ZOFIA

Wspomnienie: 15 maj

Choć trudno zidentyfikować tę świętą, a okres jej życia podawany jest w przedziale od II do IV wieku i raz umiejscawiają ją w Rzymie, a raz w Mediolanie, to w różnych jej żywotach powtarzają się dane, że była wdową, matką trzech córek: Fides, Spes i Caritas (Wiara, Nadzieja, Miłość). Za odmowę złożenia ofiary na ołtarzu bogini Dianie, torturowano jej nieletnie córki, a mężna matka zachęcała je do wytrwania w wierze. Ją samą umęczono razem z córkami, lub zmarła z żalu po śmierci córek.

Konstantyn Wielki w IV wieku wystawił w Konstantynopolu wspaniałą bazylikę ku czci Bożej Mądrości (Zofia po grecku znaczy mądrość), być może spowodowało to spopularyzowanie imienia Zofia.

Opiekunka wdów.

Imię znane od czasów średniowiecznych, pierwszy zapis pochodzi z XII wieku, w XV w. najbardziej znamienitą Zofią w Polsce była Zofia, Sonka, królowa polska od 1424 r., córka kniazia Andrzeja Holszańskiego, czwarta żona Władysława Jagiełły, matka Władysława III Warneńczyka i Kazimierza IV Jagiellończyka. Obecnie imię Zofia należy do imion najliczniejszych, choć popularność jego spada.

Pruszcz podaje, że relikwie Świętej są w kościele dominikanek „Na Gródku” w Krakowie.

W Polsce późnośredniowiecznej istniał kult liturgiczny św. Zofii, ale na przykład w Krakowie, Włocławku i Wrocławiu wspominano 15 maja wdowę i jej córki a w diecezji kamienieckiej Zofię męczennicę.

Pod wezwaniem św. Zofii jest 13 kościołów i kaplic, obchodzone są 2 odpusty dodatkowe. W roku 1914 było 8 kościołów pod wezwaniem św. Zofii wdowy. Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Przedstawiona jest najczęściej z córkami na 65 wizerunkach. Najstarsze pochodzą z XV wieku.

Poeta ks. Jan Twardowski w tomiku wierszy „Trochę plotek o świętych”, pisze o św. Zofii:

Święta Zofio z trzema córkami
Wiarą Nadzieją Miłością
Módl się za nami

Imię Zofia przeszło do przysłów ludowych:

Święta Zofija kłosy rozwija.

Święta Zofija kwiaty rozwija.

Od imienia Zofia pochodzą nazwy 113 miejscowości.

Kraków

Kościół św. Marka pochodzi z XIII i XV wieku, był przebudowany w XVII wieku. Od XIII wieku do początku XIX, był związany z Zakonem Kanoników Regularnych od Pokuty, zwanych markami. Miejsce związane z bł. Michałem Giedroyciem.

W kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej (została ona zbudowana dla Bractwa św. Zofii w 1562 roku i do połowy w. XIX nosiła wezwanie św. Zofii) w ołtarzu z XVIII wieku na tabernakulum znajduje się płaskorzeźba św. Zofii z córkami. Antepedium tego ołtarza jest cynowe z płaskorzeźbą św. Zofii z córkami oraz członkami Bractwa św. Zofii, klasycystyczne, sprawione przez członków Bractwa św. Zofii w 1856 r. W kościele znajdują się również dwa obrazy Świętej z córkami; z pierwszej połowy XVII malowany na desce, pochodzący z ołtarza; drugi z XVIII wieku. Jest także rzeźbiona grupa św. Zofii z córkami na postumencie z XVIII wieku oraz feretron barokowy z dwustronnym obrazem św. Zofii mal. na blasze w. XVIII. Relikwiarz św. Zofii pochodzi z 1755 roku i ma kształt trumienki, na niej posążki św. Zofii i jej córek. Dla Bractwa św. Zofii został sprawiony kielich wczesnobarokowy (w 1628 roku) oraz w roku 1905 monstrancja neogotycka. W kościele są też laski bractwa z 1847 r., dwie z 1852 r. i 1889 r. Na oprawie mszału z XVIII wieku przedsta-wiona jest św. Zofia z córkami, kościół św. Marka i modlący się członkowie Bractwa.

Bractwo św. Zofii powstało przy kościele św. Marka w 1410 roku, zatwierdzone zostało w 1542 roku. Była to pierwsza w Krakowie wspólnota świeckich powstała przy klasztorze a nie przy kościele duszpasterskim. Dokument erygujący bractwo podaje imiona tych, którzy przystąpili do organizacji w momencie jej założenia. jest to grupa nie mała, bo licząca 17 osób. Według kolejności wymieniania byli to:

Jakub „generosus docter”, Andrzej rajca kleparski, Wawrzyniec z Krakowa, Kilian z Kleparza, Mikołaj Fabrycy z Kleparza, Piotr zwany Sołwa z synem i krewnym swoim Michałem, słodownikiem, Andrzej z krewną swoją, wdową po Gabrielu, Maciej Klemens z Czarnej Wsi z żoną, Gabriel słodownik z żoną, Jakub z żoną i Jakub zwany Ponatz.

Przynajmniej 5 osób to ludzie spoza Krakowa, również pozostali, z wyjątkiem Wawrzyńca, wcale nie musieli zamieszkiwać stołecznego grodu. Jak na grupę inicjującą działalność bractwa jest to fakt znamienny i uważać można, że mamy do czynienia z gronem, w którym prym wiedli jego pozakrakowscy członkowie.

Bractwo oddawało się pod szczególną opiekę Mądrości Bożej.

Bractwo św. Zofii zostało reaktywowane w 1989 roku.

W 1852 roku wydano w Krakowie „Nabożeństwo do św. Zofii”.

ZOFIA BARAT

Wspomnienie 25 maj.

Francuzka, żyła w XVIII wieku, założycielka sióstr Sacré - Coeur. Po zdobyciu wykształcenia, wraz z towarzyszkami założyła Zgromadzenie Najświętszego Serca Jezusowego, oddała się całkowicie czci Najświętszego Serca Jezusowego. Szybko powstawały domy zakonne i zakłady wychowawcze, zgromadzenie rozwijało się we Francji i w Europie, również w Polsce.

Pierwsze domy zgromadzenia Sacré - Coeur pojawiły się w połowie XIX wieku w Poznaniu i we Lwowie. Siostry prowadzą szkoły z internatami oraz podejmują inne prace służące nauczaniu, formacji i towarzyszeniu rozwojowi człowieka w wierze.

Kościół pod wezwaniem Świętej znajduje się w Warszawie Grabowie.

ZUZANNA

Wspomnienie 11 sierpień.

Męczennica rzymska, w. III, istnieją wczesne ślady jej kultu. Według legendy pochodziła z arystokratycznej rzymskiej rodziny, była siostrzenicą papieża Kajusa. Za odmowę poślubienia syna cesarza Dioklecjana została skazana na śmierć przez ścięcie.

Broni przed potwarzą, obmową.

Imię Zuzanna, poświadczone od XIII wieku, występuje od czasów staropolskich do dziś. Obecnie należy do imion dość częstych.

Pruszcz podaje, że relikwie św. Zuzanny są w kościele dominikanek „Na Gródku” w Krakowie.

W miejscowości Stolec (Wr), w parafii Sieroszów znajduje się kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Zuzanny. Jest to kościół pomocniczy, wzniesiony w XIII wieku, przebudowany w XVI i XVIII w.

Wizerunek św. Zuzanny ze św. Elżbietą znajduje się w głównym ołtarzu z XVII wieku w kościele w Kamiennej, filialnym parafii Iwanowice (Kl).

ZYGMUNT

Wspomnienie 2 maj.

Pierwszy katolicki król Burgundii, żył w V/VI wieku. Wstąpił na tron w 516, za czasów swojego panowania zamordował własnego syna, za co odbył pokutę w opactwie St – Maurice – en – Valais w Agaunum (dziś Szwajcaria). Został zdetronizowany przez Franków, a ich władca Chlodomir kazał go utopić wraz z rodziną w studni.

Chroni przed cierpieniem po zatruciach.

Imię, poświadczone w różnych wersjach od XV wieku, upowszechnia się od czasów Jagiellonów gdy imię to przyjmują królowie (najwcześniej na Litwie, był tam Zygmunt Kiejstutowicz, starosta, stamtąd do dynastii Jagiellonów). Z rodów panujących dostaje się do szerszych warstw szlacheckich, było wówczas dość częste. Obecnie należy do imion bardzo częstych ale popularność jego spada.

Kult św. Zygmunta dotarł do Polski w XII wieku, związany jest ściśle z Płockiem. Jego kult powstał również w Szydłowcu (Ra), w kościele z 1401 roku, gdzie przywieziono z Pragi jego relikwie.

Pod wezwaniem św. Zygmunta jest 18 kościołów i kaplic.

Widzimy go na 58 wizerunkach. Najstarsze z nich to pochodzący z XIV wieku relikwiarz w Katedrze płockiej i polichromie w Starym Bielsku (BŻ). Wybrane miejscowości przedstawiono w rozdziale 3.

Od imienia Zygmunt pochodzą nazwy 56 miejscowości.

Królewo (Pł)

Wieś jest położona na wschód od Płońska, przy drodze lokalnej Bolęcin - Joniec.

Parafia została erygowana w XIV wieku. Kościół pod wezwaniem św. Zygmunta pochodzi z XVII wieku. W kościele znajduje się obraz św. Zygmunta z przełomu wieków XVII i XVIII w sukience z masy papierowej z XVIII wieku, pierwotnie umieszczony w lewym ołtarzu bocznym.

Wizytacja z początku XVIII wieku podawała, że: „jest kościoła patronus św. Zygmunt a competionus św. Kazimierz. W tym kościele jest ołtarzy 3. Przodkiem większy, w którym (obraz) św. Zygmunta i św. Kazimierza, a nad nimi Najświętszej Maryi Panny. Ekspozycja (Najświętszego Sakramentu) bywa w oktawie Bożego Ciała, w dzień św. Zygmunta i św. Kazimierza... Procesja w te same dni bywa przy zgromadzeniu ludzi.”

Wizytacja podawała też, że w kościele znajdują się: „Monstrancja srebrna staroświecką robotą, melchizedech a wokoło niego promienie i balaski wyzłocone - 1, kielichów 2, jeden duży i wyzłocony i z pateną niegdyś przez Najjaśniejszego króla Zygmunta Trzeciego ofiarowany temu kościołowi, tak świadczą wizyty dawne..” Były też korony srebrne na głowach Najświętszej Panny i Pana Jezusa, św. Zygmunta i św. Kazimierza oraz srebrny „świat” w ręku św. Zygmunta w ołtarzu głównym.

Od 1998 roku w kościele znajduje się cząstka relikwii św. Zygmunta. Kult Świętego trwa, odpusty są licznie uczęszczane.

Płock

Parafia katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny była erygowana w XII wieku, przed rokiem 1345 przyjęła drugie wezwanie Świętego Zygmunta. W XIV wieku święto uzyskało uroczystą oprawę: oktawę, odpusty, uroczystą procesję z uczczeniem relikwii.

Prawe ramię poprzecznej nawy katedry zajmuje kaplica, w której Zygmunt Stary postawił posąg św. Zygmunta. W 1772 roku była ona poświęcona kultowi Matki Bożej. W tym czasie umieszczono tu ołtarz drewniany z namalowanym współcześnie obrazem św. Zygmunta. W 1913 roku postawiono nowy ołtarz poświęcony Matce Bożej Częstochowskiej. Polichromia przedstawia tu św. Zygmunta. Na ścianach rozmieszczono emblematy związane z tym, że Zygmunt, król i męczennik jest patronem Płocka i katedry. Rząd głów anielskich adoruje Pana Boga w obecności relikwiarza św. Zygmunta (kaplica bardzo zniszczona w czasie II wojny światowej).

W ołtarzu głównym z końca XVI wieku (znajdował się tu do końca XIX w.) była nastawa, którą przyozdabiały złocone rzeźby św. Zygmunta i św. Stanisława Szczepanowskiego.

Św. Zygmunt widnieje na polichromii z XX wieku w prezbiterium kościoła.

W skarbcu Katedry znajduje się herma, relikwiarz na czaszkę św. Zygmunta, srebrny i złocony z XII wieku. Wizerunek Świętego podobny jest do głowy króla Kazimierza Wielkiego widniejącym na jego grobowcu wawelskim. Wartość relikwiarza podnosi autentyczny diadem piastowski z końca XIII wieku ozdobiony szafirami, rubinami i perłami, którymi - zgodnie z ówczesną tradycją - hermę ukoronowano. W roku 1166 biskup Werner przywiózł do Płocka z Akwizgranu, jako dar cesarza Fryderyka I, relikwie - część czaszki św. Zygmunta. Król polski Kazimierz Wielki zamówił u złotników krakowskich kosztowną hermę, popiersie Świętego, w której umieszczono tę relikwię. Niemcy zagrabili ją, ale rząd polski po roku 1945 odzyskał ją i przechowywał w Muzeum Narodowym w Warszawie. W roku 1981 zwrócono tę relikwię kurii płockiej.

W roku 1615 rozszerzono patronat św. Zygmunta na całą diecezję. Od 1907 roku jest pierwszorzędnym patronem miasta.

Co roku odbywa się tradycyjna procesja z relikwiami Świętego z Katedry do Fary, udział bierze około 3 tysięcy wiernych.

Jarocin (Kl)

Kościół parafialny pw św. Antoniego Padewskiego, wzniesiony w XX wieku. Przy kościele erygowano po 1980 roku parafię wojskową pw. św. Zygmunta, obejmującą ok. 1000 wojskowych.

ZYGMUNT GORAZDOWSKI

Polak, XIX/XX wiek (ur. w Sanoku 1845, zmarł we Lwowie w 1920 roku). Kapłan, założyciel służącego ubogim Zgromadzenia Sióstr św. Józefa (józefitek, Zgromadzenia Sióstr III Zakonu św. Franciszka założone we Lwowie w 1884 roku). Opiekun biedoty, redaktor i wydawca, człowiek wiary i zawierzenia.

Beatyfikowany 26.06.2001 roku we Lwowie, w czasie pielgrzymki papieża Jana Pawła II na Ukrainę. Kanonizowany w Rzymie 23.10.2005 przez papieża Benedykta XVI.

ZYGMUNT SZCZĘSNY FELIŃSKI

Wspomnienie 17 wrzesień.

Polak, w. XIX (1822-1895). Wyświęcony na kapłana 1855, w 1857 jako wikariusz w Petersburgu założył Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Świętej Rodziny dla opieki nad sierotami i bezdomnymi. W 1862 obejmuje arcybiskupstwo warszawskie, z zapałem pracuje na rzecz archidiecjezji. W czasie represji stosowanych wobec Polaków przez cara odważnie się im przeciwstawia. Po półtora roku zostaje skazany na wygnanie w głąb Rosji, do Jarosławia n/Wołgą. Wspiera współwięźniów dając przykład wiary w zwycięstwo Opatrzności Bożej. Po 20 latach zostaje zwolniony z zesłania, jednak nie wolno mu wrócić do archidiecezji warszawskiej. Zamieszkał w Dźwiniaczce na Bukowinie, tam podjął pracę duszpasterską. Był człowiekiem wiary i zaufania Bogu. Zmarł w opinii świętości w Krakowie 17.09.1895. W 1920 r. jego ciało przewieziono do kościoła Św. Krzyża w Warszawie, a rok później zostł przeniesiony do Katedry św. Jana, spoczywa w krypcie arcybiskupów warszawskich.

Beatyfikowany 18.08.2002 w Krakowie przez papieża Jana Pawła II.

W katedrze wawelskiej znajduje się jego pastorał. W Godowie (Ra) jest kaplica pod wezwaniem bł. Zygmunta Szczęsnego.

ZYTA

Wspomnienie 27 kwiecień.

Włoszka, żyła w XIII wieku, pochodziła z ubogiej rodziny. Pracowała jako służąca od 12 roku życia przez kilkadziesiąt lat, podziwiana za swoją skromność i uprzejmość. Zyta traktowała pracodawców jak świętą Rodzinę i we wszystkim była im posłuszna. Ascetyczna i pobożna, odznaczała się dobrocią i wielką odwagą. Zmarła po krótkiej chorobie. Kanonizowanw w 1686 r.

Opiekunka biednych dziewcząt. Patronka gospodyń, służących, pracownic domowych.

Imię Zyta należy do imion dość częstych.

Pod jej patronatem powstało wśród służących kilkanaście chrześcjańskich stowarzyszeń, nosiły one nazwę „Zytek”. Działały i były znane do 1939 roku.

Pod wezwaniem św. Zyty jest kaplica w Krakowie i w kościele św. Jana Chrzciciela we Włocławku (pierwotnie była pod wezwaniem Jedenastu Tysięcy Dziewic). Odpust św. Zyty obchodzony jest w kościele św. Antoniego w Warszawie.

Obrazy Świętej; z XIX wieku znajduje się w ołtarzu bocznym z XVIII wieku w Węgrowie (Dr) oraz w kościele św. Jakuba w Sandomierzu.

W 1928 roku ukazało się w Krakowie „Krótkie nabożeństwo do św. Zyty”.

Papież Pius XI ogłosił ją w 1935 patronką służby.