Rozdział 3
CHARAKTERYSTYKA MIEJSC I PRZEDMIOTÓW
KULTU
UZUPEŁNIENIE ROZDZIAŁÓW 2 i 4 DLA WYBRANYCH ŚWIĘTYCH
Dla licznie i bardzo licznie występujących świętych
wybrano miejscowości, kościoły (przeglądając Katalogi Zabytków Sztuki w
Polsce), w których występuje co najmniej jedna cecha:
- wizerunek
jest umieszczony w ołtarzu głównym;
- jest
odrębny ołtarz lub kaplica poświęcona czci świętego;
- wizerunek
jest (był) przybrany sukienkami;
- przy
wizerunku są wota;
- w
kościele jest więcej niż jeden wizerunek świętego;
- wizerunek
jest szczególnie zabytkowy.
E
ELŻBIETA
Miejscowość
|
Diec.
|
Kościół
|
Ołtarz / miejsce
|
Wezwanie
|
Wizerunek
|
Kult / Uwagi / Inne
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
Dzierzgoń
|
Eb
|
Kł par Św. Trójcy i św. Katarzyny, w. 14, 18, 20
|
|
|
|
W 19 w. kł w Dzierzgoniu był celem pielgrzymek w święto
Nawiedzenia NMP.
|
Markowice
|
Gn
|
Kł par Nawiedzenia NMP i d. klasztor karmelitów, w. 17, 18,
19, 20
|
Oł. gł. 1765, kolumnowy, w górnej kondygnacji
|
|
Obraz Nawiedzenia,
późnobarokowy ok. 1765, silnie przemalowany;
Obraz Nawiedzenie, rokokowy w bogato rzeźbionej ramie;
|
(z rzeźbami,
obrazami)
(być może z poprzedniego ołtarza
głównego, wyk. 1763)
|
Kalisz
|
Kl
|
Kł Nawiedzenia NMP jezuitów, w. 16-17, 20
|
Oł. gł. sprzed poł. w.
18, z rzeźbami
|
|
Obraz Nawiedzenie NMP, w. 19;
|
|
Kraków
|
Kr
|
Kł par NMP, bazylika Mariacka
|
Witraż, ok. 1370
Stalle, w. 16
Kaplica św. Michała Arch.
|
|
Nawiedzenie św.
Elżbiety;
Płaskorzeźba Nawiedzenie św. Elżbiety;
Obraz Nawiedzenia;
|
(stalle 2 poł. w. 15, zaplecki z 1 poł. w. 17 z obrazami)
|
Kraków
|
Kr
|
Kł św. Franciszka z Asyżu i klasztor franciszkanów,
|
|
|
Obrazy: Św. Rodzina z
śś. Elżbietą i Janem Chrzcicielem, zapewne z 1 poł. w. 17; Śmierć św.
Elżbiety i cudowne karmienie św. Jana Chrzciciela przez aniołów, w tle
zabójstwo Zachariasza, z 1 poł. w. 17; Zwiastowanie ze sceną Nawiedzenia w
tle, w. 17;
Rzeźba św. Elżbieta, późnorenesansowa z w. 16/17, konserwowana 1968;
|
|
Kraków
|
Kr
|
Kł śś. Augustyna i Jana Chrzciciela oraz klasztor
norbertanek
|
Oł. gł. w. 18, w zwieńczeniu
w niszy po bokach
|
|
Obraz św. Elżbiety, mal. 1876 przez Wł. Łuszczkiewicza;
płaskorzeźba św. Jana Chrzciciela w otoczeniu Św. Rodziny i św. Elżbiety, wyk. ok. 1777;
|
Relikwiarz późnobarokowy
z przełomu w 18/19, zdobiony sztucznymi kwiatami, prostokątny z plakietkami
woskowymi przedstawiającymi śś. oraz miedziorytem ze św. Elżbietą.
|
Tłuczań
|
Kr
|
Kł par Nawiedzenia NMP, w. 20
|
|
|
Obraz Nawiedzenia N P
Maryi z dwiema Świętymi, na desce ze złotym tłem; u dołu klęczące postacie
fund. z h. oraz data 1513; (spalony 1943, reprodukcja wg zachowanej na
plebanii fotografii - na jej podstawie i barwnej litografii Pruszyńskiego
wykonany ostatnio nowy obraz do ołtarza głównego);
|
Przy obrazie są wota. Dawny kult MB, sięgający zapewne 17
w. W 19 w. obraz notowano jako cudowny, na odpusty przychodziły grupy
pątnicze, obraz był przystrojony srebrnymi sukienkami. Mówiono o uproszonych
tutaj łaskach. Kult ożywiony w drugiej połowie 20 w. Jest pieśń do MB
Tłuczańskiej.
|
Krzemienica
|
Ło
|
Kł par św. Jakuba, w. 16
|
Oł. b. 2 poł. w. 17, z obrazami
|
|
Obraz św. Elżbiety z końca w. 17;
|
(też śś. Józefa i Zachariasza)
|
Bąków
|
Op
|
Kł par NMP, w. 16, 20
|
W oł. gł. tryptyk MB 2 poł. w. 14, na skrzydle
|
|
Postać św. Elżbiety;
|
Tryptyk gotycki rzeźbiony
z mal. skrzydłami, 2 poł. w. 14,
predella z datą 1601 (kwatera innego tryptyku); po bokach 12 apostołów; na
skrzydłach: śś. dziewice, męczennice.
|
Niemodlin
|
Op
|
Kł par NMP, w. 14-15, 16, 17-18, 19
|
W oł. b. 2 poł. w. 18,
z rzeźbami
|
|
Płaskorzeźba
Nawiedzenia;
|
|
Stary Paczków
|
Op
|
Kł par Wszystkich Świętych, w. 15, 19
|
W neogotyckim oł. gł.
|
|
Rzeźbiony środek
tryptyku MB z 1494, w otoczeniu śś. Zachariasza i Elżbiety;
|
Scena Koronacji NMP
pośrodku, otoczona przez 8 trójosobowych grup, w których środkowe postacie
przedstawiają aniołów, boczne świętych.
|
Szczepanek
|
Op
|
Kł fil. Nawiedzenia NMP, wzniesiony w. 17
|
W oł. gł. 2 ćw. w. 18,
z rzeźbami
|
|
Obraz Nawiedzenie;
|
Kł zbudowany w Nowej Polskiej Wsi, na obecnym miejscu od
1962.
|
Niedamowo
|
Pe
|
Kł par św. Mikołaja, w. 20
|
Oł. gł. ok. 1630, w
predelli
|
|
Obraz Nawiedzenie św. Elżbiety, na desce 1 poł. w. 17;
|
(oł. z kolumnami,
rzeźbami, obrazami)
|
Szczodrowo
|
Pe
|
Kł par śś. Szymona i Judy Tadeusza, w. 15, 17, 18, 19, 20
|
Oł. b. ok. 1640, w
polu środkowym
|
|
Obraz Nawiedzenie św.
Elżbiety, w. 19;
|
(z kolumnami,
rzeźbami)
|
Mączniki
|
Po
|
Kł par św. Wawrzyńca, w. 17/18
|
Oł. gł. 1 ćw. w. 17, w
formie tryptyku
|
|
Obraz Nawiedzenie NMP
z 2 poł. w. 16, przemalowanymi;
|
|
Połajewo
|
Po
|
Kł par św. Michała Arch., w. 17-18, 20
|
W nowym oł. b. tryptyk
z 1572
|
|
Scena Nawiedzenia NMP,
na skrzydle;
|
(w polu środkowym Pokłon Pasterzy)
|
Rydzyna
|
Po
|
Kł par św. Stanisława, w. 18, 20
|
|
|
Obraz Nawiedzenia NMP,
kopia w. 18, o cechach ludowych, zaginionego (1939-45), późnogotyckiego
obrazu z kościoła w Kłodzie;
|
Kilka tabliczek
wotywnych m. in. ze sceną Nawiedzenia w. 18 (zapewne z kościoła w Kłodzie).
|
Leżajsk
|
Pr
|
Kł par NMP i klasztor bernardynów, w. 16-17, 19, 20
|
Polichromia
Oł. b. z rzeźbami
w polu środkowym
w zwieńczeniu
Kaplica MB – ołtarz ok. 1679, kolumnowy z rzeźbami
|
|
Nawiedzenie św.
Elżbiety, mal. 1757;
rzeźba św. Elżbiety;
Obraz św. Elżbieta, mal. ok. 1650;
Obraz z przedstawieniem sceny Uwięzienia św. Elżbiety, mal. 1630;
Obraz św. Elżbieta, barokowy, po 1630, mal. na desce, we współczesnych
ramach;
Rzeźba św. Elżbiety (też Joachima i Józefa i Anny);
Obraz Nawiedzenie św. Elżbiety z 1875;
|
(w nawie głównej na
ścianach)
(kopia z 1907 pierwotnego ołtarza fund. 1630)
(pierwotnie zapewne w ołtarzu)
|
Osiek
|
Sa
|
Kł par św. Stanisława, w. 19
|
Ołtarz w kaplicy, 1
ćw. w. 17, z obrazami w polach b.
w polu głównym
|
|
Obraz Nawiedzenia, całkowicie przemalowany;
rzeźba Nawiedzenia NMP, późnogotycka z końca w. 15;
|
W. 17-18 istniał
kościółek cmentarny Nawiedzenia NMP, ołtarz w kaplicy zapewne z tegoż kła.
|
Sandomierz
|
Sa
|
Kł katedralny NMP, pokolegiacki, w. 12-13, 14-15, 16, 17,
18, 19, 20
|
Polichromia 1 poł. w.
15, ruska
|
|
Scena Nawiedzenia;
Obraz Nawiedzenie, kopia carravagionisty
z w. 17;
|
(wyk. przez malarzy
kręgu włodzimiersko halickiego)
|
Bardo Śl.
|
Sd
|
Kł par Nawiedzenia NMP, w. 17-18, 20
|
W oł. gł. po 1715, z
rzeźbami
|
|
Obraz Nawiedzenia NMP,
olejny na płótnie, barok, 1705, sygn.;
|
|
Górki
|
Si
|
Kł par św. Wojciecha, w. 16-17, 19, 20
|
Oł. b. w. 17/18, w
polu głównym
w zwieńczeniu
|
|
Obraz Nawiedzenia 1891, sygn.;
Obraz Nawiedzenia w. 18;
|
(z rzeźbami i
obrazami)
|
Seroczyn Siedlecki
|
Si
|
Kł par Nawiedzenia NMP, w. 20
|
W oł. b. z 3 ćw. w. 18
|
|
Obraz Nawiedzenie NMP, sygn. przed 1804;
|
z dwoma relikwiarzami
w formie piramid (główny w kle z w. 18),
|
Iwkowa
|
Ta
|
Kł NMP, cmentarny, w. 15
|
Oł. gł. barokowy, w
polu środkowym
|
|
Rzeźby grupy Nawiedzenia (z dwiema figurami gotyckimi pocz. w. 16);
|
|
Koło
|
Wł
|
Kł Nawiedzenia NMP bernardynów, w. 18, 20
|
W oł. gł. z 4 ćw. w.
18
|
|
Rzeźba Nawiedzenia;
|
Ołtarz kolumnowy, w
zwieńczeniu arkadowe przeźrocza
|
Sątopy
|
Wm
|
Kł par św. Jodoka, w. 14- 16, 17, 19, 20
|
Na mal. skrzydłach
tryptyku św. Jodoka z 1515
|
|
Scena Nawiedzenia NMP;
Rzeźba św. Elżbiety, rokokowa;
|
(po konserwacji w 1953
przekazany do Muzeum w Olsztynie)
|
Święta Lipka
|
Wm
|
Kł Nawiedzenia NMP, bazylika, w. 17-18, 19, 20
|
Polichromia wyk.
1722-37 (M. Meyer)
Oł. gł. 1711-14, w górnej kondygnacji
|
|
Scena Nawiedzenia, przedstawiony
jest Zachariasz i w głębi św. Józef;
Obraz Nawiedzenia św. Elżbiety, mal. Piotr Kolberg;
|
(kolumnowy z rzeźbami, obrazami)
|
Dobrzykowice
|
Wr
|
Kł fil. NMP, w. 18, 20
|
W oł. b. rokokowym ok.
1757
|
|
Obraz Nawiedzenia św. Elżbiety, olejny na płótnie;
|
|
Małujowice
|
Wr
|
Kł par św. Jakuba, w. 14-15/16, 17, 18, 20
|
Portal zach. we wieży
w. 14
|
|
Płaskorzeźba
Nawiedzenia;
|
(z płaskorzeźbami śś.)
|
Wrocław
|
Wr
|
Kł par NMP zw. „Na Piasku”
|
Tryptyk MB, pocz. w.
16, na rewersach skrzydeł
Tryptyk MB, ok. 1490, na skrzydłach
|
|
Nawiedzenie św.
Elżbiety;
Mal. scena Nawiedzenia;
|
(rzeźbiony, skrzydła
malowane)
|
Wożuczyn
|
ZL
|
Kł par Nawiedzenia NMP, w. 18, 19, 20
|
Oł. gł. 1 poł. w. 18 w
polu środkowym
|
|
Obraz Nawiedzenia, w.
17/18 w srebrnych, pozłacanych sukienkach i koronach barokowych pocz. w. 18;
|
(z okazałym szczytem
ze spływami wolutowymi, z kolumnami i rzeźbami), U góry obrazu 2 aniołki,
trzymające wstęgi z napisami dot. Nawiedzenia.
|

ELŻBIETA Z TURYNGII
Miejscowość
|
Diec.
|
Kościół
|
Ołtarz / miejsce
|
Wezwanie
|
Wizerunek
|
Kult / Uwagi / Inne
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
Nowy Korczyn
|
Ki
|
Kł par Św. Trójcy i śś. Wawrzyńca i Elżbiety, w. 16-17
|
W dolnej części fasady
wnęki z rzeźbami
|
+
|
Rzeźba św. Elżbiety;
|
|
Kraków
|
Kr
|
Kł św. Bernardyna ze Sieny i klasztor bernardynów
|
W oł. b. z w. 18
Feretron 2 poł. w. 19, w nim
|
|
Obraz św. Elżbiety 2 poł. w. 19;
Obraz św. Elżbiety z 2 poł. w. 19, w drewnianej, złoconej sukience;
|
|
Trybsz
|
Kr
|
Kł par św. Elżbiety Węgierskiej, w. 16, 17, 20
|
|
+
|
Obraz św. Elżbiety,
mal. na desce, w. 16;
|
Patrz rozdział 2.
(pierwotnie tryptyk w głównym ołtarzu
starego kościółka)
|
Bełżyce
|
Lb
|
Kł par Nawrócenia św. Pawła, w. 17-18, 19, 20
|
Oł. b., pocz. w. 18, w polu środkowym
|
|
Obraz św. Elżbiety ok. poł. w. 18;
|
|
Opole Lubelskie
|
Lb
|
Kł par NMP i d. klasztor pijarów, w. 17, 18, 19, 20
|
Oł. b. po poł. w. 18, w polu środkowym
|
|
Obraz św. Elżbiety, mal być może przez Szymona
Czechowicza;
|
(po bokach ołtarza rzeźby)
|
Klucz
|
Op
|
Kł par św. Elżbiety Turyngskiej, w. 18
|
W oł. gł. poł. w. 18,
w polu środkowym
|
+
|
Rzeźba św. Elżbiety
Turyngskiej rozdzielającej jałmużnę;
|
Już w XIII wieku był tutaj kościół pod wezwaniem św.
Elżbiety z Turyngii.
|
Nysa
|
Op
|
Kł śś. Piotra i Pawła, seminaryjny w. 15, 18, 20
|
W oł. z ok. 1730
Ołtarz w kaplicy jw.
|
|
|
(w kaplicy, kolumnowy
z rzeźbami)
|
Lichnowy
|
Pe
|
Kł par św. Jadwigi, w. 19
|
|
|
|
(z oł. gł.
poprzedniego kościoła z w. 16 przemalowywany, m. i. 1839) Przystrojenie
obrazu świadczy o dawnym kulcie św. Elżbiety.
|
Lechlin
|
Po
|
Kł par św. Stanisława bpa, w. 19, 20
|
W nowym oł. gł. rzeźby z w. 17 i 18
|
|
Rzeźba św. Elżbiety,
w. 18;
|
|
Kraszewo
|
Wm
|
Kł par św. Elżbiety, w. 17-18, 19
|
Polichromia z 1726,
W oł. gł. z ok. 1800
|
+
|
Postać św. Elżbiety (i Rocha);
Sceny z życia św. Elżbiety z Turyngii;
Obraz św. Elżbiety 2 poł. w. 19;
|
na ścianie bocznej,
na ścianie tęczowej
|
Wrocław
|
Wr
|
Kł archikatedralny św. Jana Chrzciciela
|
Kaplica św. Elżbiety z w. 17/18, w oł.
Polichromia, sceny
Kaplica śś. Piotra i Pawła – w oł. z 1718
|
|
Rzeźba św. Elżbiety,
marmur 1682;
Śmierć Świętej, Cuda przy Jej trumnie;
Rzeźba św. Elżbiety;
|
(aniołki trzymają
atrybuty jej gorliwości i miłosierdzia)
(w kaplicy mal. 1684)
Relikwiarz św. Elżbiety, metal złocony, neogotyk, koniec w. 19.
|
Wrocław
|
Wr
|
Kł bazylika św. Elżbiety, w. 14-15, 20
|
|
+
|
Obraz Widok kościoła
św. Elżbiety, olej na płótnie, barokowy, po 1649;
|
W VI 2003 kł otrzymał
tytuł Bazyliki, jako jedyny kł garnizonowy na świecie.
|

ERAZM
Miejscowość
|
Diec.
|
Kościół
|
Ołtarz / miejsce
|
Wezwanie
|
Wizerunek
|
Kult / Uwagi / Inne
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
Rożyńsk Wielki
|
Eł
|
Kł par św. Szczepana, w. 19, 20
|
|
|
|
Od przełomu 16 i 17 w. był tu kult św. Erazma. Dawny kult
św. Erazma. W czasie reformacji ludność przyjęła luteranizm, ale zachowała
kult św. Erazma. W 13 w. kł uniknął spalenia przez Tatarów, ewangelicy -
Mazurzy uznali to za cud św. Erazma i tłumnie nawiedzali kł w uroczystość
Przemienienia Pańskiego.
|
Gniezno
|
Gn
|
Kł archikatedralny NMP, w. 10-11, 14-15/16, 17-19, 20
|
|
|
Obraz Męczeństwo św.
Erazma, koniec w. 18;
|
Relikwiarz św. Erazma
rokokowy.
|
Kraków, Więcławice Stare
|
Kr
|
Kł par św. Jakuba, w. 18, 19, 20
|
Tryptyk 1477, mal. na
desce, po stronie wewn. ze złotymi tłami, na skrzydłach postacie śś.
|
|
Postać św. Erazma;
|
(w obrazie środkowym
pierwotnie św. Mikołaj na tronie ze śś. Szczepanem i Wawrzyńcem, przemalowany
na Św. Trójcę)
|
Bogacica
|
Op
|
Kł par Św. Trójcy, w. 18, 19, 20
|
Oł. gł. z końca w. 17,
architektoniczny z bogatą dekoracją snycerską i rzeźbami
|
|
Rzeźba św. Erazma;
|
Ołtarz przeniesiony po
sekularyzacji 1810 z kła franciszkanów w Namysłowie, odnawiany 1908-9 oraz
1943;
|
Warszawa
|
Wa
|
Kł św. Marcina
|
W kaplicy MB
|
|
Rzeźba św. Erazma,
kopia późnogotyckiej rzeźby z pocz. w. 16 wyk. przed 1938; (na wystawę
sztuki gotyckiej w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1938)
|
Rzeźby były związane z pracownią ołtarza św. Wolfganga w
Toruniu, spłonęły w 1944.
|
Warszawa
|
Wa
|
Kł św. Anny, rektorski
|
|
|
|
W 18 w. był tu czczony św. Erazm.
|
Wrocław
|
Wr
|
Kł par NMP zw. „Na Piasku”
|
Tryptyk MB, ok. 1490,
na skrzydłach
|
|
Mal. postać św.
Erazma;
|
(tryptyk rzeźbiony,
skrzydła malowane)
|
|