PANKRACY

Wspomnienie 12 maj.

Zachowało się niewiele wiadomości o św. Pankracym, ale dobrze udokumentowany jest jego wczesny kult. Jako sierota miał przybyć z Frygii do Rzymu, gdzie przyjął chrzest. Podczas prześladowań poniósł śmierć na arenie w 354 r. - miał wtedy 14 lat (?). Nad jego grobem papież Symmach (+ 514) wybudował bazylikę. Świętego.

Orędownik dobrej przysięgi, strzeże przed fałszywym świadectwem. Pomaga przy skurczach i lżejszych chorobach (migreny, egzemy). Patron dzieci i ich Komunii św. Dawniej patron rycerzy. Opiekun młodych sadzonek i roślin ogrodowych.

Imię Pankracy jest poświadczone od XIII wieku. Obecnie należy do imion rzadkich, popularność jego nadal maleje.

Według Pruszcza relikwie Pankracego znajdowały się w kościele św. Barbary w Krakowie. Znajdowały się też w Szreńsku (Pł).

Pod jego wezwaniem jest kościół w Guminie (Pł), ze św. Erazmem współpatronuje kościołowi w Jeleniej Górze (Le).  W roku 1914 był 1 kościół pod wezwaniem św. Pankracego. Przedstawiony jest na freskach z XV wieku w Brzegu (Wr) oraz w ołtarzu bocznym z XIX wieku w Płońsku (Pł). Z tego samego czasu pochodzi relikwiarz w Cieksynie (Pł).

Święty Pankracy znany jest jako „zimny święty”, jeden z trzech „zimnych ogrodników”: Pankracy, Serwacy, Bonifacy. Przysłowie mówi: „Gdy przed Pankracym przymrozek nocny się zdarzy, zimno wiosnę zwarzy”.

PANTALEON (PANTALEJMON)

Wspomnienie 27 lipiec.

Męczennik, syn poganina i chrześcijanki, żył w III w. Umęczony w Nikomedii w czasie prześladowań Dioklecjana. Torturowany nawrócił oprawców. Według legendy miał być lekarzem biednych.

Pomaga przy gruźlicy i bólach głowy. Pomaga w chorobach bydła. Patron lekarzy i fizyków.

Imię Pantaleon jest rzadkie, popularność jego maleje.

Relikwie św. Pantaleona znajdowały się, według Pruszcza, w karkowskich kościołach św. Katarzyny i św. Barbary.

Przedstawiony jest na freskach z XV wieku w kościele jezuitów w Kłodzku (Wr). W kościele prezentek w Krakowie był jego obraz z XVII wieku, a w kościele pijarów w Krakowie był w ołtarzu jego obraz z XVIII wieku, przeniesiony został do klasztoru.

PASCHALIS BAYLON

Wspomnienie 17 maj.

Brat zakonny franciszkanin, żył w XVI wieku. Był pasterzem w Hiszpanii. Wstąpił do zreformowanego zakonu franciszkanów - Alkantarystów. W tym surowym zakonie spędził 28 lat swojego życia. Odznaczał się szczególnym nabożeństwem do Najświętszego Sakramentu. Był również szczególnie przywiązany do Najświętszej Maryi Panny Dziewicy. Pod koniec życia spędza często prawie całe noce na modlitwie. Beatyfikowany w 1618 r., kanonizowany w 1690 r.

Patron kongresów Eucharystycznych i bractw Eucharystycznych.

Imię Paschalis poświadczone jest w początkach XIV wieku, obecnie w Polsce imię należy do rzadkich.

Wezwanie św. Paschalisa nosi kościół franciszkanów z początku XX wieku w Raciborzu – Płoni (Op) i filialny kościół w Nowinach (Lb).

Święty Paschalis przedstawiony jest na wizerunkach w kościołach franciszkańskich (bernardynów reformatów). W Osiecznej (Po) obrazy z XVIII wieku są w ołtarzu głównym i ołtarzach bocznych. Obraz z XVIII wieku jest również w kościele poreformackim w Koninie (Wł). W Kaliszu, w kościele poreformackim, w ołtarzu bocznym jest obraz z XVIII wieku. Na obrazie z XIX wieku św. Paschalis jest przedstawiony na tle widoku Kalisza.

PATRYK

Wspomnienie 17 marzec.

Urodzony w Brytanii, żył w IV/V wieku, biskup. Patron Irlandii. Syn urzędnika cesarskiego, porwany za młodu spędził 6 lat w Irlandii jako niewolnik. Pod wpływem tego pobytu i późniejszych przeżyć duchowych postanowił poświęcić się nawracaniu Irlandii. Ewangelizował północ i zachód tego kraju, tworzył zręby organizacji kościelnej. Prawdopodobnie założył biskupstwo w Armagh.

W starożytnej Polsce imię to było znane w formie Patrycy, poświadczone w XIII wieku. Obecnie imię Patryk jest częste i popularność jego rośnie.

Kościół pod wezwaniem św. Patryka z końca XX wieku znajduje się w Warszawie - Wildze (WP), powstał z inicjatywy księdza kardynała Józefa Glempa, parafia erygowana 15 stycznia 1991 roku.

Na zapleckach stalli w kościele Bożego Ciała w Krakowie jest obraz Dolabelli św. Patryka wypędzającego węże – symbolizujące złe duchy.

PAULA

Wspomnienie 26 styczeń.

Rzymianka, matka św. Eustochii, żyła w V wieku. Po owdowieniu ufundowała i prowadziła klasztor w Betlejem pomagając pielgrzymom. Współpracowała ze św. Hieronimem.

Imię Paula jest tylko raz poświadczone w 1265 roku, później było używane rzadko. Obecnie w Polsce imię należy do dość częstych.

Św. Paulę spotykamy w osiemnastowiecznym kalendarzu. W Kościelcu (Ki), w kościele pod wezwaniem św. Wojciecha znajdują się relikwiarze św. Pauli: - Trumienka marmurowa z relikwiami Świętej, napis na niej podaje datę 1693 r.; - Puszkowy, na relikwie głowy z 1701 roku; - Dwa barokowe w kształcie rąk (ok. 1700 r.).

PAWEŁ

Wspomnienia:

Nawrócenia św. Pawła - 25 styczeń

Śś. Piotra i Pawła - 29 czerwiec.

Obywatel rzymski, urodzony w Tarsie (Cylicja) w rodzinie żydowskiej, I w. Gorliwy faryzeusz, znawca dawnego prawa. Przebywając w Palestynie był fanatycznym wrogiem chrześcijaństwa, brał udział w prześlado-waniach chrześcijan, był przy ukamienowaniu św. Szczepana. Udając się do Damaszku, by dalej nękać wyznawców Chrystusa doznał objawienia, nawrócił się na wiarę chrześcijańską i został jej apostołem. W czasie trzech podróży misyjnych szerzył wiarę na Cyprze, w Azji Mniejszej, Grecji. Uwięziony w Rzymie został tam ścięty.

Patron teologów i prasy katolickiej, także robotnic, marynarzy, krawców. Dawniej powroźników, siodlarzy, koszykarzy, wytwórców dywanów, tkaczy. Pociesza w obawach. Sprowadza pożądany deszcz, chroni przed gradem. Wspomaga urodzaj pól. Chroni przed ukąszeniem węży.

Imię to, poświadczone w XII wieku, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w Polsce należało do imion bardzo częstych. Również obecnie należy do grupy imion najliczniejszych.

Pod koniec XIII wieku wprowadzono podwójne wezwanie świętych apostołów Piotra i Pawła.

Kult św. Pawła należy wiązać z tym wezwaniem. Jego kult obecnie pielęgnują pauliści, zakonnicy Zgromadzenia św. Pawła.

Pod wezwaniem św. Pawła jest 25 kościołów i kaplic, a pod wezwaniem śś. Piotra i Pawła 415, w tym: 280 parafialnych, 124 filialne oraz są współpatronami dla 11 kościołów. Obchodzone są 34 odpusty dodatkowe. Przedstawiony jest na ok. 210 wizerunkach.

Figuruje w herbach 6 miast. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Ks. Jan Twardowski pisze o św. Pawle w tomiku wierszy „Trochę plotek o świętych”:

Święty Pawle nie odchodź daleko
nie porzucaj nas
pozostań blisko
jeszcze raz w liście nam napisz
o miłości co przetrwa wszystko

Z imieniem św. Pawła związane są przysłowia:

Ja o Pawle, on o Gawle.

Kiedy Paweł się nawróci, zima na wspak się obróci.

Od imienia Paweł pochodzą nazwy 146 miejscowości.

PAWEŁ MIKI  patrz  MĘCZENNICY JAPOŃSCY

PAWEŁ OD KRZYŻA

Wspomnienie 19 październik.

Kapłan, żył w XVIII wieku. Urodzony w Oradzie w Piemoncie. Po siedmiu latach pobytu w pustelni przyjął święcenia kapłańskie. Założył pierwszy Dom Pasjonistów. był niestrudzonym misjonarzem Italii, gdzie działał pięćdziesiąt lat, Wiódł życie surowe i uważał się za lichego sługę Bożego. Beatyfikowany w 1853 r., kanonizowany w 1857 r.

Zakonnicy Zgromadzenia Męki Jezusa Chrystusa, pasjoniści, przybyli do Polski do Przasnysza w 1913 roku. Placówki swoje posiadają w Sadowiu (Kl), Rawie Mazowieckiej (Ło), Łodzi – Teofilowie. Siostry pasjonistki mają dom formacyjny w Płocku.

Kościoły (2 parafialne) pod wezwaniem św. Pawła od Krzyża są w Rawie Mazow. (Ło) i Wiśle - Nowa Osada (BŻ).

PAWEŁ PUSTELNIK (PAWEŁ EREMITA, PAWEŁ Z TEB

Wspomnienie 15 styczeń.

Pochodził z Teb, żył w III wieku, pustelnik. Jest patronem zakonu paulinów. Chroniąc się przed prześladowaniami w czasie Dioklecjana uszedł na pustynię. W skalnej grocie żył przez 90 lat, zmarł mając 113 lat. Legenda mówi, że na pustyni był karmiony przez kruka, który codziennie przynosił mu pół bochenka chleba. Odwiedził go św. Antoni i na jego rękach miał oddać ducha święty Pustelnik. Gdy św. Antoni martwił się jak ma Go pochować zjawiły się dwa lwy, które wykopały grób.

Kult św. Pawła Pustelnika związany jest z Zakonem św. Pawła Pierwszego Pustelnika - paulinów. Zakon założony na Węgrzech w XIII wieku, znalazł się w Polsce sprowadzony przez księcia Władysława Opolczyka. Do Częstochowy przybyli w 1382 roku a do Krakowa Na Skałkę w 1472 roku. Byli we Włodawie (Si), gdzie kościół paulinów był do 1864 roku w ich zarządzie, w bocznym ołtarzu jest obraz św. Pawła Pustelnika z XVIII wieku w aureoli srebrnej. W Leśnej Podlaskiej (Si), również zarządzanej przez paulinów, obchodzony jest odpust w dniu św. Pawła Pustelnika. W herbie zakonu paulinów widnieje kruk, chleb i dwa lwy – symbole życia św. Pawła.

Święty Paweł Pustelnik jest przedstawiony na ok. 57 wizerunkach. Wybrane miejscowości wymienione są w rozdziale 3.

Jasna Góra (Cz)

Znajduje się tutaj największy zbiór dzieł sztuki, ukazujących Świętych Pustelników. W pierwszej bramie znajdują się dwie figury rokokowe Świętych. W bazylice jest się siedemnastowieczna kaplica poświęcona św. Pawłowi z Teb. W głównym ołtarzu kaplicy znajduje się obraz ukazujący „Koronację św. Pawła” pierwszego pustelnika przez Trójcę Świętą. W dekoracji malarskiej kopuły z 1671 roku umieszczone są cztery sceny:

-         św. Paweł sporządza tunikę z liści palmowych,

-         kruk przynosi chleb świętemu Pustelnikowi,

-         św. Paweł z dwoma lwami,

-         św. Paweł wśród lilii.

Scenę złożenia do grobu Świętego Eremity wyobraża osiemnastowieczny obraz.

„Pawełki” na Jasnej Górze, podobnie jak we wszystkich paulińskich klasztorach na świecie, mają bardzo uroczysty charakter. Jest to nowenna przed uroczystością św. Pawła Pustelnika. Wszyscy ojcowie i bracia gromadzą się codziennie na wspólne z wiernymi śpiewanie hymnów ku czci św. Pawła Pustelnika. Nabożeństwo odbywa się w kaplicy św. Pawła.

Charakterystyczny dla jasnogórskich „Pawełek” jest udział orkiestry dętej, która - na przemian ze śpiewem ojców i braci - gra „pawełkowe” pieśni i kolędy. Orkiestrę tworzą paulińscy trębacze i świeccy artyści. Każdego dnia, po odśpiewaniu „pawełkowych” hymnów ojcowie wygłaszają okolicznościowe homilie. Do tradycji należy ucałowanie relikwii św. Pawła Pustelnika przez wszystkich uczestniczących w nabożeństwie.

Jest szczególna modlitwa za dzieci, które tradycyjnie gromadzą się tłumnie na ostatnie „Pawełki”. Podczas tego nabożeństwa celebrant udziela okolicznościowego błogosławieństwa setkom częstochowskich dzieci. Na zakończenie, zgodnie z tradycją, dzieci otrzymują od świętego Pustelnika owoce pustyni - suszone figi.

PEREGRYN (PELEGRIN)

Wspomnienie 16 maja.

Biskup, męczennik, żył w III wieku. Według legendy biskup Auxerre. Umęczony za czasów prześladowań Dioklecjana.

Opiekun rodzących, położnic. Pomaga w chorobach nowotworowych.

Obecnie w Polsce imię to nie występuje.

W Trzebnicy (Wr), w bocznym ołtarzu z w. XVIII znajduje się obraz św. Pelegrina, a w Boboszowie (Wr) jego rzeźba z XVIII wieku.

Wodzisław (Ki)

Wieś jest położona na południe od Jędrzejowa, przy szosie Jędrzejów - Miechów. Miasto królewskie w XIV wieku.

Pierwotny kościół był w XIV wieku. Obecny kościół jest z XVII wieku, był odbudowywany po spaleniu w XVIII wieku. W ołtarzu bocznym jest metalowa trumienka z relikwiami św. Peregryna.

Opodal kościoła stała kaplica św. Peregryna, w roku 1930 były już tylko jej ruiny.

„Niegdyś istniała w Wodzisławiu prebenda św. Peregryna. Beneficjant wziął uposażenie roczne 420 złp z pozostawionego w 1693 roku kapitału 6 tysięcy złp. Odprawiał tygodniowo trzy Msze św., za ofiarodawców prebendy”.

PERPETUA

Wspomnienie 4 sierpnia.

         Postać z późnego legendarnego opowiadania: Rzymianka zamężna z Afrykańczykiem. Chrzest przyjęła z rąk św. Piotra, męża ochrzcił papież Linus. Matka Nazariusza umęczonego także za wiarę.

Dawne świadestwa mówią o jej kulcie w Mediolanie.

Imię Perpetua należy do imion rzadkich, popularność jego maleje.

Święta jest przedstawiona na polichromii z XVI wieku w Małej (Rz) wraz ze świętymi Apolonią i Felicytą. W Książnicach Wielkich (Ki) znajduje się jej rokokowy relikwiarz. Relikwie jej są w ołtarzu głównym w kościele w Brodach Żarskich (Le).

PETRONELA

Wspomnienie 31 maja.

Martyrologia rzymska nazywa ją „córką św. Piotra”, prawdopodobnie była jego uczennicą. Nie jest to pewne. Żyła w Rzymie i tam poniosła śmierć męczeńską w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

Patronka podróżnych. W XVIII wieku była czczona jako opiekunka przy gorączce.

Imię Petronela, poświadczone w XIII wieku, obecnie należy do imion dość częstych ale popularność jego spada.

Święta Petronela przedstawiona jest na feretronie z XVIII wieku w kościele popaulińskim w Topolnie (Pe). W Rytwianach (Sa), w kościele pokamedulskim na fresku z XVII wieku w nawie głównej, jest pokazana w towarzystwie innych świętych niewiast. W Łomnej (Wa) przedstawiono pogrzeb św. Petroneli i powitanie w niebie ze św. Piotrem, jest to stara kopia obrazu z XVII wieku.

PIĘCIU PIERWSZYCH POLSKICH MĘCZENNIKÓW

Wspomnienie 13 listopad.

BENEDYKT, JAN, MATEUSZ, IZAAK, KRYSPIN. X/XI w. Benedykt i Jan byli Włochami, benedyktynami, bracia Izaak i Mateusz oraz Kryspin byli Polakami. Benedykt pędził życie w pustelniach. Za namową św. Brunona z Kwerfutu zdecydował się prowadzić prace misyjne w Polsce. Tu Bolesław Chrobry dał im koło Międzyrzecza (ZG) miejsce na erem i środki na utrzymanie. Pięciu eremitów zostało zamordowanych, szósty, Barnaba ocalał, był w tym czasie wysłany do Rzymu.

Przed egzekucją zeznali złoczyńcy, że ofiary ich mordu umierały jak prawdziwi męczennicy z modlitwą na ustach. Także i Krystyn padł w obronie klasztoru. Biskup Unger udał się do Rzymu, aby zdać dokładnie sprawę z całego wydarzenia. Wziął ze sobą za przewodnika Barnabę, który właśnie powrócił z Rzymu, wioząc ze sobą konieczne zezwolenie papieskie na prowadzenie misji oraz konieczne do tego przywileje. Kiedy papież, Jan XVIII usłyszał dokładny opis męczeństwa Pięciu Braci Męczenników: „bez wahania kazał ich zaliczyć w poczet Świętych męczenników i cześć im oddawać”.

Jak podaje legenda winnych srogo ukarał książę Bolesław, zaś Barnaba wyprosił u księcia ich zwolnienie a oni pod wpływem nauk świątobliwego męża, zmienili się w światłych i pobożnych mężów. Z nimi to Barnaba miał zbudować erem w Bieniszewie (Wł).

Tak więc w sześć lat zaledwie po śmierci pierwszego męczennika, św. Wojciecha († 997 r.) na ziemi polskiej i w trzy lata po nawiedzeniu relikwii św. Wojciecha w Gnieźnie przez cesarza Ottona III (1000 r.), polała się ponownie krew chrześcijańska i to również trzech pierwszych męczenników Polaków (św. Izaak, św. Mateusz i św. Krystyn).

Ośrodkiem kultu Pięciu Braci był początkowo klasztor benedyktynów-eremitów w Wojciechowie pod Międzyrzeczem (ZG), niebawem zaś także inne kościoły posiadające ich relikwie;  w Czechach, na Morawach, we Włoszech, a także nowy klasztor w Kazimierzu (Wł) koło Konina. Nie zapomniały o współbraciach męczennikach benedyktyńskie klasztory. Wolno też sądzić, że sporo popularnych w polskim średniowieczu Janów, Janków, Jaśków, Janisławów, Januszów i Hanków, Benedyktów, Bieniów, Bieńków i Bieniaszy, wcale licznych Mateuszów, rzadszych Izaaków, bardzo wreszcie licznych Krystynów, nosiło te imiona na cześć Pięciu Braci.

Opactwo benedyktyńskie powstało na miejscu męczeństwa. Ciała męczenników, złożone w kościele zakonnym doznawały czci. Pierwszym opatem został Barnaba, który pochodził z Italii, po nim zaś opat Antoni (Tunis), doradca Bolesława Chrobrego. Oni podtrzymywali kult zamordowanych. Prowadzono nawet księgę cudów. Sława męczeństwa ściągała wielu ochotników, zwłaszcza z Italii, tak że klasztor nigdy nie był pusty. Do chwały męczenników przyczynił się także ich żywot napisany w roku 1008 przez św. Brunona.

Klasztor przetrwał szczęśliwie wojnę w 1005 roku i rozwinął ruchliwą działalność misyjną. Tu właśnie założył bazę wypadową św. Bruno, stąd z towarzyszami szedł do Szwecji i do Jadźwingów, gdzie niedługo poniósł śmierć męczeńską (14.02.1009). Nie jest wykluczone, że z tego eremu wyszedł także św. Benedykt, apostoł Słowacji, który założył sobie pustelnię obok Nitry.

Kres opactwu położyło powstanie pogaństwa, jakie wybuchło za panowania Mieszka II i najazd księcia czeskiego, Brzetysława. Trumny ze zwłokami Pięciu Braci, które wtedy przeniesiono do Gniezna dla bezpieczeństwa, zabrał ze sobą książę Brzetysław i wywiózł do Czech (1038). W ten sposób przyczynił się do rozpowszechnienia ich kultu także na czeskiej ziemi. Relikwie złożono w katedrze praskiej Św. Wita. Święty Krystyn został głównym patronem katedry w Ołomuńcu. Król Kazimierz Odnowiciel zbudował opactwo benedyktyńskie w Kazimierzu (Wł) w roku 1038, która to miejscowość od jego imienia otrzymała nazwę.

Po wchłonięciu opactwa kazimierskiego przez biskupstwo lubuskie pod wezwaniem Świętego Wojciecha (po 1124 roku) kult Pięciu Braci osłabł. Ożywił się w okresie wzrostu religijności oraz zainteresowania dawnymi świętymi w XV wieku (Długosz) i w następnym pokoleniu z początkiem XVI wieku. Występował coraz silniej u kamedułów, uważających benedyktynów - eremitów za swoich prekursorów, a nawet wprost członków, co nie jest ścisłe (kameduli powstali w 1012 roku).

Generał Delfino uzyskał w 1508 roku od papieża Juliusza II zatwierdzenie kultu. W Polsce do ożywienia kultu przyczynił się wydatnie Jan Lubrański, biskup poznański († 1520 roku). Sprowadził ich relikwie z Pragi, przygotował grunt pod wznowienie uroczystego nabożeństwa ku ich czci w katedrze poznańskiej, co nastąpiło w 1522 roku, oraz do poświęcenia im jednej z kaplic katedry.

Wyobrażenia Pięciu Braci wśród Patronów Polski pojawiały się nawet w odległych od Kazimierza czy Poznania kościółkach wiejskich, między innymi, na Żywiecczyźnie (Łękawica(BŻ), 1630 r.). Podjęli ich kult sprowadzeni w roku 1603 do Bielan pod Krakowem kameduli, a w roku 1640 utworzyli jego nowy żywy ośrodek w założonym przez Zygmunta Kadzidłowskiego klasztorze, w Bieniszewie (Bienicz = Benedykt) opodal Kazimierza, istniejący do roku 1819. Wraz z ogólnym upadkiem kulturalnym i politycznym słabł także kult tych starodawnych patronów Polski. W roku 1728 usunięto ich wezwanie z kaplicy w poznańskiej katedrze.

Lecz kult ten trwał nadal wśród ludu. W osiemnastowiecznym kalendarzu czytamy:

12 listopada - Świętych Pięciu Braci Polaków

Pobożnych i odważnych Pięć Braci Polaków,
Którzy z św. Wojciechem karcili Prusaków,
W Pustyni Kaziemierskiej zabiła hołota,
Rozumiejąc, że mają dosyć srebra, złota.

Również cząstek relikwii Świętych Braci użyto do konsekracji conajmniej 6 kościołów na Mazowszu. Pruszcz pisał o relikwiach Świętych Braci w katedrze na Wawelu.

Ożywienie kultu przyniósł wzrost zainteresowania liturgią i hagiografią w dwudziestoleciu międzywojennym, poparty po drugiej wojnie światowej olbrzymim zainteresowaniem początkami państwa polskiego, a więc okresem życia Pięciu Braci, a także powrotem do Polski prastarego polańskiego grodu Międzyrzecza i pobliskiego Wojciechowa (Świętego Wojciecha).

Głównym ośrodkiem kultu stał się klasztor w Bieniszewie, do którego powrócili w 1945 roku kameduli, starając się podnieść budynki z dewastacji spowodowanej przez hitlerowców (między innymi hitlerowcy w 1940 roku rozebrali kapliczkę drewnianą nad studzienką Pięciu Braci, a samą studzienkę zasypali).

Drugi ośrodek stanowił kościół w Międzyrzeczu, dokąd 9 października 1966 roku przeniesiono z Kazimierza część relikwii.

Rok milenijny przypomniał postaci Pięciu Braci Męczenników. Diecezja gorzowska obrała ich sobie na patronów. W Kazimierzu Biskupim umieszczono ołtarz Pięciu Braci Męczenników.

Istnieją kontrowersje co do miejsca męczeństwa Świętych Braci. Zarówno Kazimierz Biskupi koło Konina jak i Międzyrzecz są, to miejsca, gdzie Święci ci są szczególnie czczeni i każda z tych miejscowości rości sobie prawa, że właśnie tam Święci ponieśli śmierć męczeńską. Ostatnie szczegółowe badania naukowe wskazują na to, że Pięciu Braci założyło swoją pustelnię w Kazimierzu (Po) pod Szamotułami i tam też przypuszczalnie ponieśli śmierć męczeńską. Nie ma tam kultu tych Świętych, jedynie w zewnętrznej ścianie gotyckiego kościoła na wysokości 2 m wmurowane jest 5 dużych kamieni, a tradycja powiada, że to na pamiątkę Pięciu Braci.

Kościoły pod wezwaniem Świętych znajdują się w Kazimierzu Biskupim (Wł), w Bielowie (ZG),
w Gorzowie Wlkp. (ZG), w Gnieźnie, w Płonkowie (Gn), w Bydgoszczy, w Częstochowie, i w Poznaniu – Ratajach.

Wizerunki Świętych znajdują się w Gnieźnie, Gorzowie (skrzydła ołtarza głównego z XX wieku), Łękawicy (BŻ) obraz z 1635 roku, oraz w kościele jezuitów w Krakowie, polichromia z XX wieku.

Kazimierz Biskupi (Wł)

Wieś położona jest na północny zachód od Konina, przy drodze lokalnej z Konina. Osada założona prawdopodobnie w XI wieku, do XVI wieku własność biskupia, później szlachecka.

Kazimierz Biskupi był od dawna uważany za miejsce męczeńskiej śmierci Pięciu Braci Męczenników. Nad Ich grobem zbudowano kaplicę, następnie kościół. Pisze o tym św. Piotr Damiani: „Następnie, gdy zbudowano nad ciałami bazylikę, dokonywały się tam, nie tylko wtedy ale i teraz, z mocy Bożej cudowne wydarzenia”.

Według podania, założyciel osady Kazimierz miał ku czci Pięciu Braci wystawić pięć odrębnych kaplic. Kaplice te przetrwały do XIX wieku. Stały w znacznej odległości od siebie. Kościółek św. Benedykta, drewniany miał trzy ołtarze, pod ołtarzem głównym był grób męczennika. Kaplica była zniszczona w czasie wojen napoleońskich. Kościółek św. Krystyna, drewniany usytuowany był na wyspie. Kaplica została rozebrana w 1890 roku. Na terenie tych dwóch kaplic stoją obecnie zabudowania kopalń. Kościół św. Izaaka zbudowany jest na cmentarzu grzebalnym, na miejscu poprzedniej, z XVII w., przebudowana w XVIII w. i w 1920 r., drewniana. W dawnej kaplicy był grób marmurowy, obecnie w ołtarzu głównym empirowym, jest obraz św. Izaaka z XVII wieku.

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina z XII wieku, stoi na miejscu gdzie była pustelnia św. Mateusza. Kościół romański miał wystawić, według Długosza, Piotr ze Skrzyszy w 1144 roku, był on przebudowany w XVI w. W 1729 roku zniszczył go pożar, zawaliła się fasada. Odbudowany został w 1859 roku. W dużej części zachowała się romańska fasada. W ołtarzu głównym znajduje się otoczony czcią obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVII wieku, przystrojony sukienką z XVIII wieku i wotami. W nowym ołtarzu bocznym jest trumienka z relikwiami Pięciu Braci Męczenników.

W miejscu dawnej kaplicy św. Jana postawiono kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela (patrona męczenników) i Pięciu Braci Męczenników z relikwiami św. Jana Męczennika w ołtarzu.

Mikołaj Lubrański, brat biskupa poznańskiego wykupił od biskupów lubuskich w 1504 roku dobra kazimierskie. Przeprowadził gruntowny remont kościoła św. Marcina i Pięciu Braci Męczenników w Kazimierzu (1512). W roku 1514 sprowadził tu bernardynów i w 1518 dał im odnowiony przez siebie kościół. Ten sam tytuł, św. Marcina i Pięciu Braci Męczenników, otrzymał klasztor wystawiony w 1520 roku. M. Lubrański w 1520 roku, będąc w Wiedniu, wyjednał u cesarza Zygmunta I Luksemburczyka oddanie części relikwii Pięciu Braci Męczenników i przywiózł je do Poznania. Część relikwii zostawiono w katedrze poznańskiej a część oddano bernardynom. Dla tych relikwii sprawiono trzy klasztorne relikwiarze. W roku 1731 katedra poznańska oddała bernardynom w Kazimierzu drugą część relikwii, skrzynkę w której było ramię jednego z Męczenników i inne drobne części.

Bernardyni kazimierscy niewątpliwie musieli spopularyzować kult Pięciu Braci Męczenników wśród szerokich mas ludu. Oni też zapewne pobudowali rozrzucone kapliczki - celki przypominające mieszkańcom świętych eremitów (analogicznie do budowanych Kalwarii) a mające służyć celom kultu. Kaplice te z biegiem czasu zaczęły uchodzić za rzeczywiste miejsca pobytu Pięciu Braci.

W 1540 roku śpiewano (z orkiestrą) w kościele bernardynów osobną pieśń ku czci Braci Męczenników, napisał ją o. Fabian Orzechowski. W roku 1549 napisał on drugą pieśń.

Właściciele Kazimierza, Stanisław Russecki i Katarzyna z Kretkowskich powierzyli opiece bernardynów wszystkie pozostałe kaplice św. Męczenników: Benedykta, Izaaka, Krystyna oraz w Bieniszewie kaplicę św. Barnaby.

W czasie zarazy w 1624 roku w mieście Kazimierzu zginęło 600 ludzi, a z 46 bernardynów miejscowych ani jeden, mimo że niezmordowanie obsługiwali chorych.

Kult Pięciu Braci Męczenników był tak wielki, że w 1663 roku Syksan Bozelli, kameduła w liście do swoich przełożonych we Włoszech podaje, że tłumy pielgrzymów nawiedzają w Kazimierzu kościoły i groby św. Pięciu Braci Męczenników są tak wielkie, że przypomina Padwę i Asyż. Ręce mu mdleją od rozdawanych Komunii św. Tenże kameduła, założyciel „ponowny kamedułów” w Kazimierzu, odwiedzał też katedrę w Poznaniu i relikwie tam będące Pięciu Braci Męczenników.

W roku 1710 ułożono nową pieśń ku czci św. Braci. W roku 1724 powstało bractwo Pięciu Braci Męczenników. 30 maja 1729 roku pożar strawił dużą część kościoła parafialnego a w nim ołtarz z relikwiami Świętych i obraz. Kościół odbudowano, relikwie otrzymał (1731 r.) z katedry poznańskiej.

Kronika bernardynów wspomina o łaskach:

-         ocalenie od huraganu, który szalał w okolicy i wiele szkód wyrządził (klasztor jest usytuowany na wzgórzu) 4 razy od pożaru.

-         Uratowanie od Moskali (1770 r.), którzy ominęli Kazimierz a w okolicy wiele zrobili szkody.

O. Anzelm Kiełbaszewicz wydał w 1777 roku książkę „Pięć filarów ...Królestwa Polskiego ...”, tam umieścił żywoty Świętych i modlitwy do nich, godzinki i pieśni.

W roku 1903 przygotowywano obchody 900-lecia śmierci. Ale stan kościoła na jej uroczyste obchodzenie nie pozwalał. Po kasacie klasztoru w 1819 roku Bieniszew był zlikwidowany i stał pustką. W Kazimierzu w 1898 roku także zlikwidowano kościół i klasztor bernardyński. Jubileusz obchodzono dopiero w 1905 roku. Wyszła wtedy też drukiem broszurka „Pięć filarów” z życiorysami, modlitwami i pieśniami. Wykonano obrazki Świętych. Odnowiono kościół klasztorny i parafialny oraz klasztor. Pod przewodnictwem biskupa Zdzitowieckiego w trzech kościołach odbyły się uroczystości w 1905 roku. W dniu 8 września przeszła uroczysta procesja z relikwiami Świętych Męczenników z Kazimierza do Bieniszewa (4 km).

Od 1921 roku pracują tutaj Misjonarze Św. Rodziny. Dla ożywienia kultu w dniu 13 każdego miesiąca wspomina się Świętych Braci Męczenników, a wierni całują maleńki relikwiarzyk z kośćmi Świętych. Reaktywuje się też Bractwo Pięciu Braci Męczenników, powołane w XVIII wieku dla prowadzenia działalności charytatywnej.

Bieniszew (Wł)

Osada (gajówka) położona jest na południowy wschód od Kazimierza Biskupiego, przy nieutwardzonej drodze lokalnej.

Parafia znajduje się w Kazimierzu biskupim pod wezwaniem św. Marcina i Pięciu Braci Męczenników. Drewniany kościół był w XVII wieku, obecny kościół kamedułów CECMC, pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny pochodzi z XVIII wieku. Wnętrze było niszczone w XIX i XX wieku. W ołtarzu znajduje się otoczony czcią obraz Matki Bożej Bieniszewskiej.

Tradycja przekazuje, że po śmierci Pięciu Braci Męczenników, św. Barnaba został opatem i prowadził misje w Szwecji i wśród Jadźwingów. Szukając ciszy miał przenieść się do Bieniszewa. Kościół św. Barnaby, drewniany, miał 3 ołtarze, w głównym było ciało Świętego.

W 1662 roku były tu objawienia Matki Bożej. Właściciel dóbr kazimierzowskich postawił tu pustelnię - erem. Dzięki jego legatowi (16 000 złp) kameduli, którzy przybyli tu w 1663 roku, wystawili w 1781 roku kościół. W 1819 roku nastąpiła kasata klasztoru, kameduli wrócili tu w 1937 roku. W tym czasie powstał hymn ku czci Świętych Pięciu Braci, wydrukowano obrazki.

W Bieniszewie są relikwie Męczenników. Do dziś jest to ośrodek kultu Świętych Braci.

Międzyrzec Wielkopolski (ZG)

Miasto jest położone na południowy - zachód od Gorzowa. Już w IX wieku była tu osada a w wieku XI warowny gród. Pierwszą wzmiankę o miejscowości podaje Thietmar w swojej „Kronice”, kiedy opisuje wyprawę Henryka II przeciwko królowi polskiemu Bolesławowi Chrobremu (1005 r.) i podaje, że w drodze powrotnej niemieckie wojska zatrzymały się w opuszczonym przez mnichów opactwie w Międzyrzeczu. Tutaj także stoczył z Niemcami zwycięską bitwę Bolesław Krzywousty (1094 r.). Miasto było początkowo grodem, później kasztelanią, wreszcie starostwem. Pierwsza wzmianka o mieście jako takim pochodzi z 1259 roku. Król polski Kazimierz Wielki odzyskał miasto, a Kazimierz Jagiellończyk je ufortyfikował. Od tego czasu Międzyrzecz jest miastem polskim i należał do Królestwa Polskiego aż do czasów rozbiorów.

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela był wzmiankowany w 1259 roku ale istniał niewątpliwie wcześniej. Parafia była erygowana przed rokiem 1232. W obecnej formie kościół pochodzi z roku 1479, był kilka razy przebudowywany. W ostatnich latach XX wieku zbudowano kościół pw Pięciu Braci Męczenników, a 15 czerwca 2003 roku odbyły się tu, z udziałem całego episkopatu Polski, centralne uroczystości z okazji tysiącletniej rocznicy Ich męczeństwa.

Wielu historyków przyjmuje, że miejscem męczeńskiej śmierci Pięciu Braci była wieś Wojciechowo, istniejąca po dziś dzień na prawym brzegu Obry, w pobliżu Międzyrzecza.

Kult Pięciu Braci Męczenników istnieje tu do dzisiaj. W kościele międzyrzeckim jest relikwiarz Świętych. W roku 1966 relikwie przeniesiono tu z Kazimierza Biskupiego.

W nawie bocznej kościoła poświęconej Pięciu Braciom Męczennikom, w ołtarzu jest nowa rzeźba dłuta Cz. Woźniaka.

PIOTR APOSTOŁ

Wspomnienie:

-         29 czerwiec,

-         Piotr w okowach – 1 sierpień.

Szymon rybak z Galilei, syn Jana. Przyprowadzony przez brata Andrzeja, został uczniem Chrystusa, który nadał mu imię Piotr (Kefas = Skała). Chrystus przebywał w jego domu, nauczał z jego łodzi, jemu pierwszemu nakazał przesłać wiadomość o swoim Zmartwychwstaniu, po którym ukazał mu się osobiście. Po Wniebowstąpieniu Pana Jezusa Piotr rozpoczął swoją działalność jako Głowa Kościoła. Przewodniczył pierwszemu soborowi w Jerozolimie. Był założycielem i pierwszym biskupem Kościoła w Rzymie, gdzie mieszkał 25 lat. Tam został ukrzyżowany.

Orędownik pokutników, pomocny spowiadającym się. Opiekun dziewic. Pomaga w gorączce, przy bólach nóg, podagrze, i wściekliźnie. Patron murarzy, szklarzy, blacharzy, ślusarzy, kowali, odlewaczy ołowiu, wypalaczy cegieł. Patron rzeźbiarzy, budowniczych mostów. Patron rzeźników, rybaków. patron zegarmistrzów, handlarzy papierem, rybami, żelazem. patron producentów płótna, sukna i butelek. patron żeglarzy.

Imię Piotr poświadczone w XII wieku, od najdawniejszych czasów było bardzo popularne,
w średniowieczu należało do grupy imion bardzo częstych. Obecnie również jest najliczniejsze, popularność jego rośnie.

Pierwsze kościoły pod wezwaniem św. Piotra powstawały u progu państwowości polskiej, z X wieku pochodzi wezwanie katedry w Poznaniu. Wezwanie to jest charakterystyczne dla wieków XI i XII: kościoły w Kruszwicy sprzed 1032 roku, w Łęknie (Gn) z XI wieku.

Pod wezwaniem św. Piotra jest 19 kościołów i kaplic, pod wezwaniem św. Piotra w Okowach są kościoły parafialne w Białej koło Wielunia (Cz) i w Chobienicach (Po).

Święto Piotra w Okowach (na pamiątkę uwolnienia św. Piotra z więzienia) w dawnej Polsce (do XIX w.) nazywano Piotrem Palikopą, bo pierwszego sierpnia często bywały burze z piorunami, które niszczą plony. Również z tym związane są przysłowia:

Na św. Palikopy popalą się kopy. (grom popali kopy)

Do św. Palikopy nie twoje w polu snopy.

Święty Piotr przedstawiony jest na 315 wizerunkach. Jest też w herbach 15 miast. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

W Biadolinach (To) koło Wojnicza było „Źródło św. Piotra”.

Od imienia Piotr nazwę swą przyjęło 185 miejscowości.

PIOTR I PAWEŁ

Wspomnienie 29 czerwiec.

Od XIII wieku zaczęto używać wezwania Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Od tego czasu datuje się ich wspólny kult.

Pod tym podwójnym wezwaniem jest 415 kościołów, w tym: 280 parafialnych, 124 filialne oraz są współpatro-nami dla 11 kościołów. Obchodzone są 34 odpusty dodatkowe. W 1914 roku były pod tym wezwaniem 242 kościoły.

Przedstawieni są na 436 wizerunkach, najstarsze są rzeźby w ołtarzach głównych.

Figurują w herbach 6 miast. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Ksiądz Benedykt Chmielowski w „Nowych Atenach” podaje piosenkę:

Zaśpiewajmy o Jezusie
Jezu, Jezu i Maryja
Wielka nas tu kompanija
Pawle, Pietrze, weźcie klucze
Idź do raju wpuścić dusze.

Święci występują w przysłowiach:

Gdy św. Piotr z Pawłem płaczą, ludzie przez tydzień słońca nie zobaczą.

Po św. Pawle i Pietrze - muchy tłuste jak wieprze.

Opalenie (Pe)

Wieś położona jest nad Wisłą na południe od Gniewa, przy drodze lokalnej Mała Karczma - Kwidzyń. Wieś była wzmiankowana w XIV wieku.

Parafia erygowana w XIII wieku. Kościół pod wezwaniem św. App Piotra i Pawła pochodzi z XIV - XVII w. Wizytacja kanoniczna z roku 1649 wspomina, że „dawniej był tu odpust na uroczystość św. Piotra i Pawła, patronów kościoła. Napływ ludu był wtedy bardzo wielki.” Można więc przyjąć, że kult Apostołów św. Piotra i św. Pawła był wyjątkowy. Wizytator stwierdza, że było to dawniej - zapewne przed zalewem tych ziem przez protestantów, którzy wpłynęli na to, że kult ten przycichł do czci lokalnej, do granic odpustu parafialnego.

Śledzianów (Dr)

Wieś jest położona na północny wschód od Drohiczyna, przy drodze lokalnej pomiędzy Abrasami i Ponizem.

Parafia istniała w XIV wieku. Dawne kościoły drewniane pochodziły z XIV i XVI w. Kolejny był z XVIII wieku, został zamknięty w 1866 roku. Wbrew zakazowi carskiemu był używany i został za to zburzony w 1894 roku. Obecny kościół pod wezwaniem św. App Piotra i Pawła zbudowano w 1928 roku. W nawie bocznej znajduje się obraz św. App Piotra i Pawła z 1864 roku.

Do II wojny światowej odpust był tłumnie nawiedzany. Obecnie także doroczny odpust gromadzi bardzo dużo ludzi.

Puck (Gd)

Stara osada rybacka, siedziba kasztelana i plac targowy. Zagarnięta przez Krzyżaków w 1309 roku powróciła do Polski w 1454 roku. W 1567 roku Puck był portem wojennym.

Kościół gotycki z XIII - XV w. został przebudowany w XVII wieku. Malowidła ścienne z ok. 1800, na wschodnim filarze przedstawiono postacie śś. Piotra i Pawła. Ołtarz główny z ok. 1800, z bramkami, kolumnami, uchami i rzeźbami, w niszach dolnych są rzeźby śś. Piotra i Pawła. Z obrazu św. App Piotra i Pawła zdjęto sukienki srebrne z ok. 1759-69 (w posiadaniu parafii). Równie bogaty jest ołtarz boczny wystawiony w tym samym czasie jak główny, i w nim znajdują się rzeźby śś. Piotra i Pawła z 2 ćw. XVII w. Jest feretron rokokowy w kształcie ramy z girlandami, puttami i tiarą z kluczami, krzyżem i palmą w zwieńczeniu w nim obraz śś Apostołów z XVIII wieku.

W kościele znajduje się pacyfikał gotycki 1 poł. w. XV, na nodusie w kształcie kapliczki, odlane posążki: Chrystusa Męża Boleści, śś. Piotra, Pawła i Bartłomieja; krzyż w ażurowym ornamencie z odlaną w kolistym medalionie Grupą Ukrzyżowania i rytowanymi symbolami ewangelistów na ramionach, na rewersie zaszklone relikwie. Monstrancja wieżyczkowa późnogotycka zapewne 2 ćw. XVI w., nodus w kształcie dwukondygnacjowej, ażurowej kapliczki; w trójdzielnej glorii figurki śś. Piotra i Pawła, w trójdzielnym wieżyczkowym zwieńczeniu dwóch świętych niewiast oraz MBzD w mandorli. Zawieszony w nawie głównej świecznik barokowy, mosiężny dwunastoramienny z datą 1664, inskrypcją dot. fundacji, z dwustronną postacią św. Piotra i św. Pawła.

W święto patronów św. App Piotra i Pawła na Zatoce Puckiej odbywa się pielgrzymka rybaków łodziami. Na wodzie jest kilkadziesiąt łodzi motorowych, żaglowych, małych i dużych kutrów a na nich kilkuset pielgrzymów. Na środku zatoki, na wysokości Rzucewa, spotykają się rybacy z Kuźnicy, Chałup, Jastarni, Władysławowa, Helu. Odbywają się modły w intencji rybaków, marynarzy i ich rodzin, błogosławieństwo łodzi i kutrów. Po powrocie w farze puckiej odbywa się uroczysta Msza św. Osobliwością ceremonii pożegnania pielgrzymów, którzy przypłynęli do Pucka z różnych miejscowości rozsianych po całym Półwyspie, są wzajemne „pokłony” feretronów - tych odpływających i tych pozostających na lądzie, których portem macierzystym jest Pucka fara.

Tyniec (Kr)

Dawna wieś, obecnie włączona do Krakowa. Znajduje się tutaj zespół klasztorny benedyktynów z XI-XII wieku.

Parafia została erygowana około 1076 roku. Pierwszy kościół był w XI wieku, następny w XV w. Obecny kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła pochodzi z XVII wieku. W głównym portalu, uszatym jest tablica z 1642 r., na szkarpach posągi śś. Piotra i Pawła. W ołtarzu głównym z poł. XVIII w. znajduje się późnobarokowy obraz śś. Piotra i Pawła z XVIII w.

Na dole, we wsi (przystanek autobusu komunikacji miejskiej) jest polna kapliczka z figurami Świętych i napisem: „Na pamiątkę zarazy bydła w 1879 r., Boże zachowaj nas od podobnej klęski”.

Kult św. Apostołów Piotra i Pawła był kiedyś żywy, Tyniec stawał się miejscem pielgrzymek, które gromadziły się 29 czerwca na odpust. Dotąd zachowało się w pamięci ludzkiej, że benedyktyni częstowali przybyszów „nowym chlebem”. Ceremoniał miał specjalną tyniecką formułę na ten cel przeznaczoną. Byłoby to spóźnione, a na terenie Polski wyjątkowe, echo dawnego błogosławienia i rozsyłania błogosławionego chleba.

PIOTR DAMIANI

Wspomnienie 21 luty.

Włoch, żył w XI wieku, benedyktyn, doktor Kościoła. Po otrzymaniu święceń kapłańskich wstąpił do klasztoru benedyktynów - eremitów. Uznanie dla jego niepospolitych zdolności i wyrobienia duchowego sprawiło, że po wybraniu go przeorem, został doradcą wielu klasztorów i kierownikiem duchowym wielu mnichów. Walczył z symonią i nieobyczajnością kleru. W sytuacji ówczesnego zamętu wspierał zawsze legalnie wybranych papieży. Wiele trudu poświęcił uspokojeniu waśni, które wówczas zatruwały publiczne życie Włoch. Był wielkim znawcą Biblii i pism Ojców Kościoła. Pozostawił bogatą spuściznę literacką. W 1821 ogłoszony doktorem Kościoła.

Pomaga przy bólach głowy.

Ze św. Piotrem Damiani związane jest przysłowie:

         Jeśli ciepło w święto Piotra,
         to zima do Wielkanocy potrwa.

Święty przedstawiony jest w Chwalęcinie (Wm) na polichromii z XVII wieku oraz na obrazach z XVIII wieku w Czerwińsku (Pł) i w kościele kapucynów w Krakowie.

PIOTR JERZY FRASSATI

Wspomnienie 4 lipiec.

Włoch, żył w XX wieku. Piero Giorgio Frassati, student z Turynu, syn właściciela pisma „La Stampa”. Działał intensywnie w pracach Akcji Katolickiej. Służył pomocą ubogim. Beatyfikacja, 20 maja 1990 r na placu św. Piotra w Rzymie przez Ojca Świętego Jana Pawła II.

W Lublinie jest parafia pod wezwaniem Bł. Piotra Jerzego Frassatiego a w kościele akademickim Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego czczony jest jako patron młodzieży studenckiej. W Słotwinie (obecnie część Krynicy Zdroju, Ta) jest Katolickie Schronisko Młodzieżowe noszące jego imię. W Lublińcu (Gl) jest kościół parafialny i kaplica pod Jego wezwaniem.

PIOTR KANIZY

Wspomnienie 21 grudzień.

Urodzony w Holandii w XVI wieku, jezuita, doktor Kościoła. Po wczesnym ukończeniu studiów działał jako teolog, następnie zlecono mu nauczanie. Późniejsze życie poświęcił działalności w Niemczech, dzięki czemu uratowano kraj przed całkowitym zalewem protestantyzmu. Papież Leon III nazwał Świętego drugim po św. Bonifacym apostołem Niemiec. Działalność jego to nauczanie i kaznodziejstwo, pomoc w rozwijaniu zakonu. Był bardzo aktywnym pisarzem, pisał katechizmy. Beatyfikowany w 1864 r., kanonizowany w 1925 r.

Patron szkół katolickich.

Piotr Kanizy odbył krótką podróż po Polsce, towarzysząc nuncjuszowi apostolskiemu był w 1558 roku w Krakowie, Łowiczu, Piotrkowie. Wielorakimi węzłami współpracy i przyjaźni był związany z kardynałem Hozjuszem. Dostrzegł też w Stanisławie Kostce rysy świętości, opowiadając się za przyjęciem Go do zakonu, wystawił mu jak najlepsze świadectwo.

Świątynia pod wezwaniem św. Piotra Kanizjusza, wzmiankowana w 1935 roku została całkowicie zniszczona w marcu 1945 roku. Pod wezwaniem Świętego jest kościół parafialny z 1929 roku we Włodowicach (Sd).

W Prudniku (Op) w kościele śś. Piotra i Pawła jest obraz św. Piotra Kanizego z XVIII wieku.

PIOTR KLAWER

Wspomnienie 9 wrzesień.

Hiszpan, żył w XVI wieku, jezuita. Po ukończeniu studiów i wyświęceniu na kapłana podjął działalność w Kartaginie, która była wówczas głównym ośrodkiem handlu Murzynami. Ewangelizował ich, udzielał sakramentów. Jednocześnie ratował w nędzy, zaspakajając najbardziej elementarne potrzeby. Miał osobiście ochrzcić 300 tysięcy Murzynów. Beatyfikowany w 1851 r., kanonizowany w 1888 r.

Patron misji ludowych, opiekun misji u Murzynów.

W Krośnie (Pr) w domu sióstr Misjonarek jest kaplica publiczna pod wezwaniem św. Piotra Klawera. W kościele filialnym z XVIII wieku w Woliborzu należącym do parafii Dzikowiec (Wr) jest obraz Świętego
z XIX wieku.

PIOTR NOLASCO

Wspomnienie 25 grudzień.

Hiszpan, żył w XIII wieku, założyciel zakonu. Poznał ucisk w jakim żyją chrześcijanie w niewoli u Mahometan zajmujących południową Hiszpanię W pierwszej akcji zdołał wykupić 300 jeńców. Zorganizował zakon Najświętszej Maryi Panny od Wykupu Niewolników, wykupił kilka tysięcy chrześcijan z rąk Maurów. Kult zaaprobowany w 1628 r.

W Gorzejowej (Ta) jest obraz Świętego z przełomu XVIII i XIX w.

PIOTR Z ALKANTARY

Wspomnienie 18 październik.

Hiszpan, franciszkanin, żył w XVI wieku. Po ukończeniu studiów wstąpił do franciszkanów - obserwantów. Pracował nad odnową życia zakonnego, opracował i wprowadził surową konstytucję. Prace jego stały się początkiem klasztorów reformowanych - reformatów. Święty Piotr pędził życie pełne wielkich umartwień. Jest autorem pism ascetycznych. Beatyfikowany w 1622 r., kanonizowany w 1663 r.

Chroni przed gorączką. Patron latarników i stróżów nocnych.

W XVIII wieku czczony był na Warmii jako patron zarażonych chorych.

Święty jest współpatronem kościołów parafialnych w Węgrowie (Dr) ze św. Antonim Padewskim i w Namysłowie (Wr) ze św. Franciszkiem, obchodzony jest 1 odpust dodatkowy. W 1914 roku był pod tym wezwaniem 1 kościół.

Przedstawiony jest na ok. 45 wizerunkach, najczęściej w kościołach bernardynów i reformatów. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

PIOTR Z WERONY

Wspomnienie 29 kwiecień.

Włoch, XII/XIII w., dominikanin. Po wyświęceniu na kapłana pełnił obowiązki kaznodzieii, był przełożonym klasztorów. Zwalczał sektę albigensów. Został przez nich, z zemsty, zamordowany. Kanonizowany w 1253 r.

Pruszcz podaje, że w kościele dominikanów w Krakowie są relikwie Świętego. W kościele tym są 3 jego obrazy z XVII i XVIII w. W kościele św. Idziego w Krakowie przedstawiony jest w stallach z XVI wieku, do wykonania których użyto fragmentów nagrobka św. Jacka z kościoła dominikanów z 1580 roku. W Bronikowie (Po), jest rzeźba z XVIII wieku w ołtarzu głównym z tegoż czasu, w Zalasiu (Kr) jest jego obraz z XVIII wieku, a w Sieradzu (Wł), w ołtarzu bocznym obraz z XVII wieku i rzeźba z XVIII w.

PIUS V

Wspomnienie 30 kwiecień.

Włoch, żył w XVI wieku, dominikanin, papież. Wcześnie wstąpił do zakonu dominikanów, po otrzymaniu święceń kapłańskich był kaznodzieją, potem został biskupem i wielkim inkwizytorem. Wybrany papieżem podjął dzieło reformy Kościoła w duchu soboru trydenckiego. Zwalczał nepotyzm, symonie i inne nadużycia. Zreorganizował kurię rzymską. Mimo trudności we współpracy z panującymi w Europie udało mu się zmontować Ligę Państw Chrześcijańskich, dzięki czemu doszło do tak decydującego o przyszłości Europy zwycięstwa nad Turkami pod Lepanto. Beatyfikowany w 1672 r., kanonizowany w 1712 r.

Imię Pius, potwierdzone w XII wieku, obecnie w Polsce należy do rzadkich.

Pruszcz podaje, że w kościele dominikanów w Krakowie znajdowały się relikwie św. Piusa V.

Pod jego wezwaniem jest kościół w Dęblinie (Si). W 1914 roku były dwa kościoły pod Jego wezwaniem.

Wizytacja z 1722 roku podaje, że w Hyżnem (Pr) znajduje się „obraz wielki, srebrny, Piusa V.” Rzeźby z XVIII wieku znajdują się w kościołach dominikanów w Krakowie i Opolu. W Kraśniku (Lb) jest obraz z XVII wieku, a w Piławie Dolnej (Wr) i w kościele bernardynów w Krakowie obrazy z XVIII wieku. W Rachwałowicach (Ki) jest pacyfikał św. Piusa V w stylu regencji. 

PIUS X

Wspomnienie 21 sierpień.

Włoch, żył w XIX wieku, papież. Po otrzymaniu święceń kapłańskich przeszedł przez wszystkie nieomal stanowiska kościelne - od wikariusza do kardynała i patriarchy Wenecji. Zasłynął tam z dobroci serca i pomagania ubogim. Zostawszy papieżem cały wysiłek skierował na rozwiązywanie problemów Kościoła: pogłębienie życia religijnego ludu i kleru, przestrzeganie dyscypliny kościelnej i wzmocnienie czystości wiary. Zalecał wczesną i częstą Komunię św. Stawiał czoło trudnościom światopoglądowym i politycznym swojego czasu choć nie zawsze z powodzeniem. Beatyfikowany w 1951 r., kanonizowany w 1954 r.

Patron śpiewaków i muzyki kościelnej.

Kościoły pod wezwaniem św. Piusa X są w Rudzie Śląskiej (Kt) parafialny, w Gronowie (ZG) filialny, w Kędzierzynie Koźlu (Blachowni) (Op) współpatronuje kościołowi ze św. Marią Goretti, w Jejkowicach (Kt) jest współpatronem kościoła Matki Boskiej Szkaplerznej. Odpusty dodatkowe obchodzone są w Krokowej (ZG). Pod wezwaniem Świętego był kościół w Sokolanach (Bi), który został zburzony w 1944 roku, nowy kościół z 1966 roku jest pw Przemienienia Pańskiego, obchodzony jest tam odpust w uroczystość św. Piusa X.

W katedrze wrocławskiej, w barokowym relikwiarzu z XVIII wieku, znajdują się relikwie Świętego. Papież Pius X obdarzył w 1910 roku katedrę płocką tytułem bazyliki mniejszej. Przedstawiony jest w nawie bocznej katedry na witrażu z XX wieku.

PLACYD

Wspomnienie 5 październik.

Włoch, żył w VI wieku, prawdopodobnie jeden z pierwszych uczniów św. Benedykta.

Chroni przed niebezpieczeństwem utonięcia. Patron żeglarzy.

Imię Placyd należy do imion nielicznych, obecnie w Polsce nosi je parę osób.

O relikwiach św. Placyda pisze Pruszcz. Jego wizerunki spotyka się w kościołach zakonnych. Patrz też rozdział 5 i 6.

POLIKARP

Wspomnienie 23 luty.

Biskup, męczennik, I/II w. Grek, zapewne urodzony pomiędzy rokiem 70 a 80 w mieście Smyrna (Mała Azja). Był uczniem św. Jana Apostoła, który w tym czasie był biskupem w pobliskim Efezie. Sam Jan Apostoł wyznaczył go na biskupa Smyrny i to w bardzo młodym wieku, gdy miał ok. 30 lat. Św. Polikarp sprawując urząd biskupa w tym mieście przez około pół wieku, zdobył sobie wielki autorytet. Zapisał się w historii wczesnego chrześcijaństwa nie tylko jako wybitny pasterz powierzonej mu gminy, ale również jako znakomity uczony. Z jego bogatej refleksji teologicznej zachowały się do dnia dzisiejszego dwa listy adresowane do Filipian, które jeszcze w IV w. były czytane w Kościele jako miarodajne źródła zbawczej nauki.

Niewiele wiemy o początkach chrześcijaństwa w Smyrnie. Już w końcu I w. chrześcijanie smyrneńscy byli prześladowani – pisze o tym św. Jan w Apokalipsie (2,8-11). Święty zginął w Smyrnie w 155 roku za cesarza Antoniusa palony na stosie i przebity mieczem za odmowę zaparcia się Chrystusa. Chrześcijanie zebrali prochy, aby obchodzić rocznicę jego męczeństwa – relikwie św. Polikarpa znajdują się w kościele św. Ambrożego
w Massinie koło Rzymu.

         Imię Polikarp w Polsce jest mało popularne, używane jako imię nadawane w zakonach.

         Kościół parafialny pod wezwaniem Świętego jest w Gdańsku Osowej. Erygowanie w 2000 roku nowej parafii pod wezwaniem św. Polikarpa Biskupa Męczennika – ucznia apostolskiego wiąże ją z bardzo wczesnym okresem historii Kościoła, a mianowicie z czasami uczniów apostolskich, którzy przyjęli Ewangelię od bezpośrednich świadków całej misji Jezusa Chrystusa.

POTAMIA (POTAMIENA)

Wspomnienie 5 grudzień.

Męczennica, żyła w III wieku. Młoda dziewczyna zamęczona w Aleksandrii w czasie prześladowań Dioklecjana.

Obecnie w Polsce imię to nie występuje.

Obraz Świętej z XX wieku znajduje się w Starogrodzie (To) w ołtarzu z XVIII wieku..

PRAKSEDA

Wspomnienie 21 lipiec.

Męczennica rzymska, żyła w II wieku. Córka senatora rzymskiego, siostra św. Pudencji

Imię Prakseda, poświdczone w XIV wieku, należy do imion rzadkich, obecnie w Polsce nosi je parę osób.

Kościoły pod wezwaniem św. Praksedy znajdują się w Dokudowie (Si), w Zamchu (ZL) jest współpatronką ze św. Jozafatem. W XV wieku wezwanie św. Praksedy nosił kościół w Drobinie (Pł).

PROKOP OPAT  patrz  PROKOP Z SAZAWY

PROKOP Z SAZAWY

Wspomnienie 25 marzec.

Czech, opat, żył w XI wieku. Po pobycie na Rusi nabrał przywiązania do obrządku słowiańskiego. Po pewnym czasie, który spędził jako pustelnik założył klasztor w Sazawie.

Patron górników. (W Sazawie, w późnym średniowieczu była kopalnia kruszcu.)

Imię Prokop znane jest w Polsce od średniowiecza, poświadczone od XIII wieku, było wówczas dość częste. Obecnie należy do imion rzadkich.

Kult św. Prokopa był kiedyś dość znaczny, miał on swoje kościoły. Kult ten przeniósł się na Kujawy przez żonę Władysława Hermana, Judytę córkę księcia czeskiego. Pruszcz podaje, że relikwie św. Prokopa znajdują się w katedrze na Wawelu.

Z okazji zatwierdzenia kultu św. Prokopa w roku 1804 w Częstochowie na Jasnej Górze, na głównym placu na którym gromadzą się pielgrzymi, wystawiono barokową figurę św. Prokopa. Ojcowie paulini chcieli w ten sposób podkreślić, że co roku z Czech przybywało do Matki Bożej Jasnogórskiej najwięcej pielgrzymów.

Pod wezwaniem św. Prokopa jest 6 kościołów i kaplic. Najstarsza jest rotunda św. Prokopa w Strzelnie (Gn), przypuszczalnie pochodząca z XI wieku. Kościoły parafialne są w miejscowościach: Krzcięcice (Ki), Jadowniki (Ta), Kłóbka (Wł), Koneck (Wł) a filialne w Strzelnie i Błędowie (Wa)

Przedstawiony jest na 8 wizerunkach. W Błędowie (Wa) w ołtarzu głównym jest obraz z XVIII wieku,
w Krzęcicach (Ki) obraz z XVII wieku w ołtarzu bocznym i malowidło na chórze muzycznym z w. XVII, w Zgłowiączce obraz z XIX wieku.

Od imienia Prokop pochodzą nazwy 3 miejscowości.

Kłóbka (Wł)

Wieś jest położona na północ od Lubienia Kujawskiego, w pobliżu szosy Lubień Kujawski - Kowal, przy drodze lokalnej z Modliborza. Istniała prawdopodobnie w średniowieczu.

Tradycja zapisana w XVIII wieku podaje, że w XII wieku miały tu miejsce objawienia św. Prokopa.

Parafia erygowana przed 1326 rokiem. Kościół pod wezwaniem św. Prokopa prawdopodobnie był zbudowany w 1155 roku. Do pierwotnego kościoła należą ściany północna i południowa. kościół spalił się przed 1562 rokiem w czasie wojen szwedzkich. Na miejsce nawy drewnianej w 1880 roku położono murowaną
z cegły. Łaskami słynący obraz św. Prokopa z drugiej połowy XVII wieku jest w barokowym ołtarzu głównym. Obraz jest w rokokowej srebrnej, bogato zdobionej sukience z trzeciej ćwierci XVII wieku i w koronie z 1908 roku. Jest przy nim kilkanaście wotów, jedno wotum z XVIII wieku. Na początku XX wieku tak opisywano znajdujące się przy obrazie wota:

-         trzy serca srebrne z literami FM - EWM 1831 - IHS,

-         kwadrat srebrny z wyobrażeniem oczu (według podania niewidomy złożył to wotum za odzyskanie wzroku),

-         order francuski z napisem „Henri IV, rei de France et Nav (również według podania ofiarował go chromy wojskowy za przywrócenie mu władzy w nogach).

W odległości 1 km od kościoła jest cmentarz grzebalny otoczony murem. Znajduje się tutaj kaplica pw św. Prokopa, zbudowana w 1945 roku, poprzednią modrzewiową z 1755 roku zniszczyli w czasie okupacji Niemcy. Obok kaplicy znajduje się źródełko, z którego ludzie czerpią wodę uważaną za cudowną. W kaplicy jest obraz św. Prokopa z pierwszej połowy XIX wieku.

Na początku XX wieku podawano jako przykład uzyskanych tu łask osobę, która corocznie przyjeżdżała do Kłóbki dziękować Panu Bogu, że przez wstawiennictwo św. Prokopa odzyskała wzrok. Wacław Maciejewski z Krzewin, parafia Kłóbka, doznał w wieku 65 lat łaski uzdrowienia.

Przed wojną odpust był tłumnie nawiedzany, przychodziły pielgrzymki, nikt nie wracał bez wody używanej jako skuteczne lekarstwo przy chorobach oczu. Obecnie jest odpust parafialny, ale przybywają też wierni z dalszych stron.  W 1961 roku określano obraz św. Prokopa jako łaskami słynący.

PROTAZY  patrz  GERWAZY

Obecnie w Polsce imię Protazy należy do rzadkich.

PRYMUS

Wspomnienie 9 czerwiec.

Rzymianin, męczennik, żył w III wieku. Umęczony z bratem Felicjanem za czasów prześladowań Dioklecjana.

Obecnie w Polsce imię to nosi parę osób.

W XVIII wieku w Szreńsku (Pł) był ołtarz świętych Felicjana i Prymusa. Wraz ze św. Felicjanem jest przedstawiony w Łysakowie (Pł), w ołtarzu bocznym.

PRYSKA

Wspomnienie 18 styczeń.

Męczennica żyła w III wieku. Umęczona za czasów prześladowań Klaudiusza. Czczona w Rzymie, gdzie na Awentynie jest kościół pod jej wezwaniem.

Imię Pryska, w źródłach historycznych nie potwierdzone, jest dość rzadkie, popularność jego bardzo maleje.

Pruszcz podaje, że relikwie św. Pryski są w kościołach krakowskich: Bożego Ciała, św. Barbary i św. Mikołaja.

W kalendarzu z XVIII wieku jest wspomnienie o świętej:

18 stycznia - św. Pryski, panny męczennicy:

Trzynaście lat jest Prysce, szlachetnej panience,
A już jej ciało smażą w sadle na wanience.
Wychodzi z ognia panna nienaruszona,
Święta, potem na gody wieczne zaproszona.

W Rytwianach (Sa), w kościele pokamedulskim z XVII wieku sklepienie nawy głównej zdobią freski ze scenami z życia, między innymi, św. Pryski.

Imię Pryska było bardzo popularne w Dobczycach (Kr) w XIX wieku, wiele dziewcząt było chrzczonych tym imieniem. W kościele znajduje się witraż z 1 połowy XX wieku z jej wizerunkiem ofiarowany przez cech krawców.

PUDENCJA (PUDENCJANA)

Męczennica rzymska, żyła w II wieku. Córka senatora rzymskiego, siostra św. Praksedy.

Obecnie w Polsce imię to nosi parę osób.

Wizerunek jej przedstawiony jest na freskach sklepienia kościoła z XVII wieku w Rytwianach (Sa).