącko 24.04.1913	Oświęcim Brzezinka 9.04.1944 (Wieka Niedziela)	Siostra ze zgromadzenia Służebniczek NMP cechowała się wielką pobożnością i szczególnym darem współpracy z najmłodszymi, w Brzozowie organizowała ochronkę.
23.	FRĄCKOWIAK GRZEGORZ BOLESŁAW	Łowęcice koło Jarocina 18.07.1913	Drezno 5.05.1943	Brat w zakonie werbistów pracował jako introligator. Dobrowolnie poszedł do więzienia biorąc na siebie winę za rozprowadzanie ulotek, by ocalić innych.
24.	GIETYNGIER LUDWIK ROCH	Żarki 16.08.1904	Dachau 30.11.1941	Etatowy prefekt szkolny na terenie diecezji częstochowskiej. Asystent kościelny Koła Związku Inteligencji Katolickiej w Częstochowie. Proboszcz parafii Raczyn od 1939 r.
25.	GONDEK KRYSTYN WOJCIECH	Słona par. Zakliczyn 6.04.1909	Dachau 23.07.1942	Kapłan z zakonu Braci Mniejszych (Franciszkanin), wikary w klasztorze we Włocławku. Modlitwa była jego pociechą w znoszeniu trudów obozu.
26.	GORAL WŁADYSŁAW	Stoczek koło Krasieniena pow. Lubartów 1.05.1898	Sachsenhausen luty 1945	Biskup pomocniczy diecezji lubelskiej. Wykładowca w Seminarium Duchownym, cenzor ksiąg religijnych, działacz społeczny, charytatywny, charyzmatyczny kaznodzieja.
27.	GOSTYŃSKI KAZIMIERZ	Warszawa 8.04.1884	Dachau 6.05.1942	Kanonik gremialny Kapituły Katedralnej w Lublinie, świetny organizator, pedagog. Aresztowany poprzez obóz w Sachsenhausen wywieziony do Dachau.
28.	GÓRECKI MARIAN	Poznań 21.05.1903	Stutthof 22.03.1940 (Wielki Piątek)	Poświęcił się pracy duszpasterskiej jako prefekt w Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej i w Gdańsku.
29.	GRELEWSKI KAZIMIERZ	Dwikozy 20.01.1907	Dachau 9.02.1942	Prefekt szkół w Radomiu. Od 1.09.1939 r. rektor Kościoła garnizonowego. W czasie wojny nauczał na tajnych kompletach, pomagał represjonowanej ludności.
30.	GRELEWSKI STEFAN	Dwikozy 3.07.1898	Dachau 9.05.1941	Organizator pracy Związku Robotników Chrześcijańskich. Diecezjalny korespondent, pisał w wielu pismach katolickich, założył czasopismo „Prawda Katolicka”.
31.	GRZYMAŁA EDWARD	Kołodziąż Podlasie 29.09.1906	Dachau 10.08.1942	Bardzo zdolny, z zamiłowania biblista, doktor prawa Kanonicznego. Pracował w Koninie, Kaliszu, wreszcie we Włocławku jako prefekt w Państwowym Gimnazjum Mechanicznym.
32.	GUZ JÓZEF INOCENTY	Lwów 18.03.1890	Sachsenhausen 6.06.1940	Franciszkanin, pracował w Grodnie, Niepokalanowie gdzie był spowiednikiem braci. Męczony w nieludzki sposób tuż przed śmiercią powiedział: „Ja już odchodzę do Niepokalanej”.
33.	HLEBOWICZ HENRYK	Grodno 1.07.1094	Las koło Borysowa 9.11.1941	Studiował na Uniwersytecie w Wilnie, uzyskał tytuł doktora teologii, duszpasterz akademicki i wykładowca. Obejmuje parafię w Trokach. Udaje się na wschód, na Białoruś do pracy duszpasterskiej.
34.	JANKOWSKI JÓZEF	Czyczkowy Pomorze 20.11.1910	Oświęcim 6.10.1941	Pallotyn, duszpasterz w Ołtarzewie. Wybrany na mistrza nowicjatu dla kleryków i braci, już nie zdążył pełnić tej funkcji.
35.	JANUSZEWSKI HILARY PAWEŁ	Krajenki koło Tucholi 11.06.1907	Dachau 26.03.1945	Karmelita, prefekt kleryków, profesor teologii dogmatycznej i historii Kościoła. Przeor klasztoru krakowskiego. Wiarą i modlitwą podtrzymywał na duchu współwięźniów.
36.	JĘDRZEJEWSKI DOMINIK	Kowal diec. włocławska 4.08.1886	Dachau 29.08.1942	Duszpasterz młodzieży, następnie proboszcz w Gocławicach, słabego zdrowia, bardzo lubiany, nazywany „kochanym ojczulkiem”.
37.	JÓŹWIAK CZESŁAW	Łazyn koło Bydgoszczy 7.09.1919	Fort VII 1942	Uczeń salezjanów, prezes Towarzystwa Niepokalanej, aktywny uczestnik w działalności organizowanej przez salezjanów.
38.	KACZOROWSKI HENRYK	Bierzwienna pow. Koło 10.07.1888	Dachau 6.05.1942	Uzyskał doktorat z teologii i wykładał teologię moralną w Seminarium Duchownym we Włocławku, następnie rektor tego Seminarium. Wymagający ale też troskliwy, siły czerpał w modlitwie.
39.	KASZYRA JERZY	Aleksandrowo 4.04.1904	Wieś Rosica 18.02.1943	Urodzony w rodzinie prawosławnej, przeszedł na katolicyzm i wstąpił do Księży Marianów w Drui. Był przełożonym klasztoru w Raśnie koło Siemiatycz. Został spalony żywcem.
40.	KAŹMIERSKI EDWARD	Poznań 1.10.1919	Fort VII 1942	Uczeń salezjanów, miał zamiłowanie do muzyki. Czciciel Matki Najświętszej.
41.	KĘSY FRANCISZEK	Berlin 20.11.1920	Fort VII 1942	Zamierał wstąpić do Niższego Seminarium Salezjańskiego w Lądzie. Przez pewien czas kierował Towarzystwem św. Jana Bosko.
42.	KLINIK EDWARD	Poznań 21.07.1919	Fort VII 1942	Uczeń salezjanów. Pracował w Oratorium, występował w chórze kościelnym.
43.	KOMOROWSKI BRONISŁAW	Barłożno pow. Starogard Gd. 25.05.1889	Stutthof 22.03.1940	Był wikariuszem, następnie proboszczem w Gdańsku, prowadził szeroką działalność duszpasterską wśród Polaków. Wybitny patriota.
44.	KONOPIŃSKI MARIAN	Kluczewo par. Ostroróg 15.09.1907	Dachau 1.01.1943	Studiował na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Poznańskiego. Wikariusz parafii św. Michała Archanioła w Poznaniu. W obozie był „królikiem doświadczalnym” w eksperymentach medycznych.
45.	KOPLIŃSKI ANICET ADALBERT	Debrzno Pomorze Zach. 30.07.187	Oświęcim 16.10.1941	Kapucyn, w 1930 roku zmienił obywatelstwo niemieckie na polskie. W Warszawie pracował jako jałmużnik, opiekował się ubogimi, bezdomnymi. Nazywany „ojcem ubogich i jałmużnikiem Warszawy”.
46.	KOTOWSKA MARIA JADWIGA ALICJA	20.11.1899	Piaśnica 11.1939	Zmartwychwstanka, nauczycielka w szkole w Wejherowie, przełożona domu zakonnego. Wielka patriotka i „człowiek głębokiej modlitwy”.
47.	KOSTKOWSKI BRONISŁAW	Słupsk 11.03.1915	Dachau 27.09.1942	Alumn Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku, gorliwy, pobożny, sumienny. Odmówił ocalenia życia w zamian za zrzeczenie się kapłaństwa.
48.	KOWALSKA MIECZYSŁAWA	Warszawa 1902	Działdowo 25.07.1941	Klaryska  kapucynka w Przasnyszu. Swoje życie ofiarowała za ateistyczną rodzinę. Słabego zdrowia, poświęciła się, aby inne siostry zostały wypuszczone.
49.	KOWALSKI JÓZEF	Siedliska koło Rzeszowa 13.03.1911	Oświęcim 4.07.1942	Salezjanin, od najmłodszych lat starał się dążyć do świętości. Był sekretarzem księdza prowincjała oraz pracował z młodzieżą w Krakowie.
50.	KRATOCHWIL MARIA ANTONINA	Ostrawa  Witkowice 3.091881	Stanisławów 2.10.1942	Siostra z zakonu Sióstr Szkolnych de Notre Dame. Dobra organizatorka z umiejętnością współpracy, była przesyłana na różne placówki w Bielsku, Karwinie, Tłumaczu we Lwowie.
51.	KRZYSZTOFIK HENRYK JÓZEF	Zachorzew par. Sławno 22.03.1908	Dachau 4.08.1942	Kapucyn w klasztorze w Lublinie, gdzie wykładał teologię dogmatyczną. Był rektorem Seminarium i wikarym klasztoru.
52.	KUBISTA STANISŁAW	Kostuchna koło Mikołowa 27.09.1898	Sachsenhausen 26.04 1940	Werbista, pragnął poświęcić się pracy misyjnej ale zajmował się sprawami majątkowymi Domu Zakonnego. Pracował też jako redaktor, pisał krótkie dramaty.
53.	KUBSKI STANISŁAW	Książ koło Strzelna 13.08.1876	Hartheim 18.05.1942	Pracował w Gnieźnie jako proboszcz fary. Duszpasterz dzieci i młodzieży, odbudowywał i budował nowe świątynie.
54.	KURZAWA JÓZEF	Świerczyna koło Kalisza 6.01.1910	Osięciny 24.05.1940	Wikariusz parafii Osięciny i prefekt szkoły, duszpasterz młodzieży. Ostrzegany by ratował się ucieczką nie opuścił swojego proboszcza.
55.	KUT JÓZEF	Sławin pow. Ostrów Wlkp. 2101.1905	Dachau 18.09.1942	Proboszcz w Gościeszynie nad Odrą. Przyjmował z pokorą maltretowanie w Forcie VII w Poznaniu siłę czerpiąc z modlitwy.
56.	LASKOWSKI WŁODZIMIERZ	Rogoźno 30.01.1890	Gusen 8.08.1940	Pracował jako wikary i następnie proboszcz w Poznaniu, dziekan dekanatu Lwówek. Prace duszpasterskie a także remontowo budowlane.
57.	LESZCZEWICZ ANTONI	Abramowszczyzna 30.09.1890	Rosica 16.02.1943	Marianin, pracował jako duszpasterz na dalekim Wschodzie (Irkuck) wśród Polonii i Rosjan. do zgromadzenia Księży Marianów wstąpił w Drui. Nie opuścił parafian i wraz z nimi spłonął w drewnianej stajni.
58.	LIGUDA ALOJZY	Winów Opolszczyzna 23.01.1898	Dachau 8.12.1942	Werbista, kapłan i katecheta w szkole Sióstr Urszulanek w Poznaniu, rektor w Górnej Grupie. Podtrzymywał na duchu współwięźniów, by krzyż który musieli znosić ich nie załamał.
59.	MAĆKOWIAK WŁADYSŁAW	Sytki par. Drohiczyn 14.11.1910	Lasek Borek koło Berezwecza 4.03.1942	Proboszcz dużej parafii w Ikaźni. Aresztowany przez Niemców złożył ofiarę z życia za wiarę.
60.	MATUSZEWSKI WINCENTY	Chruścieńska Wola koło Kutra 3.03.1869	Osięciny 24.05.1940	Gorliwy duszpasterz, wieloletni proboszcz w Osięcinach. Wielkiej pobożności, wrażliwy na biedę ludzką.
61.	MAZUREK ALFONS MARIA	Baranówka koło Lubartowa 1.03.1891	Rudawa 28.08.1944	Karmelita Bosy z Czernej, studiował w Krakowie. Świetny organizator, prefekt w Małym Seminarium w Wadowicach a następnie przeor w Czernej.
62.	MĄCZKOWSKI WŁADYSŁAW	Ociąż koło Ostrowia Wlkp. 24.06.1911	Dachau 20.08.1944	Z ubogiej rodziny i słabego zdrowia odznaczał się duchem modlitwy i był wziętym spowiednikiem. Proboszcz wiejskiej parafii w Łubowie.
63.	MIEGOŃ WŁADYSŁAW	Samborzec koło Sandomierza 30.09.1892	Dachau 15.10.1942	Ukończył Sandomierskie Seminarium Duchowne, świetny organizator i gorący patriota, pracował w Modliborzycach, Bodzentynie i Iłży. Po wojnie przeszedł do duszpasterstwa wojskowego, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Kapłan w Szpitalu Morskim.
64.	MYSAKOWSKI STANISŁAW	Wojsławice koło Chełmna 4.09.1896	Dachau 30.10.1942	Działał na terenie Lublina. Szczególnie angażował się w pomoc i pracę duszpasterską dla młodzieży biednej i zaniedbanej. Ostatnio pracował w Kurii skąd wywieziono go z tamtejszymi księżmi.
65.	MZYK LUDWIK	Chorzów 22.04.1905	Fort VII 20.02.1940	Werbista. Studiował w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat. Magister nowicjuszy w nowootwartym Nowicjacie w Chludowie pod Poznaniem, później był jego rektorem.
66.	NIERYCHLEWSKI WOJCIECH	Dąbrowica 20.04.1903	Oświęcim 7.02.1942	Michalita, z rodziny w której trzech spośród 5 synów zostało kapłanami. Był utalentowanym wychowawcą w Pawlikowicach, Miejscu Piastowym i Krakowie. Chciał zostać męczennikiem za wiarę.
67.	NOISZEWSKA BOGUMIŁA MARIA EWA	Osaniszki 24.06.1885	Góra Pietralewicka 19.12.1942	Niepokalanka. Ukończyła studia medyczne, w czasie I wojny pracowała w lazarecie. Późno wstąpiła do zakonu. Pracowała jako nauczycielka i wychowawczyni w Jazłowcu i Słonimie.
68.	NOWAKOWSKI LEON	Bytoń Kujawy 28.06.1913	Pochowany w Piotrkowie Kujawskim 1.11.1939	Odbył studia w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku, był prezesem bractwa IV zakonu św. Franciszka. Nie skorzystał z możliwości ucieczki.
69.	NOWOWIEJSKI ANTONI JULIAN	Lubienie par. Krynki koło Opatowa 11.02.1858	Działdowo 28.05.1941	Arcybiskup Katedry płockiej. Studiował w Seminarium w Płocku i Akademii Duchownej w Petersburgu. Wykładowca i pracownik naukowy. Wiele czasu zajmowała mu praca duszpasterska a także organizatorska.
70.	OPRZĄDEK MARCIN JAN	Kościelec koło Chrzanowa 4.03.1884	Dachau 18.05.1942	Brat z zakonu Franciszkanów Reformatów. Był w klasztorze krakowskim, Przemyślu, Koninie i Lwowie, w końcu we Włocławku, gdzie aresztowali go Niemcy.
71.	OZIĘBŁOWSKI MICHAŁ	Izdebno pow. Błońsko 28.09.1900	Dachau 31.07.1942	Słabego zdrowia (płuca), studiował z przerwami w Seminarium Warszawskim. Pracę wikarego dostał w Kutnie. W obozie spowiadał i pocieszał współwięźniów.
72.	PANKIEWICZ ANASTAZY JAKUB	Nagórzany koło Sanoka 9.07.1882	Dachau 20.05.1942	Bernardyn, kapelan sióstr bernardynek przy ul. Poselskiej w Krakowie. Gwardian klasztoru św. Bernarda w Krakowie. Organizował budowę klasztoru i szkoły w Łodzi.
73.	PAWŁOWSKI JÓZEF	Proszowice 9.08.1890	Dachau 9.01.1942	Studiował w Kielcach i Insbrucku, gdzie uzyskał tytuł doktora teologii. Praca dydaktyczna i wychowawcza w Seminarium Kieleckim. Proboszcz parafii katedralnej w Kielcach, gorący patriota.
74.	PIASZCZYŃSKI MICHAŁ	Łomża 1.11.1885	Sachsenhausen 18.12.1940	Studiował w Seminarium w Sejnach następnie w Akademii Duchownej w Petersburgu i we Fryburgu szwajcarskim, skąd przyjeżdża ze stopniem doktora filozofii. Kapelan górników polskich we Francji, wraca do Łomży.
75.	PISARSKI ZYGMUNT	Krasnystaw 24.04.1902	w pobliżu Godeszyna 30.01.1943	Po ukończeniu Seminarium w Lublinie sprawował funkcje wikarego i proboszcza na trudnym terenie zamieszkałym w dużej mierze przez Ukraińców i prawosławnych, Godeszyn, Hrubieszów.
76.	PUCHAŁA JÓZEF ACHILLES	Kasina koło Łańcuta 18.03.1911	koło wsi Borowikowszczyzna 19.07.1943	Franciszkanin, studiował we Lwowie i Łagiewnikach koło Łodzi. jako kapłan pracował w klasztorze w Grodnie,  w Iwieńcu diec. pińska. Odmówił opuszczenia parafian.
77.	PUTZ NARCYZ	Sieraków 28.10.1877	Dachau 5.12.1942	Pracował jako proboszcz w parafii Mądra, następnie w Bydgoszczy, Poznaniu. Kanonik honorowy Kapituły Metropolitalnej w Poznaniu. Był przewodnikiem duchowym dla współwięźniów.
78.	PYRTEK STANISŁAW	Bystra Podhalańska 21.03.1913	Borek koło Berezwecza 4.03.1942	Święcenia otrzymał w Wilnie. Jako wikary w parafii Ikaźń współpracował ze sł. B Wł. Maćkowiakiem. Parafianie chcieli ratować księży, ale ci odmówili chcąc podzielić ich los.
79.	REWERA ANTONI	Samborzec koło Sandomierza 6.01.1869	Oświęcim 1.10.1942	Studia ukończył w Seminarium Duchownym w Sandomierzu i w Akademii Duchownej w Petersburgu . Wicerektor Seminarium w Sandomierzu wykładał Pismo św. i teologię, pracował także jako duszpasterz, proboszcz kościoła pw św. Józefa w Sandomierzu.
80.	RODZIŃSKA JULIA STANISŁAWA	Nawojowa koło Nowego Sącza 18.03.1899	Stutthof 20.02.1945	Dominikanka, osierocona w 10 roku życia wychowywała się u sióstr dominikanek w Wielowsi. Pracowała w Mielżynie koło Gniezna wśród sierot i półsierot, następnie w Wilnie, w Zakładzie dla sierot, gdzie była dla nich jak prawdziwa matka.
81.	ROGACZEWSKI FRANCISZEK	Lipinki 23.12.1892	Stutthof 11.01.1940	Święcenia otrzymał w Pelplinie. Świetny organizator, wybudował kościół pw Chrystusa Króla w Gdańsku. Dla gdańskiej Polonii był ojcem duchowym i mężem opatrznościowym.
82.	ROSŁANIEC FRANCISZEK	Wyśmierzyce 19.12.1889	Dachau 20.11.1942	Studiował w Seminarium Duchownym w Sandomierzu i w Rzymie, specjalizował się w teologii biblijnej i habilitował się na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Kapelan Sióstr Westiarek.
83.	SAJNA ZYGMUNT	Żurawlówka na Podlasiu 20.01.1897	Pawiak Palmiry 17.09.1940	Studiował w Seminarium Duchownym w Warszawie i w Rzymie, co musiał przerwać ze względu na zły stan zdrowia. Gorliwy w służbie Bożej, zasłynął jako kaznodzieja i spowiednik. Proboszcz w Górze Kalwarii.
84	SITKO ROMAN	Czarna koło Sędziszowa 1880	Oświęcim 1942	Rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie, kierował tajnym Seminarium.
85.	SOBASZEK ALEKSY	Przygodzice Wielkie arch. poznańska 17.07.1895	Dachau 1.08.1942	Prefekt gimnazjum w Szamotułach, proboszcz w Siedleminie koło Jarocina. W obozie mimo słabego zdrowia, ufał Opatrzności Bożej mężnie znosząc cierpienia, ofiarując je Jezusowi.
86.	STANEK JÓZEF	Łapsze Niżne 5.12.1916	Warszawa 23.09.1944	Pallotyn, studiował w Wyższym Seminarium Duchownym w Ołtarzewie koło Warszawy. Miał dewizę „Miłość Chrystusa przynagla nas”. Kapelan powstańczy w Warszawie, pełnił tam heroiczną służbę.
87.	STAROWIEYSKI STANISŁAW	Ustrobna koło Jasła 11.05.1895	Dachau 13.04.1941	Ziemianin, żołnierz, ojciec licznej rodziny. Jego ojciec był szambelanem papieża Leona XIII. Studiował w jezuickim konwencie w Chyrowie, służył w armii austriackiej a od 1917 r. w Wojsku Polskim. Odznaczony Krzyżem Walecznych i Virtuti Militari. Członek Sodalicji Mariańskiej i prezes Akcji Katolickiej.
88.	STASZEWSKA MARIA KLEMENSA	Złoczew koło Kalisza 30.07.1890	Oświęcim 27.07.1943	Urszulanka Unii Rzymskiej, śluby wieczyste złożyła w Krakowie. Przełożona w Sierczy, Zakopanem, Gdyni, ostatnio w Rokicinach Podhalańskich.
89.	STĘPIEŃ KAROL HERMAN	Łódź 21.10.1910	wieś Borowikowszczyzna 19.07.1943	Franciszkanin. Nowicjat w Łagiewnikach, studia w Krakowie, Rzymie i Lwowie. W klasztorze w Radomsku, Lwowie a następnie w Wilnie, w czasie wojny w Iwieńcu, gdzie dał się poznać jako kapłan pracowity i pobożny.
90.	STĘPNIAK FLORIAN JÓZEF	Zdżary koło Nowego Miasta nad Pilicą 3.01.1912	Dachau 12.08.1942	Kapucyn. Nowicjat w Nowym Mieście, studia w Lublinie. Bez względu na niebezpieczeństwo nie ukrywał się, do końca spowiadał i spełniał posługę kapłańską.
91.	STRASZEWSKI JÓZEF	Włocławek 18.01.1885	Dachau 12.08.1942	Seminarium Duchowne we Włocławku, następnie kolejno; wikariusz w Rozprzy, Borownie, Krzepicach. Zorganizował parafię na krańcach Włocławka i wybudował wspaniałą świątynię.
92.	STRYJAS FRANCISZEK	Popowo par. Iwanowice 26.01.1882	więzienie w Kaliszu 31.07.1944	Urodzony w ubogiej rodzinie. Ożeniony miał 7 dzieci. Odznaczał się szczególną pobożnością i nabożeństwem do Matki Bożej. pomagał kapłanom przygotowując dzieci do I Komunii św.
93.	STRZELECKI BOLESŁAW	Poniemoń na Suwalszczyźnie 10.06.1896	Oświęcim 2.05.1941	Seminarium Duchowne w Sandomierzu. Studia w Uniwersytecie Warszawskim zakończone dyplomem prawa  kanonicznego. Prefekt szkół w Radomiu i rektor kościoła św. Trójcy w Radomiu.
94.	SKRZYPCZAK MARIAN	Janowiec 15.04.1909	Płonkowo 5.10.1939	Studiował w Seminarium Duchownym w Gnieźnie. Jako wikary pracował w Rogowie i Płonkowie. Angażował się w pracę z młodzieżą.
95.	SYKULSKI KAZIMIERZ TOMASZ	Końskie 29.12.1882	Oświęcim 11.12.1941	Studiował w Seminarium Duchownym w Sandomierzu. Brał udział w wojnie 1920 r. jako kapelan wojskowy. Proboszcz parafii Opieki NMP w Radomiu, następnie św. Mikołaja  w Końskich. Zasłużony w pracach charytatywnych.
96.	SZRAMEK EMIL	Tworków na Opolszczyźnie 29.09.1887	Dachau 13.01.1942	Seminarium we Wrocławiu, naukowiec. Jako duszpasterz w Miechowicach, Tychach, tam wywiera na niego duży wpływ proboszcz Jan Kapica. W czasie plebiscytu opowiedział się jako Polak, proboszcz w Katowicach.
97.	ŚWIADEK ANTONI	Pobiedziska 27.03.1909	Dachau 25.01.1944	Seminarium Duchowne w Poznaniu. Wikariusz w farze Bydgoskiej, pracował z młodzieżą, zgłosił się jako kapelan wojskowy. Narażając się na niebezpieczeństwo używał języka polskiego w kazaniach i na spowiedzi.
98.	TROJANOWSKI STANISŁAW TYMOTEUSZ	Sadłowo par. Poniatów 29.07.1908	Oświęcim 8.01.1942	Brat zakonu franciszkanów w Niepokalanowie, pomagał św. Maksymilianowi w wysyłce „Rycerza Niepokalanej”. Człowiek modlitwy.
99.	TUŁASIEWICZ NATALIA	Rzeszów 9.04.1906	Ravensbruck 31.03.1945	Wychowana w duchu chrześcijańskiej pobożności i patriotyzmu, słabego zdrowia. Do szkół chodziła w Krakowie i później do gimnazjum Sióstr Urszulanek w Poznaniu. Szczególna czcicielka Matki Bożej.
100	TURCHAN NARCYZ JAN	Biskupice koło Wieliczki 19.09.1879	Dachau 19.03.1942	Franciszkanin reformata. Nowicjat w Wieliczce i Leżajsku. Studiował w Krakowie i we Lwowie. Służył w klasztorach we Lwowie, Rawie Ruskiej, Wieliczce, Krakowie,  Pińczowie i Włocławku.
101	WETMAŃSKI LEON	Żuromin par. Lubowidz 10.04.1886	Działdowo 10.10.1941	Studiował w Seminarium Duchownym w Płocku i Akademii Duchownej w Petersburgu, prefekt gimnazjum w Petersburgu, profesor ascetyki i mistyki Seminarium Płockiego. Biskup pomocniczy w Płocku od 1928 r. Opiekun ubogich, siły czerpał z modlitwy.
102	WOJCIECHOWSKI JAROGNIEW	Poznań 5.11.1922	Fort VII - Wronki Drezno 24.08.1942	Uczeń szkoły handlowej w Poznaniu. Uczestniczył w życiu i działalności Oratorium Salezjańskiego. Wzorował się na św. Janie Bosko.
103	WOŁOWSKA KAZIMIERA MARIA MARTA OD JEZUSA	Lublin 12.09.1879	Góra Pietralewicka 19.12.1942	Niepokalanka, rozpoczynała nowicjat w Jazłowcu. Wychowawczyni i przełożona na najbardziej zagrożonych placówkach w Wirowie, Maciejowie, Słonimie. organizatorka szkół dla dziewcząt. Miała ducha ekumenizmu .
104	WOŹNIAK MICHAŁ	Suchy Las koło Warszawy 28.08.1875	Dachau 16.05.1942	Seminarium Duchowne w Warszawie. Pracował kolejno w Łodzi, Warszawie i w parafii Wiśniew, Chojnaty Kamionne, Kutno. Realizował ideały salezjańskie. Sprowadził do Kutna salezjanów.
105	ZAPŁATA JÓZEF	Jerka koło Kościana 5.03.1904	Dachau 19.02.1942	Brat Zgromadzenia Braci Najśw. Serca Pana Jezusa. Służył w Kurii Biskupiej kardynała Hlonda w Poznaniu.
106	ZAWISTOWSKI ANTONI	Strzemiany par. Dąbrowa Wielka 10.11.1882	Dachau 4.06.1942	Seminarium Duchowne w Lublinie, studia w Petersburgu. Wikariat przy katedrze w Lublinie, wykładowca w Seminarium Duchownym , pracuje naukowo, działa charytatywnie, jest spowiednikiem i rekolekcjonistą.
107	ZEMBOL BRUNON JAN	Łętownia koło Jordanowa 7.09.1905	Dachau 21.08.1942	Brat z zakonu Braci Mniejszych (Franciszkanie reformaci) we Lwowie, po ślubach przeniesiony do Włocławka, następnie Krakowa, Lwowa, Sądowej, Wiszni, Chełma. Pełnił funkcje kucharza, zakrystianina, organisty. Pobożny i ofiarny.
108	ŻUKOWSKI PIOTR BONIFACY	Baran - Ropa par. Niemenczyn Wileńszczyzna 13.01.1913	Oświęcim 10.04.1942	Brat zakonu franciszkanów w Niepokalanowie, pracował w drukarni. po wybuchu wojny zabezpieczał sprzęt drukarski. W więzieniu modlitwą podnosił na duchu siebie i innych.

W dniu 13 czerwca 1999 roku w Warszawie Papież Jan Paweł II beatyfikował 108 Męczenników Za Wiarę zamęczonych w latach II wojny światowej.

Po beatyfikacji kościoły, których wezwanie wiąże się z Bł. Męczennikami Za Wiarę powstały
w miejscowościach:

1.	Malbork (Eb)	Bł. 108 Męczenników Polskich
2.	Powiercie (Wł)	Bł. 108 Męczenników Polskich
3.	Warszawa Bielany	Bł. Edwarda Detkensa z Grona 108 Męczenników
4.	Włoszczowa (Ki)	Bł. Józefa Pawłowskiego z Grona 108 Męczenników
5.	Nawcz (Pe)	Bł. M. Kozala, S. W. Frelichowskiego i A. J. Nowowiejskiego z Grona 108 Męczenników
6.	Lublin	Bł. Władysława Gorala z Grona 108 Męczenników
7.	Chełm (Lb)	Bł. Władysława Miegonia z Grona 108 Męczenników

MĘCZENNICY Z GORKUM

Wspomnienie 9 lipca.

W XVI wieku heretycy, Gezowie opanowali niderlandzkie miasto Gorkum. Aresztowali wielu duchownych zakonnych i świeckich, na czele tej grupy stał gwardian franciszkański Mikołaj Pieck. Wśród uwięzionych męczenników było 11 franciszkanów, dominikanin, augustianin, dwaj norbertanie, czterech kapłanów diecezjalnych. Uwięzieni, mimo udręk, odmówili uznania heretyckich poglądów i zostali powieszeni.

Obraz przedstawiający męczenników z Gorkum znajduje się w kościele reformatów w Miejskiej Górce (Po).

MĘCZENNICY Z NAGASAKI  patrz MĘCZENNICY JAPOŃSCY

MICHALINA Z PESARO

Wspomnienie 19 czerwiec.

Włoszka, XIV wiek, tercjarka franciszkańska. Wydana młodo za mąż wcześnie straciła męża i dziecko. Rozdała majętność i poświęciła się służbie bliźnim. W czasie pielgrzymki do Ziemi Świętej została na Górze Kalwarii obdarowana łaską ekstazy.

Imię Michalina należy do imion nowszych i dość częstych.

Wizerunki jej znajdują się w Burzynie (Łż) obraz z XVIII wieku w zwieńczeniu ołtarza bocznego, w Leżajsku (Pr) obraz z XIX wieku oraz w kościele franciszkanów w Krakowie jest obraz z XVIII wieku (Michalina Metella).

MICHAŁ ARCHANIOŁ

Wspomnienie 29 wrzesień.

Imię Michał oznacza „Któż jak Bóg”. Michał Archanioł jest jednym z głównych książąt, przywódcą tych sił w niebie, które odniosły tryumf nad mocami piekielnymi. Jest modlitwa – egzorcyzm, która chroni przed atakami złego ducha:

„Święty Michale Archaniele broń nas w walce
przeciwko niegodziwości i zasadzkom złego ducha,
bądź nam obroną.
Niech mu rozkaże Bóg, pokornie prosimy, a Ty Książę Wojska Niebieskiego,
szatana i inne złe duchy, które na zgubę dusz krążą po świecie,
mocą Bożą strąć do piekła. Amen.

Orędownik umierających, opiekun biednych dusz. Opiekun Kościoła. Chroni w czasie burz i piorunów. Opiekun cmentarzy. Patron żołnierzy, szermierzy. Patron złotników, rytowników, urzędników bankowych, mierniczych, kupców, aptekarzy. Patron radia, radiowców. Patron radiologów. Dawniej patron gipsowników, szlifierzy, odlewaczy cyny, opłatkarzy.

Imię Michał poświadczone w XIII wieku, występuje od średniowiecza i było wówczas bardzo częste. Obecnie również należy do grupy imion bardzo częstych. Był ulubionym patronem rycerstwa. Do dzisiaj wiele kościołów garnizonowych nosi jego wezwanie.

Kult św. Michała Archanioła sięga początków Państwa. Szerzył się przede wszystkim tam, gdzie były drużyny rycerskie. Według tradycji, w Krakowie w XI wieku na Skałce oraz na Wawelu kościółki nosiły wezwanie św. Michała Archanioła. Również w XI wieku wezwanie to miały kościoły w Gnieźnie, Poznaniu i Płocku.

Na początku XVI wieku na obszarze 6 diecezji (wrocławska, krakowska, poznańska, gnieźnieńska, płocka, włocławska) z 4450 kościołów parafialnych 160 było pod wezwaniem św. Michała Archanioła.

W XVII wieku w teatrach jezuickich wystawiano w uroczystość św. Michała Archanioła dramaty.

Kult św. Michała Archanioła szerzy Zgromadzenie Świętego Michała Archanioła, michalici. Powstało ono formalnie w roku 1921, już po śmierci założyciela bł. księdza Bronisława Markiewicza, który w roku 1898 założył Towarzystwo "Powściągliwość i Praca". Hasłami zgromadzenia michalitów i zgromadzenia sióstr św. Michała, michalitek są „Któż jak Bóg” oraz „Powściągliwość i Praca”. W kościołach michalitów po każdej Mszy św. jest odmawiana modlitwa – egzorcyzm do św. Michała Archanioła:

Z inspiracji Zgromadzenia działa świecki Ruch Czcicieli św. Michała Archanioła. Do jego zadań należy:

-         modlitwa za przyczyną Najświętszej Maryi Panny i św. Michała Archanioła o królestwo Chrystusa
w sercach i umysłach ludzkich i o ocalenie dzieci i młodzieży przed zgorszeniem;

-         własne świadectwo życia chrześcijańskiego i zachęcanie innych do wielbienia Boga;

-         pozyskiwanie nowych powołań do stanu kapłańskiego i zakonnego, i apostolstwo świeckich.

Odbywają się nocne czuwania zwane „Czuwaniami w Gestemani”, w czasie których prowadzone są modlitwy o uwolnienie od udręczeń i prześladowań złych duchów.

W tomiku wierszy „Trochę plotek o świętych”, ks. Jan Twardowski pisze o Michale Archaniele:

Święty Michale Archaniele
z mieczem trąbą tarczą ciężką
prowadź duszę do Nieba
zwyczajną polną ścieżką

Istnieje wiele przysłów związanych z imieniem lub świętem św. Michała Archanioła:

Gdy noc jasna na Michała, to nastąpi zima trwała.

Na Michała łowcy chwała.

W XVIII wieku dziewczęta prosiły św. Michała o dobrego męża:

O Michale Archaniele, by nie miał długów wiele.

Dzień św. Michała Archanioła był dniem pisania umów najmu. Tego dnia kończono wypas bydłai owiec na halach. Wierzono, że kto z owcami pozostanie na halach tego spotka nieszczęście – „Kto pasie po Michale, nie wróci na hale”.

Pod wezwaniem św. Michała Archanioła jest 371 kościołów i kaplic, w tym dla 35 kościołów jest współpatronem, obchodzone są 24 odpusty dodatkowe. W 1914 roku było 257 kościołów pod tym wezwaniem. Święty przedstawiony jest na ok. 630 wizerunkach. Najstarsze pochodzą z XIV i XV wieku.

Postać św. Michała Archanioła jest w herbach kilkunastu miast. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

224 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Michał.

Blizne (Pr)

Wieś jest położona nad dopływem Wisłoka, rzeką Stobnicą, 6 km na północny zachód od Brzozowa, przy szosie Brzozów - Rzeszów. Wieś była wzmiankowana w XIV w.

Parafia została erygowana w XIV w. Po kolejnych kościołach z XIV i XV w. obecny kościół pw Wszystkich Świętych pochodzi z przełomu wieków XV i XVI, rozbudowany został w XVII w.

W odległości około 4 km, na górze zwanej „Górą św. Michała” (450 m npm), znajduje się kaplica pw św. Michała Archanioła z trzeciej ćwierci XIX wieku, murowana. Pierwotna kaplica została zbudowana jako wotum w czasie najazdów tatarskich w XVII wieku. Obraz św. Michała Archanioła był wówczas przystrojony sukienką, miejsce to określano jako sanktuarium św. Michała Archanioła. Kult żywy do czasów obecnych, kaplica nawiedzana przez pątników, odpusty gromadzą wielotysięczne rzesze wiernych.

Najstarszy zapis cudownego wydarzenia, w księdze wizytacyjnej bp. Jerzego Albrechta Denhoffa z roku 1699, w pełnym brzmieniu, podaje:

„Do tego samego kościoła należy kaplica Michała Archanioła, zbudowana na górze i gruncie plebańskim przez sławnego Józefa Nałogowskiego, proboszcza blizneńskiego, z okazji cudu w czasie najazdu Tatarów roku Pańskiego 1624, którzy około uroczystości św. Michała Archanioła rozbili obóz w pobliskiej wsi Różanka. Stamtąd napadli na najbliższą wieś Blizne i uprowadzili w jasyr 60 ludzi. W miejscu obecnej kaplicy św. Michała Tatarzy zostali przepędzeni w cudowny sposób przez wielką liczbę wojska w białych szatach. Przerażeni jeńcy, oddani w opiekę św. Michałowi przez Przewielebnego Księdza Proboszcza, bez żadnych szkód i w pełnej liczbie powrócili do domów, przyrzekając szczególną wdzięczność św. Michałowi. Z tej samej pobudki i wdzięczności proboszcz zbudował na miłej górze kaplicę ku wiecznej pamięci na podobieństwo kaplicy Świętego Michała na Górze Gargano”.

Późniejsze notatki zmieniają nieco szczegóły (datę z 1624 na 1672 r., ilość mieszkańców wziętych do niewoli tatarskiej) zawsze jednak mówią o cudownym ocaleniu.

Prawdopodobnie Tatarzy dwukrotnie napadali ziemię sandomierską w 1624 i w roku 1672. Kronika parafii Brzozów podaje o napaści Tatarów w roku 1672. Uprowadzili Tatarzy wówczas 24 mieszkańców i 15 koni, z Golcowej 77 ludzi, 24 konie i 11 krów. Wynika stąd, że najazd Tatarów na Blizne był raczej w roku 1672. Proboszczem był wówczas ks. Nałogowski, który modlił się do św. Michała Archanioła wraz z ludem, o ratunek dla zabranych, ślubując wystawienie ku jego czci kaplicy. Z „Historii Ziemi Sandomierskiej” wiemy, że wojska polskie ubrane na biało, odbiły jeńców z rąk Tatarów na górze, nazwanej później „Górą św. Michała”. Legenda ludowa głosi, że wojskiem tym byli aniołowie. Według podania była wtedy burza gwałtowna, co ludzie przyjęli za szczególny znak nieba. Mogli to być husarze skrzydlaci.

Wizytacja duszpasterska z 1745 roku tak opisuje kościółek św. Michała Archanioła. „Ten kościół stoi na wierzchołku góry wysokiej na gruncie plebańskim, laskiem bukowym w koło otoczonym, przez którą to górę ze wsi Blizne jest droga do Golcowej. Wszedłszy do kościoła jest ołtarz niewielki, snycerskiej roboty, biało malowany w żyłki złote, z obrazem in media św. Michała, na którym sukienka drewniana snycerskiej roboty pstro złocista, w ramach snycerskiej roboty pozłocistych, na mensie drewnianej z antepedium na deskach w kwiaty różnego koloru malowanych z gradusami dwiema drewnianymi. Po stronie „Ewangelii” jest obraz na płótnie św. Sebastiana w ramach wielkich snycerskiej roboty czerwono malowanych, przy nim jest obraz wielki św. Michała na płótnie, w ramach czarno malowanych w kwiaty białe. Po stronie „Epistoły” jest obraz wielki św. Rocha na płótnie w ramach białych, niemalowanych, snycerskiej roboty, rznięcie orzechowo malowane. Przy tym obrazie jest ambona mała w kwiaty malowana, na której różni święci są malowani. Schodki do niej przyniesione od wielkiego ołtarza. Dalej na ścianie jest obraz wielki Najświętszej Maryi Panny w ramach malowanych, po której floresy snycerskiej roboty biało malowane. W tym kościółku w centralnej części jest ławek 12 czerwono malowanych, okien witrażowych 4. Chór nad wielkimi drzwiami, na którym obicie na płótnie w kwiaty różowo - niebieskie malowane. Powała niemalowana tylko nad prezbiterium bardzo mało, na wzór rozpiętego baldachimu w kwiaty różnego koloru pomalowany. Kościółek z drzewa jodłowego cały cegłą wykładany, dobry, dach na nim gontowy, kopułka blachą obita. Zakrystia mała, niska. Cmentarz niewielki, parkanem z drzewa pobudowanym, opasany daszkiem gontowym”.

Autor dekretu powizytacyjnego nazywa kaplicę - kościółek wyraźnie „sanktuarium”. „Od czasu cudu obchodzono uroczyście święto św. Michała Archanioła z uroczystą Mszą św., wystawieniem Najświętszego Sakramentu i procesją. W przeddzień śpiewano nieszpory w kościele parafialnym. Z wszystkich sąsiednich miejscowości przychodziły pielgrzymki odpustowe do św. Michała, ponieważ jego kult był szeroko rozpowszechniony”.

W 2001 roku kaplica została gruntownie odremontowana, a na ścianie wykonano malowidła przedstawiające cudowne uwolnienie jeńców.

Zawoja (Kr)

Przysiółkowa wieś, rozciągnięta wzdłuż drogi na kilkanaście km, położona na wysokości 480 - 780 m npm, na południowy zachód od Makowa Podhalańskiego. Wieś powstała z pasterskiej osady wołoskiej „Nowo osadzona Zawoja”. Była wzmiankowana w 1646 roku.

Parafię erygowano w 1835 roku, kościół pod wezwaniem św. Klemensa pochodzi z 1888 roku.

Tradycja mówi, że dzień św. Michała Archanioła jest ostatnim dniem pobytu owiec na halach i pastwiskach. „Po Michale paść się nie godzi”. Powrót kierdla z hal miał ustalony porządek. Najpierw jedzie wóz wyładowany pasterskim dobytkiem: osmolony miedziany kocioł, drewniane naczynia do dojenia owiec - gielty, i ustawione rzędem większe od nich faski - puciery, w których zbiera się mleko, teraz wypełnione małymi owczymi serkami - oscypkami. Wóz ubrany odświętnie gałęziami choiny, za nim kłębi się stado. Na czele pochodu baca i pasterze - juhasi; wracają po kilku miesiącach do wsi, do swoich. Gdy owce wracały z gór, ich właściciele jak i sezonowi opiekunowie bacowie i juhasi, zamawiali Mszę św. dziękczynną, na którą przybywali całymi rodzinami. Dziękowali w ten sposób za udany sezon i szczęśliwy powrót. Po nabożeństwie odbywała się zabawa.

Tradycja ta jest kontynuowana w nowym kościele w Zawoi Wilcznem.

Dąbrowa Wielka (Wł)

Wieś jest położona na południe od Sieradza, przy drodze lokalnej z Sieradza.

Parafia została erygowana przed XIV wiekiem. Po poprzednim kościele na początku XVIII wieku zbudowano obecny pod wezwaniem św. Michała Archanioła. W ołtarzu głównym z XVIII wieku znajduje się obraz z tegoż czasu św. Michała Archanioła przystrojony drewnianą sukienką. W 1712 roku znajdowało się przy obrazie 11 wotów.

Wizytacja z 1791 roku podaje, że obraz św. Michała Archanioła lud czcił i uznawał za cudowny. Między wotami znajdował się „numizmat” niewielki z 1645 roku.

Lublin

Święty Michał Archanioł był dawniej patronem Lublina.

Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła wystawił Leszek Czarny jako podziękowanie za zwycięstwo nad Jadźwingami (między Narwią a Niemnem), kiedy to, jak pisze Jan Długosz, zjawił mu się św. Michał Archanioł we śnie, gdy przebywał pod miastem Lublinem. Podanie głosi, że św. Michał sam sobie wybrał miejsce i nakazał kościół wystawić.

Kościół od samego początku był kościołem parafialnym. Była to główna świątynia miasta. Kościół miał 13 altarii, czyli ołtarzy: Bożego Ciała, Trójcy Świętej, św. Jana Chrzciciela, św. Apostołów Piotra i Pawła, św. Jakuba Apostoła, św. Jerzego, św. Mikołaja, św. Feliksa i Audukta, św. Anny, św. Agnieszki, św. Katarzyny, św. Barbary i św. Elżbiety z osobnymi do nich kapłanami. Kościół istniał do 1854 roku.

Obecny kościół został wybudowany w latach 1930 - 39. W ołtarzu głównym jest witraż przedstawiający św. Michała Archanioła.

Ożywienie kultu św. Michała Archanioła, który związany był od XIV w. z dawnym kościołem pod tym wezwaniem, rozebranym w XIX w. W poniedziałki są odprawiane nabożeństwa do niego.

Zmarł 4 maja.

Kanonik regularny, XV wiek. Urodzony na Wileńszczyźnie w rodzinie książęcej. Wstąpił do Kanoników Regularnych od Pokuty, zwanych markami. Nowicjat spędził w Krakowie i tam pozostał do śmierci. Kalectwo uniemożliwiło mu studia i kapłaństwo, był zakrystianinem. Miał głębokie nabożeństwo do Chrystusa Ukrzyżowanego. Praktykował różne umartwienia. Spoczywa w kościele św. Marka w Krakowie. Michał Giedroyć jest zwany błogosławionym, chociaż oficjalnie proces beatyfikacyjny nie był przeprowadzony jednak kult trwa nieprzerwanie od Jego śmierci.

Patron zakrystianów, organistów i architektów specjalizujących się w budownictwie kościelnym.

Kraków

Kościół pw św. Marka pochodzi z XIII i XV w., przebudowany został w XVII wieku. Od XIII wieku do początku XIX związany był z zakonem marków. W ołtarzu głównym z początku XVII wieku znajduje się Krucyfiks z drugiej połowy XVII wieku., tło z widokiem Jerozolimy z blachy srebrnej z czwartej ćwierci XVIII w. Według legendy z tego krzyża miał przemówić Pan Jezus do Michała Giedroycia (musiał to być inny krzyż, Michał Giedroyć żył w XV wieku). W kościele znajduje się nagrobek bł. Michała Giedroycia z początku XVII w. W ołtarzu bocznym jest Jego obraz z początku XVII w. W kaplicy urządzona jest wystawa, pokazująca życie Michała Giedroycia.

Świętość Michała Giedroycia była tak niezwykła a opinie o świątobliwym jego życiu tak ustalone wśród ludzi, że zaraz po śmieci ludzie zaczęli się do niego modlić i wzywać jego wstawiennictwa u Boga. W związku z tym licznie odwiedzano jego grób. Świadczą o tym zapisy cudów zdziałanych dzięki jego wstawiennictwu u Boga. Świadectwem łask były również tabliczki wotywne zawieszane od dnia pogrzebu nad grobem Michała.

W latach 1521 - 1615 zapisano 18 cudów. Oto niektóre z nich:

-         Człowiek chromy od urodzenia przywiedziony do grobu zdrowie nóg odzyskał.

-         Anna, mieszczka krakowska w roku 1521 martwe dziecię urodziła. Sama z bólu zemdlała. Ukazał się jej Błogosławiony w białym habicie, zachęcił by z dzieckiem przyszła do jego grobu. Na jego grobie dziecko ożyło i sama wnet wyzdrowiała.

-         W roku 1522 utonął w Spytkowicach chłopiec, lat 12. Rodzice znaleźli go dopiero trzeciego dnia. Ofiarowali go do grobu Błogosławionego i tam ożył.

A oto napis łaciński umieszczony na nagrobku Michała Giedroycia:

Szczęśliwy grobie, któryś okrył święte ciało,
Gdzie bł. Michał leży jeszcze cało
Ten to dróg Chrystusowych często naśladował
W Bożym przykazaniu wiernie się sprawował.
Za jego prośbą ślepi wzrok przejrzysty mieli,
Chromi chód, zdrowi, ci co w chorobie leżeli.
A jako będąc żywy, cudów czynił siła,
Tak po śmierci moc Boska więcej dozwoliła.
Ojcze Michale pojrzyj na nas z nieba
Ratuj swych i tych, których ratować potrzeba.

Pruszcz tak opisuje kościół św. Marka:

„Są też w tym kościele obrazy, osobliwie Krucyfiks, który rozmawiał częstokroć z bł. Michałem tegoż Zakonu zakonnikiem, także obraz drugi przy ścianie Panny Maryi, który wielkimi cudami słynie. Odpoczywa w tymże kościele ciało bł. Michała Giedroica księcia litewskiego, brata tegoż Zakonu. Przy tym ciele i grobie bł. Michała Giedroica tysięczne, jak za żywota tak i po śmierci, łaskawy Bóg przez zasługi tegoż bł. Michała z ufnością się uciekającym ludziom, łaski świadczy. Tu roku 1536 dnia 1 października imć pan Michał Garwaski, kapitan na ten czas pod dragonią Buławy Polnej, przybył i pod przysięgą w konsystorzu krakowskim wypełnionym zeznał jako w potyczce od wojska rosyjskiego zabrany, aż na stolicę prowadzony był. W tej niedoli bł. Michała Giedroica uciekłszy się, codziennie pięć pacierzy z nabożeństwem mawiał, nie bez skutku jednak prośby swojej, kiedy zaś wiekowładana tego Patrona protekcyja dziwnym sposobem z niewoli uszedł, i tu przyszedłszy, bł. Michałowi podziękowawszy, nam oznajmił”.

W podtrzymaniu pamięci Michała Giedroycia wielką rolę odgrywały w XVI i XVII wiekach jego życiorysy. W tymże czasie zaczęto też organizować w rocznicę śmierci uroczyste nabożeństwa. Najstarsze teksty modlitw ku Jego czci pochodzą z pierwszych lat XVI wieku. W XVIII wieku powstała koronka: „Koronka krótkiego i pokornego nabożeństwa na chwałę Troyce Przenajświętszej za łaski, dary i cuda liczne udzielone bł. Michałowi Giedroicowi zakonnemu bratu Kanoników Regularnych Błogosławionych Męczenników od Pokuty w Krakowie św. Marka Ewangelisty z życia jego zebrane i do druku podane”.

Imię bł. brata Michała umieszczano w kalendarzach obok św. Floriana.

Uroczyście obchodzono 500 rocznicę Jego śmierci. W procesji z Wawelu na Skałkę, obok relikwii świętych Wojciecha i Stanisława niesiono relikwie Michała Giedroycia. Papież Jan Paweł II w liście przesłanym z tej okazji pisał: „W sposób szczególny zachęcam, aby przy tym grobie modlili się ci, którzy dostąpili przywileju posługiwania świętej liturgii w rozmaitych warstwach. Niech zwłaszcza zakrystianie widzą w Michale Giedroyciu swój wzór”.

Najwięcej wizerunków Michała Giedroycia jest w kościele św. Marka w Krakowie. Z XVII wieku pochodzą: obraz przedstawiający 13 scen z Jego życia, obraz „Modlitwa św. Michała”, obraz „pogrzeb bł. Michała Giedroycia” oraz obraz „Adoracja Matki Bożej przez Michała Giedroycia i św. Kazimierza Królewicza”. W bocznych ołtarzach znajdują się antepedia z wyobrażeniem Michała Giedroycia. jest również gipsowa figura z XVII wieku.

Ołtarz bł. Michała Giedroycia jest w Bogorii (Sa). Znajduje się tam Jego obraz z XVIII wieku, przedstawiający Go w stroju zakonnym i w młodym wieku, modlącego się przed ołtarzem z Krzyżem. Kult Michała Giedroycia musiał być niegdyś szeroko rozwinięty, gdyż wielu parafian zna historię jego życia i modli się przed tym ołtarzem do niego.

W Strzałkowie (Cz), w ołtarzu bocznym jest Jego obraz z XVII wieku, a w Drochlinie (Ki) z wieku XVIII. Relikwiarz z w. XVII/XVIII – w klasztorze norbertanek.

Ołtarze Michała Giedroycia znajdowały się w kościele w Trzciannie (Ło) oraz w nieistniejącym kościele w Pilicy (So).

MICHAŁ KOZAL

Wspomnienie 14 czerwiec.

Polak, biskup, męczennik, (1893-1943). Urodzony w Nowym Folwarku pod Krotoszynem (Kl) w rodzinie rolnika. Po maturze ukończył Seminarium w Gnieźnie i przyjął święcenia kapłańskie. Pracował jako katecheta, a następnie był ojcem duchowym i rektorem seminarium. Został mianowany biskupem pomocniczym we Włocławku. Aresztowany na początku drugiej wojny światowej zmarł w obozie koncentracyjnym w Dachau.

Beatyfikowany 14.06.1987 r. w Warszawie, przez papieża Jana Pawła II, w czasie jego pielgrzymki do Polski.

Jest patronem Włocławka.

Pamięć o bł. Michale Kozalu jest szczególnie żywa w Nowym Folwarku koło Krotoszyna (Kl), gdzie się urodził oraz w kościołach diecezji gnieźnieńskiej; w Bydgoszczy, gdzie był prefektem, w Pobiedziskach (Gn), gdzie pracował jako wikariusz, w Krostkowie (Gn) w którym był administratorem parafii, w Gnieźnie gdzie był ojcem duchowym a następnie rektorem Seminarium Duchownego.

         W roku 1993 obchodzono uroczyście 50 rocznicę śmierci i 100 rocznicę urodzin Błogosławionego.

Kult bł. Michała Kozala został powiązany ze staraniem o beatyfikację 100 kapłanów i osób świeckich zamęczonych w obozach koncentracyjnych za wiarę.

Pod wezwaniem Błogosławionego są 24 kościoły i kaplice, obchodzony jest 1 odpust dodatkowy.

MIKOŁAJ

Wspomnienie 6 grudzień.

Biskup Miry, stolicy Licji, zapewne IV wiek. Jeden z Czternastu Wspomożycieli. Brak jest bliższych danych o jego życiu i działalności. Jest on natomiast przedmiotem wielu legend. Kult jego rozpoczął się już w VI wieku i szerzył się we Włoszech i w Niemczech, Francji, Anglii, a również na Wschodzie.

Chroni przed niesprawiedliwymi wyrokami, sprzyja dobrym przysięgom, pomaga odnaleźć zguby, odkryć bandytów, odzyskać i zachować własność. Opiekun dzieci, dziewic, uczniów, studentów. Opiekun młodzieńców, szczęśliwych małżeństw. Patron podróżnych, przewoźników promem, marynarzy, żeglarzy, rybaków. Patron więźniów, jeńców, adwokatów, notariuszy. Patron kupców, aptekarzy, krawców, piekarzy. młynarzy, rzeźbiarzy. Dawniej patron cukierników, flisaków, bednarzy. W południowej Polsce patron pasterzy.

Imię Mikołaj, poświadczone od XII wieku, występuje od czasów średniowiecznych, należało wtedy do imion najliczniejszych. Obecnie imię to jest dość częste a popularność jego rośnie.

Kult św. Mikołaja był bardzo żywy. Kościoły powstawały przy drogach handlowych, przeprawach. Pierwsze kościoły pod jego wezwaniem powstały w XII wieku w Olechowie (Po) i Gieczu (Po). W XIII i XIV wieku co siódmy kościół budowany był w diecezji poznańskiej pod wezwaniem św. Mikołaja. Również w diecezji kieleckiej w XII i XIII wieku najstarszym wezwaniem kościołów był św. Mikołaj.

W XIV wieku wielką popularność zdobyły posągi Świętego na których przedstawiony był w stroju pontyfikalnym. Rzeźby z tego okresu zachowały się głównie w Małopolsce. Olbrzymi posąg wyróżnia się w Ligocie Prószkowskiej (Op), pochodzi on z pierwszej połowy XIV wieku.

W XVII wieku teatry jezuickie czciły św. Mikołaja, odgrywając dramaty jemu poświęcone. Powstawały bractwa św. Mikołaja, zwłaszcza w XVIII wieku.

Pod wezwaniem św. Mikołaja jest 387 kościołów i kaplic, w tym w 53 kościołach Święty jest współpatronem, obchodzone są 24 odpusty dodatkowe. W 1914 roku było 336 kościołów pod tym wezwaniem. Święty Mikołaj biskup przedstawiony jest na ok. 800 wizerunkach. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Dzień św. Mikołaja był przede wszystkim świętem pasterskim, albo też świętem obrony przed dzikimi zwierzętami, zwłaszcza wilkami. W wigilię tego dnia pasterze powszechnie pościli, wierząc że w ten sposób ochronią swój dobytek od szkody. Panowało przekonanie, że w ten dzień gromadzą się wszystkie wilki w jedno miejsce i dzielą między sobą przyszłą zdobycz.

Dzień ten był dniem ofiar kościelnych; kto zaniósł na plebanię barana czy kurę, zapewniał sobie tym ochronę przed wilkiem. Już M. Rej o tym pisze:

Alboć wezmą, albo co daj,
Jak kazał święty Mikołaj,
Bo jeśli mu barana dasz,
Pewny pokój od wilka masz.

Także Potocki o tych ofiarach wspomina:

Starym ksiądz pleban mówił z ambony zwyczajem,
Niech się każdy podzieli z świętym Mikołajem;
Nie chce li kto w dobytku szkody mieć od wilka,
Więc mu pośle barana, gęsi i kur kilka.

O ile ten zwyczaj był bardzo powszechny, o tyle obdarzanie dzieci słodyczami i obchodzenie po domach przebranego św. Mikołaja wraz z diabłem jest późniejsze i prawdopodobnie przyszło do Polski z Niemiec. Zaczął szerzyć się najpierw w większych miastach, po czym przeszedł do dworów, ale właściwie dopiero w XIX wieku stał się powszechny.

Z dniem św. Mikołaja lud polski łączył także przysłowia:

Na Mikołaja porzuć wóz a zaprzęż sanie.

Gdy śnieg pada, mówią że św. Mikołaj brodą trzęsie.

Dzieci zaś śpiewają:

Święty Mikołaj nocą wędruje,
W okna zagląda i nadsłuchuje.
Co za radość będzie
Gdy do nas przybędzie!

Od imienia Mikołaj wywodzą się nazwy 62 miejscowości.

Wiele (Pe)

Wieś została założona w XV wieku, jest jedną z większych wsi tego regionu. Znajduje się tutaj Kalwaria założona z początkiem XX wieku.

Parafia została erygowana przed 1382 rokiem. Po kościołach z XIV i XVIII w. obecny kościół pod wezwaniem św. Mikołaja zbudowany w XX wieku. W górnej kondygnacji ołtarza bocznego z początku XVIII wieku znajduje się późnogotycka (z końca XV lub początku XVI wieku) rzeźba Tronującego św. Mikołaja.

Tradycja miejscowa głosi, że kiedyś był tu bardzo rozwinięty kult św. Mikołaja. Odpust w jego dzień, mimo zimy, ściągał wielu ludzi. dzisiaj doroczne święto patronalne jest czysto parafialne.

Pierściec (BŻ)

Wieś jest położona 6 km na północ od Skoczowa, przy drodze lokalnej ze Skoczowa.

Parafia została erygowana w XIX w. Po kaplicach sprzed XVII i z XVIII w., i kościele z XVIII wieku, obecny kościół pod wezwaniem św. Mikołaja wybudowano w XIX w. W kościele znajduje się rzeźba św. Mikołaja z XV wieku (wzmiankowana 1616, w tym czasie uszkodzona przez obcięcie rąk i nóg, oraz cztery płaskorzeźby rokokowe z 2 poł. XVIII w, ze scenami z życia św. Mikołaja, pochodzące z ambony wykonanej 1781 roku, w kształcie łodzi: - Burzenie świątyni pogańskiej; - Święty wiozący żywność mieszkańcom Miry; - Przeniesienie zwłok św. Mikołaja; - Cud z kielichem. Jest także rzeźba św. Mikołaja, późnobarokowa z końca XVIII w.

Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z 1545 roku. Do tego czasu Pierściec należał do parafii Skoczów, istniała wówczas kaplica wystawiona ku czci św. Mikołaja. Po spaleniu się jej 20 października 1616 roku, nowy kościółek, jako zbór, wystawili protestanci w innym miejscu. Został on przekazany katolikom w 1718 roku i rozebrano go po zbudowaniu nowego w 1888 roku. Na miejscu prezbiterium starego kościółka ustawiono w 1889 roku Krzyż.

Figura św. Mikołaja pochodzi z XV wieku. Pod nią są figurki trzech dziewcząt wyciągających ręce ku dobroczyńcy. Wiąże się to z legendą, że św. Mikołaj podrzucił pieniądze córkom ubogiego szlachcica, aby ułatwić im zamążpójście. Figurki dziewcząt pochodzą z tego samego czasu co i rzeźba św. Mikołaja. Paramenty (fioletowa sutanna i mantolet, biała komża i kapy - czerwona, biała, zielona) pochodzą z 1950 roku. Również stuła, mitra, krzyż i pastorał.

Na ścianie umieszczono płaskorzeźby drewniane, które dawniej zdobiły ambonę w drewnianym kościele (z 1775 roku). Przedstawiają one sceny związane z życiem św. Mikołaja:

-         - zburzenie świątyni Diany,

-         - św. Mikołaj sprowadza worki ze zbożem, by uratować mieszkańców od śmierci głodowej,

-         - zrozpaczeni rodzice (przedstawienie legendy, według której pewien ojciec ślubował św. Mikołajowi złoty kielich, jeśli będzie miał syna; syn się urodził a ojciec nie dopełnił ślubu i ufundował kielich z lichego metalu. Syn chciał nabrać do niego wody, wpadł do rzeki i zaczął tonąć, zrozpaczony ojciec obiecał naprawić swój błąd i chłopiec się uratował),

-         - przeniesienie św. Mikołaja z Miry do Bari.

Na witrażu przedstawiono legendarną scenę wskrzeszenia przez św. Mikołaja trzech chłopców zabitych przez rzeźnika.

Zachowanych jest około 200 wotów, większość pochodzi z XX wieku, jedynie parę jest z XIX wieku.

Podobizny Świętego znajdujemy na podstawie zabytkowego kielicha oraz na największym dzwonie, na którym znajduje się napis: „Chwała Tobie święty Mikołaju, Twoja opieka zaprowadzi nas do raju”.

Współcześnie, w czasie malowania kościoła w roku 1953, na ścianach prezbiterium i nawy umieszczono napisy:

„Otrzyjcie łzy”.

„Niech tak swój swego w nieszczęściu ratuje, jako Mikołaj chętnie opatruje”.

„Święty Mikołaju Pierściecki proś za nas, aby Bóg był łaskaw dla nas. Aby się nad nami zlitował i od złego wyratował”.

„Wszyscy wierni chrześcijanie nie zapominajcie co za drogi, co za cenny skarb u siebie macie”.

”Święty Mikołaj Pierściecki, biskup cudowny mireński, co cudami i łaskami zdobi krąg ziemi”.

W kościele, za głównym ołtarzem, były dawniej umieszczone trzy obrazy:

-         św. Mikołaj jako niemowlę klęczy i modli się;

-         św. Mikołaj wręcza pieniądze trzem córkom biednej wdowy;

-         św. Mikołaj wskrzesza trzech chłopców.

Podobiznę św. Mikołaja umieszczono współcześnie na kapie (1954 roku), na haftowanym antepedium głównego ołtarza z 1959 roku oraz na ornacie z 1970 roku.

Na „Uchylanach” znajduje się kapliczka, a w niej obraz św. Mikołaja z księgą w ręku, na której leżą trzy kulki, przed Świętym w cebrzyku trzy dziewczęta.

Według legendy podanej w sprawozdaniu z wizytacji biskupiej w 1717 roku w Pierściecu znajdowała się figura św. Mikołaja. Młynarz, chcąc ją uchronić przed powodzią, wziął ją z kaplicy do swego domu, ale ta znalazła się na swoim miejscu. Gdy zdarzyło się to po raz drugi, młynarz obciął figurze nogi, aby św. Mikołaj nie mógł wrócić do kaplicy. Odtąd młynarz stał się głuchy i niemy a także jego dzieci. Sprawozdanie z wizytacji z 1804 roku uzupełnia tę legendę informacją, że gdy w 1616 roku wybuchł pożar, wówczas figura św. Mikołaja miała się schronić do zarośli po drugiej stronie młynówki i zapłakać. Przenoszono ją do kościoła w Rudnicy, potem do kościoła w Grodźcu lecz ona wracała nad młynówkę. Wystawiono więc na tym miejscu kaplicę, potem kościół.

Według innej legendy, przekazanej po raz pierwszy w pierwszej połowie XIX wieku przez Jana Wojnara, figurę wyrzeźbił pewien pasterz Mikołaj z drzewa lipowego wywróconego przez wiatr. Pasterz był kaleką, ale miał zdolności rzeźbiarskie. Gdy skończył, ukrył figurę w słomie, by uniknąć nagany, że rzeźbi a nie pilnuje trzód gminy. Pewnego dnia figura zaczęła świecić - wystawiono ją na najwyższym wzniesieniu, by zbłąkanym wskazywała drogę. Gdy w 1616 roku wybuchł pożar figura cudownie ocalała. Legenda głosi dalej, że protestanci kilkakrotnie wyrzucali figurę św. Mikołaja z kaplicy, a ona zawsze znalazła się na dawnym miejscu. Rozgniewani odrąbali jej ręce i nogi, i wrzucili do Wisły. Zbłądzili oni pewnej nocy, zobaczyli światło idące od figury św. Mikołaja, które naprowadziło ich na właściwą drogę. Zanieśli więc figurę na dawne miejsce.

Legendy mają, jak zawsze, pewien aspekt prawdy: figura ma charakter prymitywny, ma przyprawione ręce i pozbawiona jest stóp. Legendę tę znajdujemy w książce „Ognisty wóz” Zofii Kossak Szczuckiej, napisanej w 1938 a wydanej w 1963 roku.

Przypuszczać należy, że kult św. Mikołaja w Pierśćcu pochodzi z XVI wieku, a może nawet z XV. Niewątpliwie ucierpiał w okresie protestantyzmu. Zapis o cudownej figurze św. Mikołaja w Pierśćcu znajdujemy po raz pierwszy w wizytacji biskupiej z roku 1717. W 1750 roku proboszcz pierściecki pisał: „W kościółku jest goła mensa ołtarzowa, murowana. Na niej figura św. Mikołaja drewniana, do deski przybita”. Kultu więc chyba wtedy nie było. Później sprawiono dla figury ustawionej między słupami ramy ze szkłem.

Figurę św. Mikołaja wprowadzono uroczyście do obecnego kościoła w 1887 roku. Udział w procesji wzięło około trzech tysięcy wiernych. Równocześnie biskup Franciszek Świegoń dokonał poświęcenia kościoła. W XIX wieku notuje się kulminację kultu św. Mikołaja. Figurę ubiera się w szaty biskupie, mitrę, pastorał i krzyż. Według miejscowej tradycji, pierwszą szatę darował gajowy z Pierśćca jako wotum za uzdrowienie. Figura określana jest jako łaskami słynąca.

W 1965 roku biskup Czesław Kominek przywiózł z Bari relikwiarz św. Mikołaja. W roku 1968, w 80 rocznicę przeniesienia figury do nowego kościoła, odegrano misterium muzyczno - wokalne o życiu i cudach św. Mikołaja.

Dawniej na odpust przychodziło pieszo wiele pielgrzymek. Obecnie przybywają na tę uroczystość i z dalszych okolic autobusami, samochodami, liczni czciciele Świętego. Z Chybia przychodzi w dzień odpustu kilkaset wiernych z kapłanami. Drugi odpust, niemniej licznie uczęszczany, wypada 24 czerwca, w rocznicę konsekracji kościoła i otrzymania relikwii z Bari. Na odpustach tych chętnie bywają też biskupi. Do rozwoju współcześnie kultu św. Mikołaja w Pierśćcu przyczynił się ksiądz W. Kaseta, pracujący tam od 1945 roku. Notowane są wymodlone za wstawiennictwem św. Mikołaja łaski, niżej przytoczona uproszona została w 1972 roku:

„Wyszłam za mąż mając 40 lat. Nie spodziewałam się już dziecka. Gdy znalazłam się w odmiennym stanie wszyscy mówili, że poród będę miała ciężki. Dałam w Pierśćcu na Mszę św. do św. Mikołaja. Dziecko urodziło się lekko. Jednak po 5 tygodniach zaczęło na oczach więdnąć. Nie chciało jeść. Wezwaliśmy lekarza, orzekł: „Natychmiast do szpitala, bo to ostatnie godziny”. Dziecko odwieźliśmy do Cieszyna. Konsylium nie dawało nadziei, bo nawet tajemniczej choroby nie umiano rozpoznać. Dałam na Mszę św. do św. Mikołaja. Powtórne badania stwierdziły kwasicę i anemię”. Kiedy ordynariusz powiedział matce, że dni dziecka są policzone, rozchorowała się, ale stan zdrowia dziecka nagle tak się polepszył, że ku zdziwieniu lekarzy, wyzdrowiało. Dziecko ma 8 miesięcy i jest zupełnie zdrowe. Małgorzata S. dnia 28 czerwca 1972 roku.

Odmawiana jest tu specjalna litania do św. Mikołaja. Śpiewane są także 4 pieśni o św. Mikołaju, trzy z nich powstały po 1945 roku.

Gdynia Chylonia (Gd)

Miasto było własnością cystersów w XIII i XIV wieku, a w XVIII wieku w posiadaniu Kartuzów.

Nieopodal drogi wiodącej do Gdańska leży góra, która powszechnie jest zwana „Górą św. Mikołaja”. Dawniej była gęstym lasem porośnięta. Jak głosi stare podanie miał się na tej górze objawić św. Mikołaj i nadzwyczajne łaski świadczyć wiernym. Niebawem też postawili kaplicę na górze i umieścili figurę św. Mikołaja. Kilka kroków od kaplicy znajdowała się studzienka św. Mikołaja, której woda była skuteczna w dolegliwościach wszelkich.

O tej figurze cudownej czytamy w zapisach wizytacji biskupiej z roku 1701, że w czasie reformacji luteranie chcieli odwieść lud od pobożnych pielgrzymek na Świętą Górę i dlatego pokryjomu ukradli figurę. Ale ta na powrót stanęła na dawnym miejscu. Później ze wzgardy nawet nogi urżnęli św. Mikołajowi, ale on jeszcze trzy razy powrócił, aż w końcu gdzieś zaginęła. Zeznali to pod przysięgą nawet luteranie. O studzience powiadają, że nie tak dawno wszyscy tej wody używali. Ale potem zły jakiś człowiek konia ślepego przyprowadził i oczy mu umył, przez co moc swoją utraciła. Kaplicę na „Górze św. Mikołaja” wiatr obalił w 1845 roku.

W XIX wieku figurę Świętego określano jako cudowną.

Pszczyna Łąka (Kt)

Dawniej wieś Łąka, obecnie dzielnica miasta Pszczyna.

Parafia istniała w XV wieku. kościół był wzmiankowany w XV wieku, obecny pod wezwaniem św. Mikołaja pochodzi z XVII wieku. W ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Mikołaja z XVII – XVIII wieku. Obraz ten uważany jest przez wiernych za cudowny. Na odpust schodzą się wierni z całego dekanatu w liczbie około 4 tysięcy.

Zachował się dawny zwyczaj, że 6 grudnia chłopcy chodzą w grupach ze świętym Mikołajem. Śpiewają pieśni o św. Mikołaju i w domach, do których przychodzą, gospodarze częstują ich.

Smołdzino (Pe)

Wioska Smłodzino leży nad jeziorem Gradno, u stóp wzgórza Rowokół, które wznosi się na 115 m npm i panuje nad całą okolicą. W czasach przedhistorycznych Słowińcy mieli tutaj swoje święte miejsce: uroczysko i gontynę, schodzili się tutaj na modlitwy, składanie ofiar i inne religijne obrzędy. na szczycie wzgórza zapalano ognie, które spełniały funkcje dzisiejszych latarni morskich dla żeglarzy na pobliskim Bałtyku.

Po chrystianizacji, zapewne święte wzgórze Słowian jeszcze długo pozostawało twierdzą pogaństwa.
Z czasem wystawiono na szczycie wzgórza Rowokół kaplicę ku czci św. Mikołaja, który od dawna uchodził za patrona rybaków i żeglarzy.

Kult św. Mikołaja na Pomorzu był zawsze bardzo żywy, trwał do XVII w. Na wzgórzu Rowokół św. Mikołaj zajaśniał tak niezwykłymi łaskami, że uciekali się do jego orędownictwa wierni nawet z dalszych okolic. Kiedy protestanci zlikwidowali to święte miejsce, zabrali wota o wartości około 300 guldenów.

Dzisiaj pozostały zaledwie ślady dawnej kaplicy.

Kraków

Kościół parafialny św. Mikołaja. Jest to jedna z najstarszych świątyń Krakowa. Powstał w XII wieku pod patronatem benedyktynów z Tyńca. W XIV wieku erygowano tu parafię, która stała się jedną z naj-większych w ówczesnym Krakowie. W ołtarzu głównym z 1754-62, z czarnego i różowego marmuru dębnickiego, po bokach ustawione figury 4 Ojców Kościoła Wschodniego: śś. Bazylego, Grzegorza z Nazjanu, Jana z Damaszku i Jana Złotoustego. W polu środkowym, w złoconej ramie obraz św. Mikołaja, malowany na desce, zapewne z XVI w., w sukience miedzianej posrebrzanej z pocz. w. XIX. (Obecnie obraz po konserwacji po poł. w. XX został powiększony przez domalowanie szat biskupich i stóp, sukienka znajduje się osobno).

Dawny kult św. Mikołaja. W XVII w. był bardzo żywy kult Świętego, za Jego przyczyną wierni upraszali liczne łaski.

O kulcie św. Mikołaja Pruszcz pisze: „

„Kościół ten na przedmieściu, farny, budowany od królów i książąt polskich, oddany potem zakonnikom św. Benedykta, tym co na Tyńcu od Kazimierza pierwszego monarchy polskiego, a zaś od Macieja Nienierzy człowieka cnót wielkich obdarzony. Dany ten kościół potem Akademii Krakowskiej roku Pańskiego 1400, który po dziś dzień trzymają, i przy nim zawsze bywają proboszczowie Pisma Świętego doktorowie, albo też w kanonach i prawie duchownym biegli profesorowie z tejże Akademii. Ołtarzów w tym kościele jest dziesięć. Ołtarz wielki staroświecką sztuką wszystek wyzłocony, na obraz wspaniały Najświętszej Maryi Panny, w którym po prawej stronie św. Mikołaj, po lewej św. Stanisław biskup krakowski.... Po prawej stronie jest ołtarz św. Mikołaja, w nim obraz tegoż Świętego Patrona godnie przyozdobiony w ramach koło tego obrazu są relikwie świętych Pańskich ...

Doznawają tu ludzie wielkiej pociechy w różnych kłopotach, frasunkach, przygodach, niebezpieczeństwach świadectwem tego są różne wota na znak odwdzięczenia za odebrane łaski zawieszone. Rodzice nabożni ofiarują tu małe dziatki swoje aby się chowały aby za błogosławieństwem św. Mikołaja rosły, nie tylko w lata, ale też w rozum i bojaźń Bożą. Gospodarze zaś z wielką ufnością temuż św. Patronowi oddają bydło i wszelkie dobytki swoje w opiekę, aby wolne były od chorób i od zwierzów drapieżnych. Ma odpusty wielkie, jako na doroczną uroczystość św. Patrona i na środę po Wielkanocy i po Świątkach pierwszą”.

Lublin

Kościół św. Mikołaja. Parafia erygowana pierwotnie w XIII wieku, ponownie w 1902 roku. pierwszy kościół miał być wystawiony na miejscu pogańskiej gontyny. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1429 roku. W roku 1630 kościół otrzymali franciszkanie i wystawili przy nim klasztor. W barokowym ołtarzu głównym jest rzeźba św. Mikołaja. Śpiewana jest pieśń o świętym.

W XVII wieku istniało tu bractwo św. Mikołaja złożone z kapłanów i świeckich „w tym celu, aby członkowie tegoż bractwa obok ćwiczeń pobożnych zajmowali się wspomaganiem wdów, sierot, opuszczonych lub uciśnionych ludzi, obmyślaniem i udzielaniem posagu ubogim pannom, odwodzeniem młodzieży od życia rozwiązłego, godzeniem zwaśnionych małżeństw”.

Głogówek (Op)

Miasto położone na południe od Opola. Była to osada przy grodzie piastowskim, wzmiankowana w XI wieku. Od XIII do XIX wieku oraz po roku 1945 działają tutaj franciszkanie konwentualni.

Przy wyjeździe z miasta znajduje się kościół poszpitalny pod wezwaniem św. Mikołaja. Pierwotny kościół był wzmiankowany w XIV wieku, obecny pochodzi z XVIII wieku. Znajduje się tu obraz św. Mikołaja
z XVIII w.

Dzień odpustu Opolanie obchodzą jako święto. Kościółek jest pełny przez cały dzień, co godzinę odprawiana jest Msza św. Ludzie przychodzą z Głogówka i z okolicznych wiosek. Uważa się tu św. Mikołaja za Patrona opiekującego się bydłem.

Dzielów (Op)

Wieś położona niedaleko Głubczyc.

Kościół parafialny pw św. Mikołaja, murowany z 1700 roku. W ołtarzu głównym z 1 poł. XIX wieku, bogato zdobinym z rzeźbami, w polu środkowym jest późnogotycki obraz św. Mikołaja z 4 ćwierci XV wieku.

Wg legendy kościół miał być zbudowany na miejscu dawnej drewnianej kaplicy św. Mikołaja, przy której miał mieszkać pustelnik. Kaplica należała do parafii Baborów. Kościół parafialny w Dzielowie chciano postawić na pobliskim wzniesieniu, bliżej Baborowa. Podobno jakaś tajemnicza siła spychała nagromadzony budulec w dół, pod drewnianą kapliczkę. Poczytano to za znak Boży i kościół powstał na miejscu kapliczki.

Relikwie św. Mikołaja sprowadzono z Bari w 1968 roku. Święty Mikołaj czczony tu jest jako patron zwierząt gospodarczych. W wigilię święta św. Mikołaja, 5 grudnia, gospodarze przyjeżdżają na koniach i trzykrotnie objeżdżają kościół. Dawniej przyprowadzano też krowy. Odpust obchodzony jest bardzo uroczyście.

MIKOŁAJ PIECK  patrz  MĘCZENNICY Z GORKUM

MIKOŁAJ Z TOLENTYNU (TOLENTINO)

Wspomnienie 10 wrzesień.

Włoch, XIII w., augustianin. Życie spędził jako kapłan wyróżniając się ścisłym przestrzeganiem reguły zakonnej, modlitwą, ubóstwem. Był nadzwyczaj skromny, czuły na niedolę ubogich. Sławę pozyskał jako kaznodzieja. Otoczony do dziś czcią w zakonie augustianów. Kanonizowany w 1446 roku.

Jego sanktuarium znajduje się w Tolentino, odwiedziła je Maria Kazimiera, żona Jana III Sobieskiego. W roku 1965 modlił się tam sł. B. Stefan Wyszyński, kardynał prymas polski.

Kraków

Kościół augustianów pw śś. Katarzyny i Małgorzaty pochodzi z XV wieku, odbudowany na przełomie XVI i XVII w. i w drugiej połowie XIX wieku, był kościołem augustianów od XIV wieku do 1950 roku. Obecnie odzyskany wraz z klasztorem (po 1989) przez augustianów. W dwukondygnacyjnym ołtarzu głównym z XVII wieku we wnęce drugiej kondygnacji znajduje się posąg św. Mikołaja z Tolentynu. W owalu bocznym tejże kondygnacji znajduje się obraz przedstawiający prawdopodobniej jego śmierć, pochodzi on z pierwszej ćwierci XVII wieku. Również w neogotyckim ołtarzu z XIX wieku, w północnej nawie umieszczony jest obraz Świętego, przywieziony z Budy w XIX wieku.

W klasztorze, w kaplicy Matki Bożej Pocieszenia, w polu środkowym na polichromii z pocz. XVI wieku przedstawiono Matkę Bożą z Dzieciątkiem, ze świętymi Augustynem i Mikołajem z Tolentynu, trzymającym okręt (który jest atrybutem św. Mikołaja z Bari).

W krużgankach klasztoru obraz pochodzący z około 1700 roku przedstawia wizję św. Mikołaja z Tolentynu. Postać Świętego umieszczono również na monstrancji z XIX wieku. Jest tutaj również relikwiarz Świętego z drugiej połowy XVIII wieku.

MŁODZIANKOWIE

Wspomnienie 28 grudzień.

Chłopięta zamordowani w Betlejem na rozkaz króla Heroda, który w ten sposób chciał uśmiercić „nowonarodzonego króla żydowskiego”. Czczeni jako pierwiosnki męczeństwa. Chociaż nie umarli za Chrystusa, ale z Jego powodu.

Według Pruszcza relikwie Świętych Niewiniątek znajdowały się w Katedrze Wawelskiej i w kościele św. Floriana w Krakowie. Nie mogą być autentyczne, ale świadczą o kulcie Świętych.

Przedstawieni są na polichromii z XVI wieku w Słupcy (Po). W katedrze w Pelplinie jest ołtarz św. Młodzianków z XVII wieku. W obrazie zawarta jest treść symboliczna, przedstawione są na nim: piękne młodzieńcze głowy w antycznych hełmach, przypominające o męczeńskich Legionach Tebańskich. W wyższych partiach są putta wspierające głowy o hełmy, co symbolizuje zwycięstwo Młodzianków nad siepaczami Heroda. Obraz główny to „Rzeź niewiniątek”. W górnej kondygnacji przedstawiono przyjęcie świętych rycerzy i Młodzianków do nieba.

Był zwyczaj obdarowywania dzieci w dzień św. Młodzianków prezentami.

MODEST  patrz  WIT, MODEST I KRESCENCJA

Obecnie w Polsce imię Modest należy do rzadkich.

MONIKA

Wspomnienie 27 sierpień.

Urodzona w Numidii w V wieku, matka św. Augustyna. Po śmierci męża, którego doprowadziła do przyjęcia chrztu, poświęciła się swoim dzieciom. Opiekowała się szczególnie św. Augustynem, wytrwale modląc się o jego nawrócenie. Umarła wkrótce po tym gdy dzieci jej przyjęły chrzest.

Patronka kobiet, matek. Pomocna przy wychowywaniu trudnych dzieci.

Imię Monika poświadczone jest od XV wieku. Obecnie należy do grupy imion bardzo częstych, a popularność jego rośnie.

Pod wezwaniem św. Moniki jest kościół parafialny w Kajkowie (Wm), kościoły filialne w Zielonowie (KK), Boguszynie (Sd), w Lubominie (Wm) obchodzony jest odpust dodatkowy. Św. Monika przedstawiona jest na 18 wizerunkach. Niektóre z nich przedstawiono w rozdziale 3.

Od imienia Monika nazwę swą wywodzi 8 miejscowości.